Frjáls verslun - 01.04.1976, Síða 19

10% og undanfarin tvö ár hef-
ur atvinnu verið haldið uppi á
kostnað versnandi viðskipta-
jafnaðar, eins og í flestum öðr-
um löndum. Hallinn var um 4
milljarðar sænskra króna 1974
og sennilega um 9 milljarðar
1975. Þótt hér sé um miklu
lægri tölur í hlutfalli við þjóð-
arframleiðslu að ræða en hjá
íslendingum, er búist við að
þessar auknu lántökur muni
setja svip á umræður um efna-
hagsmál og efnahagsaðgerðir í
Svíþjóð á næstu árum.
0 Langtímaspár
Svíar hafa frá 1947 fengist
við gerð leiðbeinandi áætlana
eða spáa til fimm ára í senn.
Ein þeirra er alveg ný á nálinni
og er þróun viðskiptajafnaðar
og endurgreiðslu erlendra lána
þar í sviðsljósinu. Leidd eru
að því rök, að til þess að losa
sig við skuldabyrðina verði að
auka útflutning og fjármuna-
myndun í iðnaði. Svigrúm til
launahækkana verði lítið að
óbreyttum aðstæðum. í þessum
spám er einnig reynt að líta á
líklegt vinnuframboð og fram-
leiðslubreytingar og athuga
hvort unnt verði að auka hag-
vöxt að tilteknu marki án sér-
stakra aðgerða og þá hvað þurfi
að gera til viðbótar til að dæm-
ið gangi upp.
0 Fjármagn og stærft
Unnum vinnustundum hefur
heldur fækkað síðustu áratugi
og hlutdeild iðnaðar í vinnu-
afli minnkaði úr 31% 1960 í
26% 1974, enda þótt sumar iðn-
greinar hafi bærtt við sig fólki.
Engu að síður jókst fram-
leiðslumagn 1960-1970 um 8%
á ári að jafnaði og um 6% á ári
það sem af er þessum áratug.
Aðalskýring þessa er mikil fjár-
munamyndun, þannig að hver
vinnandi maður hefur fleiri
krónur sér til aðstoðar en áður
við framleiðslustörfin. Einnig
hafa hagræðing, hagkvæmni
breyttir framleiðsluhættir og
tilfærslur milli greina haft sitt
að segja. í ljós hefur komið að
meðalstærð fyrirtækja hefur
vaxið, þannig að á iðnaðarsvið-
inu er hlutdeild fyrirtækja með
yfir 500 manns í vinnu 55-60%
af iðnaðarframleiðslunni. Sam-
runar hafa verið tíðir og sér-
staklega hefur útflutningsfram-
leiðslan þróast yfir í stærri
fyrirtækjaeiningar en áður.
• Framleiðsla erlendis
En samfara áður greindri
framleiðsluaukningu hefur
sænskum dótturfyrirtækjum
fjölgað erlendis og framleiðsla
þeirra vaxið enn hraðar en
heima fyrir. Árið 1965 er talið
að 450 fyrirtæki hafi átt 1600
dótturfyrirtæki erlendis. Þar
voru flest sölufyrirtæki, en 384
framleiðslufyrirtæki.
Enn meiri skriður komst á
þessa þróun upp úr 1970 og
árið 1970 var starfslið þessara
framleiðslufyrirtækja erlendis
nálægt 183.000 manns. Fram-
leiðsla fyrirtækja Svía erlendis
mun, þegar allt er talið, vera
meiri en útflutningur þeirra frá
eigin landi.
# Vinnumarkaðurinn
og fleira
Svíar hafa gengið lengra i
því en aðrir að auðvelda flutn-
ing vinnuafls milli atvinnu-
greina og landshluta með endur-
menntun, þjálfun og hvers kon-
ar styrkjum og fyrirgreiðslu.
Sömuleiðis hefur á seinni árum
gætt tilhneigingar í þá átt að
reyna að stýra því hvar ný
fyrirtæki yrðu sett á stofn, svo
og að styðja við fyrirtæki eða
kaupa þau upp til að forða þeim
frá rekstrarstöðvun og þar með
bægja atvinnuleysi frá. Sömu-
leiðis hefur fjárfestingalána-
sjóðum fyrirtækja verið beitt í
sveiflujöfnunarskyni og reynt
að tímasetja opinberar fram-
kvæmdir eftir ástandi á vinnu-
markaðinum á hverjum tíma,
fyrir utan almenna stjórn efna-
hagsmála.
Þá hefur verið gert stórátak
í þvi að finna störf við hæfi
öryrkja og þroskaheftra.
En það má jafnframt ekki
gleyma að á stundum hefur
orðið að flytja inn vinnuafl.
Löngum sóttu Finnar yfir til
Svíþjóðar en á seinni árum hef-
ur einkum verið um Grikki,
Júgóslava og Tyrki að ræða.
Einnig átti vinnuaflsskortur
sinn þátt í því að verksmiðjur
voru settar upp erlendis.
# Fyrirtækjalýðræði
og launasjóður
í Svíþjóð eru framleiðslu-
gögnin að langmestu leyti í
höndum einkaaðilja og sam-
vinnuhreyfingarinnar (sem er
mjög sterk þar í landi og ástæða
hefði verið til að skrifa sér-
staklega um), en sósíaldemó-
kratar hafa stýrt landinu í ára-
tugi. Það er því ekki að furða
að harðvítugar umræður hafi
átt sér stað um eignaréttinn
og aðild hins almenna laun-
þega að fyrirtækjunum. Á síð-
asta áratug var sú lausn fund-
in að efla áhrif launafólks með
lögboðinni aðild starfsmanna að
stjórnum fyrirtækja. Þetta gaf
sums staðar góða raun varðandi
mannleg samskipti, en gat
sennilega aldrei orðið leið til
efnahagslegra yfirráða, — sem
var yfirlýst mai-kmið margra.
Síðan hafa verið að mótast hug-
myndir um leiðir til að auka
ítök starfsmanna í fyrirtækjun-
um. Upp á síðkastið hafa til-
lögur frá einum hugmyndafræð-
ingi sósíaldemókrata og hag-
fræðingi sænska alþýðusam-
bandsins, Rudolf Meidner, ver-
ið þar efst á baugi. Er í tillög-
um hans gert ráð fyrir svo-
nefndum launasjóðum hjá fyrir-
tækjum. Eiga þeir að myndast
af hagnaði þeirra og launþegar
að hafa meirihlutavald. Fróð-
legt verður að fylgjast með
því hvaða stefnu málið tekur.
# IJtanríkisviðskipti
Yfirlit yfir útflutning og inn-
flutning Svía árið 1974 er að
finna í 1. töflu eftir vöruteg-
undum og í 2. töflu eftir lönd-
um og landssvæðum. Veiga-
mestu útflutningslöndin eru
FV 4 1976
19