Frjáls verslun - 01.05.1972, Blaðsíða 37

peningamagni og spariinnlánum
bankakerfisins. Glöggt kemur í
ljós að veruleg samfylgni er milli
þessara þátta.
Einnig má benda á eftirfarandi,
sbr. ársskýrslu Seðlabankans:
1964—1971 u.þ.b. tvö og hálf-
faldaðist bæði þjóðarframleiðsla,
peningamagn og summan af pen-
ingamagni og spariinnlánum, þó
jókst peningamagnið mest, eða 13
% á ári að jafnaði, en þjóðar-
framleiðslan á hlaupandi verðlagi
um 12,5% og spariinnlán að við-
bættu peningamagni milli 12,5 og
13%.
Séu árin 1969—1971 tekin út af
fyrir sig, rösklega tvöfaldaðist
peningamagn, en þjóðarframleiðsl-
an jókst um 90%, þannig að
aukning peningamagnsins er eink-
um á þessum árum yfir meðal-
aukningu.
Peningamagn var svo til ó-
breytt 1966—1968. Það minnkaði
meira að segja eilítið 1967.
Þrátt fyrir nærri óbreytt pen-
ingamagn 1964—1966 (1967) vex
þjóðarframleiðslan á hlaupandi
verðlagi, þannig að veltuhraði
peninga hlýtur að hafa farið vax-
andi á þessum árum.
Hið nána samband milli pen-
ingamagns og upphæðar þjóðar-
framleiðlsunnar er gamalkunn-
ugt, en sérstakur skóli, sem
kenndur er við Chicago og Milton
Friedman, telur einmitt, að stjórn
á peningamálum sé aðaláhrifa-
valdur þjóðarframleiðslunnar á
hlaupandi verðlagi. Þessa álykt-
un draga þeir af hinu nána sam-
bandi milli peningamagns og
lýst, sem þeir halda fram að sé
stöðugt bæði til skamms og langs
tíma. Og þar sem erfitt sé að
spá um framtíðina, sé allt eins
gott að setja sér einhverja á-
kveðna reglu um, hvernig pen-
ingamagnið skuli aukið, t.d. um
3% á hverjum ársfjórðungi eða
eitthvað ámóta.
Aukning peningamagns endur-
speglar að nokkru eignaaukningu
bankanna í gjaldeyri, heima og
erlendis, en þetta ræðst svo aftur
af þróun útflutningstekna. Þegar
fjármagnið, sem myndast með
aukningu útflutnings, fer að
streyma út úr bankakerfinu í
formi útlána, eða þá útlánaaukn-
ingin á rót sína að rekja til
aukningar spariinnlána, Þá eykst
eftirspurn eftir innlendum og er-
lendum vörum og þjónustu.
Keikna má með nokkrum tíma-
drætti, frá þvi er tekjumyndun á
sér stað, þar til hún leiðir af sér
útgjaldaaukningu.
Líklegt er, að sá hluti tekn-
anna, sem beinist að innlendri
framleiðslu, þrýsti á verðlagið
upp á við, þegar nálgast tekur
fullnýtingu framleiðsluþátta, véla,
vinnuafls eða fjármagns.
Sá hluti eftirspurnarinnar sem
leitar út á við, kemur beint fram
í aukinni eftirspurn eftir erlend-
um gjaldeyri. Við þetta bætist af-
leidd eftirspurn eftir erlendum
gjaldeyri til kaupa á hráefnum
og millistigsafurðum til að geta
haldið framleiðslunni gangandi og
helzt aukið hana.
Því meiri, sem þenslan verð-
ur, þeim mun meiri ástæða er
til að ætla, að eftirspurn beinist
að innflutningi, þar sem flösku-
hálsar gera æ tíðar vart við sig
innanlands og aukning afkasta-
getu tekur tíma. Nái þenslan vissu
marki, getur spákaupmennska
magnazt og seljendur gjaldeyris
fara jafnframt að kippa að sér
hendinni eftir megni.
Það, að eftirspurnin leitar út á
við, stemmir að nokkru leyti stigu
við hækkun innlends verðlags.
Þetta er þó á kostnað versnandi
stöðu út á við.
Að mati dr. Guðmundar Guð-
mundssonar hefur ríkt allstöðugt
samband milli útlánaauknin'gar
bankakerfisins og eftirspurnar
eftir erlendum gjaldeyri 1953—
1969. Þannig má reikna með, að
40—45%af útlánaaukningu komi
fram í innflutningi innan árs, en
25% til viðbótar innan árs þar
frá.
Þá er þess að geta, að aukin
útlán eru keðjuverkandi. Það,
sem lánað er út, streymir að
mestu aftur inn í bankakerfið.
100 milljón króna sparifjáraukn-
ing felur í sér að hluta til bindi-
skyldu í Seðlabankanum, en sú
binding rennur þó að nokkru út
aftur í formi endurkaupalána, eða
til að mynda bakhjarl gjaldeyris-
kaupa, eftir því hvernig á málin
er litið.
Segjum, að % af þessum 100
milljónum streymi aftur til bank-
anna, þegar þær hafa verið lán-
aðar út. Inn koma þá 75 milljón-
ir, sem eru endurlánaðar. Inn
koma 56 milljónir og þannig koll
af kolli. Til langs tíma gæti því
heildarútlánaaukningin orðið
margföld upphafsaukningin.
2. EÐLI PENINGA-
MARKAÐARINS.
Oft er gerður sá munur á pen-
ingamálum og fjármálum, að
með peningamálum er einkum átt
við út- og innlánastarfsemi
bankakerfisins og Þær ákvarðanir
Seðlabanka, sem áhrif hafa á
peningastraumana, en með fjár-
málum ákvarðanir ríkisstjórnar-
innar og Alþingis.
Hvernig flokka á fjárfesting-
arsjóðina er skilgreiningaratriði,
en ég mun hér fella þá undir
peningamarkaðinn, þótt þeir eigi
allt eins heima með fjármálum
með tilliti til þess, hver tekur
ákvarðanir um starfsemi þeirra.
Lítum á útlán innlánsstofnana
í heild árin 1970 og 1971.
Fjármunamyndun verzlunarinn-
ar er greinilega fjármögnuð af
bankakerfinu, því að næstum eng-
inn fjárfestingarlánasjóður er fyr-
ir hendi, sem lánar til verzlunar-
innar. Á þetta væri ástæða til að
leggja enn meiri áherzlu en gert
hefur verið.
Verzlunin hefur einnig tekiö
lán erlendis, sem hefur verið við-
bót við rekstrarféð. Þessi þáttur
nam um 2 milljörðum í árslok
1971, en hafði lítið breytzt á því
ári. Nýlega hefur að nokkru ver-
ið kippt í spottann, en lán munu
ekki vera nýtt að leyfilegu há-
marki í öllum flokkum.
Vart er unnt að gera sér grein
fyrir því, sem liggur að baki
þeim straumum, sem lýst hefur
verið, nema huga að því, hvað
skeður innan árs, en þar fylgir
þróunin ákveðnu mynztri.
Peningaútstreymið er mest á
fyrra hluta ársins, einkum í apríl-
maí-júní, hraði aukningarinnar
minnkar á 3. ársfjórðung og und-
ir lok ársins verður samdráttur
peningamagns. Á fyrra helm-
ingi ársins fara saman mikil
endurkaupalán Seðlabankans og
fjárútlát ríkissjóðs. Vegna tima-
dráttar kemur þetta fram í aukn-
um innflutningi á seinni hluta ár-
ins.
1 skýrslu um íslenzkan iðnað
og EFTA, sem út kom á vegum
iðnaðarráðuneytisins árið 1969 og
ég stóð að á sínum tíma, var sér-
stakur kafli um efnahag og fjár-
öflun íslenzkra iðnfyrirtækja,
saminn af Sigurði Helgasyni,
M.B.A. Ég tel, að það, sem þar
er sagt eigi að flestu leyti einnig
við um íslenzka verzlun:
1. Vaxtahöft á Islandi ýta undir
óarðbæra fjárfestingu.
2. Vextir án áhættuálags valda
ábyrgðarleysi í rekstri fyrir-
tækja.
3. Lögbundið fjármagn við á-
kveðnar atvinnugreinar við-
heldur kyrrstöðu í atvinnulíf-
inu.
4. Afskipti löggjafarvaldsins af
fjármagnskerfinu draga úr
sveigjanleika þess til að að-
FV 5 1972
37