Frjáls verslun - 01.11.1978, Page 16

á bókamarkadi...
Og þá er John Kenneth Gal-
braith, hagfræðingurinn, sem
varð sjónvarpsstjarna, aftur
kominn á íslenzkan bókamark-
að. í þetta sinn er það nýjasta
bók hans, Öld óvissunnar, sem
við fáum að kynnast á íslenzku,
en fyrir nokkrum árum kom
Iðnríki okkar daga út í íslenzkri
þýðingu.
Það er sjálfsagt einkennandi
fyrir okkar tíma að þegar út
kemur bók á íslandi, sem fjallar
um hagfræði, en slíkt hefur ekki
gerst um árabil, er innihald
hennar spilaö með mjög mynd-
rænum hætti í sjónvarpi. Við
megum kannski þakka sjón-
varpinu fyrir að þessi bók skyldi
nokkru sinni verða gefin út hér.
I öld óvissunnar fjallar Gal-
braith á mjög frjálslegan og
persónulegan hátt um þær
hagfræði- og félagsfræðilegu
hugmyndir.sem hann telur hafa
haft hvað mest áhrif á þær
miklu umbyltingar, sem heimur
okkar hefur orðið að þola á
undanförnum tveimur öldum.
Hann rekur hugmyndir og áhrif
þeirra (ekki síður en ýmis
einkamál þeirra, sem áhrifun-
um ollu) allt frá Adam Smith,
Malthusi og Ricardo til Karls
Marx, Lenins, Keynes og
kaldastríðsins, alþjóðafyrir-
tækja og ástandsins í þriðja
heiminum nú. í raun er félags-
saga ekki síður viðfangsefni
Galbraiths í þessari bók, en
hagsaga.
Eins og honum er svo vel
lagið, fjallar Galbraith um þessi
mál í skýru máli og skemmti-
legu og af góðri þekkingu. Vís-
indalega nákvæmni lætur hann
sigla sinn sjó og fer hvergi í
grafgötur með eigin skoðanir
(svo sem hvern hann fýsir aö
hitta á himnum og hvern ekki)
og lætur allt flakka. Þetta rýrir
ef til vill fræðilegt gildi bókar-
innar, ef hún þá hefur verið
hugsuð sem fræðileg, en gerir
hana að sama skapi bráð
skemmtilega og háspennandi.
Margar skoðanir Galbraiths,
eins og þær koma fram í Öld
óvissunnar orka tvímælis og
margar fullyrðinga hans hvíla á
veikum vísindagrunni eða
verða að teljast ósanngjarnar.
Til dæmis er ég hræddur um að
skilgreining hans á hagnaðar-
hugtakinu, sem hreinum og
beinum þjófnaði frá almenningi
sé fremur óvísindaleg, enda
eru margir fræðimenn á annarri
skoðun um það atriði eins og
svo mörg önnur. Sök sér hefði
hann talaó um óeðlilegan
hagnað í þessu sambandi.
Sjálfsagt hefur svo verið um
marga stórkapitalista og at-
hafnamenn síðustu aldar að
þeir hafi ekki sett viðskiptasið-
ferðið beinlínis í hásæti. En
misjafn sauður er í mörgu fé og
vafasamur sýnist mér sá dómur
Galbraiths að þessir menn hafi
haft þaö sem frummarkmið að
rýja almenning og hljóta virð-
ingu að launum. Á þetta leggur
hagfræðingurinn megin
áherzluna þegar hann ræðir
uppgang stórfyrirtækja í
Bandaríkjunum á síðustu öld.
Það verður að teljast ámælis-
vert, þar sem aðalatriðið, sem
Galbraith sniðgengur, er að at-
hafnasemi einstaklinga á öllum
sviðum samfélagsins á síðustu
öld skapaði velferðarsamfélag
Bandaríkjanna og Vest-
ur-Evrópu, það samfélag, sem
er eitt helzta umfjöllunarefni
Galbraiths og sem hann sjálfur
er afsprengi af.
í Öld óvissunnar hefur Gal-
braith í raun ekkert nýtt fram að
færa. Allt, sem hann hefursagt,
sem nokkru máli skiptir sagði
hann í fyrstu bókum sínum,
American Capitalism og The
Affluent Society og síöar í Iðn-
ríkinu. Þar heldur hann þvífram
að hin nýklassiska hagfræði sé
hrein öfugmæli. Markaðsvald
neytenda, sem nýtist öllum til
góða, sé ekki fyrir hendi, þann-
ig að hið vestræna efnahags-
kerfi sé ekki lengur óskipulagt
kerfi, sem stjórnist af óteljandi
öflum á markaðnum. Kerfið sé í
raun þrælskipulagt af alþjóða-
fyrirtækjum, og allt markaðs-
vald sé í þeirra höndum og sé
notað í þeirra eigin tilgangi, að
stuðla að eigin vexti, langlífi og
að sjálfsögðu hagnaði. Margir
hagfræðingar, sumir ekki ó-
merkari en Galbraith, hafa
dregið þessar kenningar í efa
og sýnt fram á það að þær séu
beinlínis rangar, en ekki verður
farið inn á þær umræður hér.
Þó að það sé skoðun undir-
ritaös að íslenzkir bókalesend-
ur hefðu átt skilið að fá ein-
hverja aðra af fyrri bókum Gal-
braiths þýdda á íslenzku, þá er
langt í frá að Öld óvissunnar
eigi ekki erindi við okkur. Bókin
er prýðilega þýdd af Geir H.
Haarde, hagfræðingi, en eins
og aðrir þýöendur íslenzkir,
sem fást við fræðileg efni, ekki
sízt hagfræðileg, hefur hann
haft erfitt verk með höndum.
Umdeilanlegt er þó hvort ís-
lenzka eigi orð eins og
„kommúnismi" (sem ýmist er
notað eða þýtt, sem sameign-
arskipulag), „sósíalisml" (þýtt
sem samhyggjustefna, jafn-
aðarstefna, miðstjórnarkerfi,
ríkisrekstrarstefna eða sam-
eignarskipulag) og „kapítal-
ismi‘‘ (þýtt sem fjármagnskerfi,
séreignaskipulag, markaðs-
kerfl og einkarekstrarskipulag).
Þessi hugtök hafa lengi vafist
fyrirgóðum þýðendum og mál-
vöndunarsjónarmiði þeirra skal
hér veittur skilningur.
Bókaforlagið Saga hefur
með Öld óvissunnar sent frá
sér bráðskemmtilega fók,
fræðandi og vel skrifaða. Telji
menn sig ekki hafa þörf fyrir að
lesa hana eftir að hafa séð
hliðstæða þætti í sjónvarpinu,
þá vaða þeir reyk. Þeir hafa
aðeins séð yfirborð ísjakans.
Pétur J. Eiríksson
16