Árbók Landsbókasafns Íslands - 01.01.1973, Page 126

JON SAMSONARSON
HVÍLA GJÖRÐI HLAÐSÓL
Spássíuvísa í rímnabók
Miðað við hlut frændþjóðanna á Norðurlöndum verður kveðskapur sá sem okkur
íslendingum er eftirskilinn frá fyrri öldum að teljast bæði mikill að vöxtum og fjöl-
breyttur. Engu að síður væri það óhófleg bjartsýni að ætla að af honum mætti ráða
til nokkurrar fullnustu, hvað var ort og haft um hönd kvæðakyns á þeim tímum, þegar
varðveizla kvæða var að verulegu leyti háð ritun óbundins máls og eðli þess. Meðan
sagnaritun stóð í blóma mega varðveizluskilyrðin þó teljast bærileg miðað við það
sem síðar varð, þegar ekki voru lengur samin rit sem tækju upp kvæði eða vísur, og
ekki heldur skrifuð nein sjálfstæð kvæðasöfn sem varðveitzt hafi. Enda er flest þoku
hulið sem varðar sögu íslenzks skáldskapar á 14. og 15. öld, þótt ekki þurfi að fara í
grafgötur um það, að þá verða stórfelldar breytingar og markverðar í kvæðagerð
þjóðarinnar. Það er því enn brýnna en ella að reyna að gera sér sem gleggsta grein
fyrir þeim kveðskap sem uppi er á 16. öld, þegar litið eitt rofar til og varðveizlan
skánar. Þá eru skrifuð söfn rímna og helgikvæða, og inn á milli fljóta með veraldleg
kvæði, en þó ekki fleiri en svo, að hafa verður gát á smáu sem stóru, ef myndin á að
verða sæmilega rétt. Og hrekkur þó sennilega hvergi nærri til.
Eins og alkunnugt er, áttu sumir skrifarar það til að reyna pennann og hripa eitt-
hvað smálegt sem þeim kom í hug á jaðra skinnblaða. Með því spilltu menn stundum
útliti blaðsíðunnar, en það bættu þeir margfaldlega upp, því að þannig hefur sumt
geymzt sem fengur er að, en engum hefði dottið í hug að setja í meginmál dýrra
skinnbóka. Meðal þeirra sem ekki hlífast við að nota spássíurnar er skrifari rímna-
bókar sem hefur verið nefnd Krossnessbók, varðveitt í Konungsbóklilöðu í Stokkhólmi
og merkt Perg. 4to nr. 22.
Kr. Kálund hefur sýnt fram á, að Perg. 4to nr. 22 muni vera skrifuð á Krossnesi í
Trékyllisvík á heimili Jóns Hákonarsonar,1 sem Páll Eggert ætlar að sé föðurbróðir
Jóns Guðmundssonar lærða.2 Síðast hefur Björn K. Þórólfsson tímasett bókina, og
taldi hann að hún mundi vera skrifuð nálægt 1570—80 og áreiðanlega fyrir 1600.3
Kr. Kálund gaf út vísur og annað smælki skrifarans á spássium,4 en áður hafði hluti
vísnanna verið prentaður í Biskupasögum Bókmenntafélagsins sem „óvissar lausa-
vísur“ aftan við kvæði Jóns biskups Arasonar.5 Svo vill til að meðal spássíuvísnanna