Frjáls verslun - 01.12.1958, Blaðsíða 31

þessum málum eru kunnugir, myndu í því efni
vera mér sammála i öllum aðalatriðum: Ná sam-
komulagi um að engar frekari kauphækkanir yrðu
um nokkurt skcið, hvorki grunnkaupshækkanir eða
hækkanir samkvæmt vísitölu. Gera svo eitt af
tvennu: 1) að hækka útflutningsbætur, yfirfærslu-
og innflutningsgjöld nógu mikið til þess að tryggja
útgerðinni sömu afkomu og lnin hafði eftir ráðstaf-
anirnar í fyrra vor og tryggja það, að nóg fé væri
fyrir hendi til að standa undir þeim bótum, eða
2) að láta öll gjöld vera óbreytt, en ná samkomu-
lagi um að fella niður hluta af þeim launahækk-
unum, sem áttu sér stað í sumar og haust, þannig
að jafnvægi næðist við sömu gjöld og nú eru, en
við dálítið lægra kaupgjald og verðlag. Síðari leið-
ina myndi ég að ýmsu leyti telja heppilegri en þá
fyrri.
Hvor þessara leiða, sem farin yrði, mætti tryggja
það að kjör almennings rýrnuðu ekki. Það mætti
auka niðurgreiðslur að einhverju leyti, þó að ekki
sé heppilegt að ganga mjög langt á þeirri braut
umfram það, sem orðið er. Það mætti auka fjöl-
skyldubætur eða lækka trygginga- og sjúkrasam-
lagsgjöld. Það mætti einnig lækka skatta og út-
svör, og láta þá lækkun fyrst og fremst koma lág-
launafólki til góða. Til þess að standa straum af
þeim útgjöldum eða tekjurýrnun, sem þessar ráð-
stafanir hefðu í för með sér, yrði að draga úr öðr-
um útgjöldum ríkis og bæjarfélaga. Sá samdráttur
yrði fyrst og fremst að verða í fjárfestingarútgjöld-
um, því að erfitt er í fljótu bragði að draga úr
venjulegum rekstrarútgjöldum. Hitt getur varla
farið á milli mála, að mikið af fjárfestingarútgjöld-
um ríkis, ríkisfyrirtækja og bæjarfélaga mætti vel
bíða til síðari tíma.
Jafnframt hefði verið nauðsynlegt að takmarka
hinar sérstöku stórframkvæmdir hins opinbera og
starfsemi fjárfestingarsjóðanna við það fé, sem afla
má með eðlilegum hætti, og framkvæma þær breyt-
ingar á starfsháttum bankanna, sem ég minntist
á áður. Ég lield, að ef þetta hefði verið gert, eða
væri gert núna, þá myndi nást tiltölulega gott
jafnvægi í efnahagsmálunum á næsta ári. Að vísu
myndu þetta ekki vera nógu róttækar ráðstafanir
til þess að bæta gjaldeyrisstöðuna verulega. Þær
myndu ekki heldur laga þá ágalla, sem cru á gengis-
fyrirkomulaginu, en ég held, að þeir ágallar séu
ekki það stórvægilegir, að ekki sé hægt að bjargast
við það fvrirkomulag eitthvað lengur. Þessu fyrir-
komulagi fylgja að vísu ýmsar hættur fyrir þróun
efnahagslífsins, jafnvel að loknum þeim breyting-
um, sem gerðar voru i fyrra vor, og það er ekki
heldur í samræmi við skuldbindingar vorar sem
meðlima alþjóðastofnana, eins og Alþjóðagjaldeyris-
sjóðsins og Efnahagssamvinnustofnunar Evrópu.
Samt held ég, að ef við kjósum heldur, getum við
tekið okkur nokkurn tíma til að framkvæma þær
breytingar á gengiskcrfinu, sem fyrr eða seinna
verða óhjákvæmilegar.
Ég geri ekki ráð fyrir, að slík lausn efnahags-
málanna, er ég hefi lýst hér að framan, geti náðst
á næstunni, hvaða flokkar sem standa mundu að
nýrri ríkisstjórn. Stjórnmálalegur og þjóðfélagsleg-
ur grundvöllur virðist ekki vera fyrir slíkum að-
gerðum, hversu nauðsynlegar, sem þær eru. En
livað getur þá skeðP Mér virðist, að í aðalatriðuin
séu tveir möguleikar fyrir hendi.
Ef ekkert verður gert
Annar er sá, að láta verðbólguþróunina halda
áfram með fullum hraða, að láta kaupgjaldshækk-
unina frá 1. desember koma strax fram í verðlag-
inu, hækka útflutningsbætur sem kauphækkunun-
um svarar og auka yfirfærslu- og innflutnings-
gjöld nógu mikið til að standa straum af þeim
bótum. Verð landbúnaðarafurða yrði þá einnig að
hækka þegar í stað. Nýjar kauphækkanir myndu
svo fylgja í kjölfar verðhækkananna. Þetta er leið
hinnar hreinu og beinu verðbólgu. Ég býst við því,
að óhjákvæmilegt yrði, að sú verðbólga yrði tiltölu-
lega ör, og miklu örari en sú, sem við höfum búið
við fram að þessu. Ég hefi reynt að gera mér i
hugarlund, hversu örum verðhækkunum mætti bú-
ast við undir þessum kringumstæðum. Þær áætl-
anir eru auðvitað mjög lauslegar, en gefa þó hug-
mynd um það, hvert stefna myndi. Mér þykir
sennilegt, að framfærsluvísitalan, sem nú er 219,
myndi komast upp í um það bil 270 fyrir 1. nóv.
1959, og kaugreiðsluvísitalan þá að öllu óbreyttu
upp í 253. Þetta mundi þýða 20—30% hækkun á
verðlagi og kaupgjaldi á einu ári, eða tvisvar til
þrisvar sinnum örari verðbólgu heldur en við höf-
um yfirleitt búið við árin eftir stríðið.
Ég held að þýðingarmikið sé að gera sér ljóst,
hversu alvarlegar afleiðingar slík þróun myndi hafa
fyrir efnahagslífið. Við liöfum á vissan hátt lagað
okkur að þeirri tiltölulega hægu verðbólguþróun,
sem við höfum búið við undanfarið. Við höfum
fundið upp af nokkurri hugkvæmni ýmis ráð til
þess að láta efnahagsstarfsemina ganga við þessi
skilyrði. Við höfum t. d. samið við útgerðar-
menn um rekstrargrundvöll útgerðarinnar fyrir
FllJÁLS VEHZLUN
31