Árbók Landsbókasafns Íslands - Nýr flokkur - 01.01.1986, Blaðsíða 14

14
EINAR G. PÉTURSSON
millitíðinni hafði Hemingsen hrakist úr embætti vegna rangra
trúarskoðana. Fróðlegt væri því að bera saman þessar útgáfur og
athuga, hvort einhverjar breytingar séu á kenningunni. Einnig má
spyrja, hvort og þá hvaða munur væri á málfæri útgáfnanna.
A næstu árum lét Guðbrandur prenta nokkrar bækur m. a. eina í
þýðingu Ólafs Hjaltasonar og Guðspjallabók, þ. e. Evangelía, pistlar
og kollektur. Seinni bókin er prentuð varðveitt í einu eintaki óheilu.
Aftur á móti er texti bókarinnar heill í uppskrift, Lbs. 1235, 8vo, með
hendi Jóns lærða Guðmundssonar. Petta er ekki eina dæmið um, að
texti úr prentaðri bók sé aðeins varðveittur í handriti. Merkust bóka
frá þessum árum var lögbókin, Jónsbók, sem útgefin var 1578 og
tvisvar endurprentuð á næstu árum. Meðal varðveittra eintaka eru
tvö sem prentuð voru á skinn. Þótt Guðbrandur ætti ekki beinan hlut
að þeirri útgáfu, verður að telja hann mikinn lagamann.
Árið 1580 voru á Hólum fyrstu rit úr biblíunni prentuð á Islandi en
það voru Orðskviðir Salomons og Jesús Sýrak í þýðingu Gissurar
biskups Einarssonar, sem dó 1548. Sýrak er ekki lengur í okkar biblíu
og er sennilega mörgum þekktastur af tilvitnunum Gríms meðhjálp-
ara í Manni og konu. Síðar lét Guðbrandur yrkja rímur út af Sýrak,
og voru þær prentaðar í Vísnabókinni 1612 er síðar getur. Báðar
þessar bækur hafa verið gefnar út vísindalega af Dananum Chr.
Westergárd-Nielsen.16 Þar er mikil rannsókn á handritum, prentun-
um og textunum sem þýtt var eftir.
Nú er rétt að víkja að biblíunni í heild. Hún var á kaþólskum tíma
ekki þýdd í heild á íslandi eða Noregi, en fremsti hluti Gamla
testamentisins til loka 2. Konungabókar var þýddur nokkuð hreinn
eða með skýringum og er þessi þýðing nefnd Stjórn.17 Tilvitnunum í
biblíuna í fornum kristilegum bókmenntum hefur I. J. Kirby safnað.18
Frumkvöðlar siðaskiptanna hafa snemma ætlað sér að þýða biblíuna
alla og sýna snögg handtök Odds Gottskálkssonar það. Oddur er
16 Þessar bækur eru 15. og 16. bindi í Bibliotheca Arnamagnœana. Fyrri bókin heitir: Gissur
Einarssons islandske oversœttelse af Ecclesiasticus og Prouerbia Salomonis. 1955. Ritgerðin um þessi
rit heitir: To bibelske visdomsboger og deres islandske overlevering. En filologisk studie over
Ecclesiasticus og Prouerbia Salomonis i det 16. árhundrede. 1957.
17 Stjórn. Gammelnorsk Bibelhistorie fra Verdens Skabelse til det Babyloniske Fangenskab. Udg. af C. R.
Unger. Christiana 1862. Aðalhandrit Stjórnar, AM 227fol., var gefið út ljósprentað 1956 af
Didrik Arup Seip sem 20. og seinasta bindi í ritröðinni: Corpus codicum Islandicorum medii aevi.
Mikilla rannsókna er þörf á uppruna Stjórnar og áhrifum. Væntanleg er ljósprentun í litum
hjá bókaútgáfunni Lögbergi og Stofnun Árna Magnússonar með inngangi eftir doktor Jakob
Benediktsson og doktor Selmu Jónsdóttur.
18 Ian J. Kirby. Biblical quotation in Old Icelandic-Norwegian religious literature. Rv. 1976—f 1982]. 2
bindi.