Frjáls verslun - 01.12.1958, Blaðsíða 45

Þorlákur Ó. Johnson Framh. ai bis. 23
Hvað get ég gert fyrir yður og hvérnig get ég gert
það, svo að yður falli það sem bezt í geð? Það
var þessi nýi tónn, sem stakk svo gersamlega í
stúf við líflaust kumr og stirðbusahátt kollega hans,
er bókstaflega olli því, að fólk dróst að Þorláki eins
og nál að segli.
Iðjuleysi var eitur í beinum Þorláks Ó. Johnson.
Hann vildi alltaf hafa eitthvað fyrir stafni, helzt
hafa mörg járn í cldi í senn og gera allt vel og
fljótt, sem gera þurfti. Ilonum óx því í augum iðju-
leysi og búðastöður reykvískra sjómanna í landleg-
um og milli vertíða. Ilér var inein, sem ráða þurfti
bót á. Og Þorlákur beið ekki boðanna, heldur gekk
beint til verks. Ilann beitti sér fyrir því, að komið
var á fót sjómannaklúbb að enskri fyrirmynd. Fékk
hann til liðs við sig nokkra frjálslynda menntamenn
í bænum, og var klúbburinn stofnaður 3. nóv.
1875. Hann fékk til umráða í stærsta húsi bæjar-
ins, Glasgow, stóran samkomusal, er gat tekið 200
manns í sæti. Þótt félag þetta væri kennt við sjó-
menn, var það ekki síður ætlað verkamönnum.
Salurinn í Glasgow var opinn kl. 10—22 dag hvern,
og gátu menn setið þar við tafl og spil. Oft var þar
kvöldsöngur og annað veifið skemmtanir og dans.
Kennslu í nokkrum námsgreinum gátu félagar sjó-
mannaklúbbsins fengið ókeypis og var Þorlákur
einn af kennurunum. Stofnun þessa félags var mesta
nytjaverk, og er það í tölu þeirra merkari, sem
starfað hafa í Reykjavík. Sumir broddborgarar
bæjarins litu sjómannaklúbbinn óhýru auga, og
mun það ckki hvað sízt hafa bit.nað á Þorláki, enda
var hann talinn potturinn og pannan í þessari starf-
semi. En það var aðeins upphaf þess, að ýmsir
heldri menn hefðu horn í síðu Þorláks, að því kvað
meira síðar, en hann var hins vegar virtur og elsk-
aður af allri alþýðu.
Nokkurn hluta sumars 1870 var Þorlákur rit-
stjóri Þjóðólfs í forföllum Matthíasar Jochums-
sonar. Fyrsta greinin, sem hann skrifaði þar, var
um stofnun banka á íslandi. Vildi hann að komið
yrði á fót þjóðbanka í lteykjavík, er hefði útibú á
ísafirði, Akureyri og Eskifirði. Lagði hann þar til,
að bankinn yrði stofnaður með lánsfé, sem tekið
yrði í Bretlandi og landsjóðsjarðirnar settar að
veði fyrir því. Tókst Þorláki að koma hreyfingu
á þetta mál með þeim hætti, að blaðaskrif urðu
mikil um það. Var það einkum Árni Thorsteinsson
landfógeti, sem lét til sín heyra um bankamálið.
Hann tnldi ótímabært að ráðast í stofnun banka
og með öllu fráleitt, að landssjóður sta'ði að þeirri
stofnun. Þorlákur leit á þetta í allt öðru ljósi en
landfógeti, því að hann hugði, að með því að fá
erlent. fé inn í landið væri hægt að gerbreyta at-
vinnuvegunum, einkum sjávarútveginum, og þá um
leið skapa grundvöll fyrir starfrækslu banka með
sparifé landsmanna. Af því mundi svo aftur fljóta,
að unnt yrði að færa verzlunina yfir á íslenzkar
hcndur. Allt fór þetta eftir í höfuðdráttum, sem
Þorlákur sá fyrir, ])ótt fæstir vildu fallast á skoð-
anir hans á bankamálinu, þá er hann hrcyfði þe:m
fyrst.
Samtímis og Þorlákur lét af ritstjórn Þjóðólfs
stofnaði hann eigið blað og nefndi „Utsynning".
Höfuðtilgangur þess var að undirbúa stofnun dag-
blaðs, og lét Þorlákur sér koma til hugar, að Jón
Sigurðsson flyttist heirn til íslands og hcfði ritstjórn
þess með höndum. Vanu hann mikið að þessu máli,
en var að sjálfsögðu of stórhuga og ósamstíga anda
tímans tii þess að fá nægilega marga til að vera
þátttakendur í Jiessu fyrirtæki. Þótt ekki kæmu út
nema 4 blöð af „Útsynningi", var gripið þar á
ótrúlega mörgu, og margt er ]iað, sem Þorlákur
fitjar þar upp á, er átti fyrir sér að komast í fram-
kvæmd, og það einmitt með þeim hætti, sem hann
gerði ráð fyrir.
Árið 1877 kom út skáldsagan „Aðalsteinn" og
var eftir frjálslyndasta mann í prestastétt á íslandi,
séra Pál Sigurðsson í Gaulverjabæ. Tveimur árum
síðar sendi svo mesti skilnaðarmaður og lýðveldis-
sinni á íslandi frá sér bók, sem að vísu var kölluð
skáldsaga, en var það ekki nema á ytra borði, og
nefndi „Mínir vinir“. Ilöfundur þessarar bókar var
bókhaldarinn hjá Fischer, Þorlákur (). Johnson.
Bók þessi er ekki merkileg sem skáldverk, en það
sem lyftir henni og gerir hana athyglisverða, eru
hugmyndir, sem lesandanum eru kynntar, því að
af þeim er sannarlegt nýjabrum. Þorlákur opinberar
þar skoðanir sínar á ýmsum framtíðarverkefnum
á íslandi og ræðst að fevskju og meinsemdum í
hátterni landa sinna. Fær kaupmannastéttin þar
ómældan skammt. Sjálfsagt cr það rétt athugað
sjá Þorláki, að heppilegra var að velja þessum boð-
skap skáldsöguform, en fella hann í stíl blaða-
greina.
Þorláki þótti deyfð mikil í bæjarlífinu og tilbreyt-
iugarlevsi. Á þcssu vildi hann ráða bót og stofnaði
því til skemmtana „fyrir fólkið" eins og það var
kallað. Voru þar sýndar skuggamyndir, haldnir
samsöngvar og fluttir fyrirlestrar. Ekki fénaðist
Þorlákur á þessum skemmtunum, enda ekki til
þeirra stofnað með það fyrir augum, heldur ein-
göngu til að auka gleði og menningu bæjarbúa. í
mörg ár hélt hann árlega ókeypis skemmtun fyrir
börn og gamalmenni og veitti þeim góðgerðir af
mikilli rausn. Þótti sumum kaupmönnum bæjar-
ins ekki aldæla, þegar Þorlákur byrjaði á því.
Minningu Jóns Sigurðssonar sýndi Þorlákur meiri
sóma en allir aðrir. Höfuðskil á lífi sínu tengdi hann
við frænda sinn. Þannig opnaði hann verzlun sína
FI? J Á L .S V E R Z L U N
45