Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1950, Page 5

LESBÖK MORGUNBLAÐSINS
585

sx. ~
Hjer er eitt af furðuverkuin himing'eimsins, ógurlegur þokumökkur, sem
verður sýnilegur vegna þess að næstu sólir varpa á liann birtu. Myndin var
tekin með stóru stjörnusjánni á Falomar.
um bjartari en venjuleg novae.
Á myndunum hafa einnig kom-
ið fram gríðarmiklir lýsandi mekk-
ir af gasi, og ennfremur sótsvört
ský, sem eru svo stór og mikil fyr-
iríerðar, að ein myndplata hefir
ekki náð þeim, heldur urðu þau
að myndast í mörgu lagi.
Þá hafa verið gefnar gætur að
amástirninu (asteroids) sem er á
hringrás umhverfis sólina. Stjörnu-
fræðingar heldu áður, að þessi
smástirni væri brot úr stórum
hnetti, sem hefði sundrast einhvers
staðar á milli Mars og Júpíters, því
að mest var af þessu smástirni á
þeim slóðum. Þessi skoðun hefir
nu reynst röng, þvi að þessi smá-
gtirai eru dreiíö \m slt öoliseríið.
Annað hvort eru þetta því brot,
sem hafa orðið útundan, þegar sól-
kerfið myndaðist, eða þá að þær
hafa slitnað aftan úr halastjörnu
einhvern tíma í fyrndinni. Tvær
nýar halastjörnur hafa fundist og
ganga þær mjög nærri sól og verð-
ur önnur þeirra næst sólu í janú-
ar í vetur.
„Big Schmidt“ er nokkurs kon-
ar himinkönnuður fyrir hina lang-
drægari stjörnusjá. Hún finnur
og bendir á þá staði í himingeimn-
um, sem nánar þarf að rannsaka.
Fram að þessu var það svo, að hin-
um langdrægu stjörnusjám var
beint út í geiminn af handahófi og
var það þá tilviljuu ein sem rjeði
ijvort tter tittu á uoákuð mará*
vert, því að svo er rúmt um heims-
hverfin, að vel má fara fram hjá
þeim. En r.ú sýna myndir „Big
Schmidt“ nýar og nýar vetrar-
brautir, og þótt þær sje svo langt í
burtu, að þær komi ekki fram á
myndunum nema sem örlítill dep-
ill, þá er hægt að ákveða stað þeirra
í himingeimnum, og á þann stað
má svo beina „stóra auganu“. Eins
og áður er sagt dregur það miklu
lengra og getur nú tekið glöggvari
myndir af þessum vetrarbrautum.
Tilgangurinn með því að
mynda þessar fjarlægu vetrarbraut
ir er sá, að reyna að komast að
því hvort alheimurinn sje að þenj-
ast út eða dragast saman. Hinar
fjarlægustu vetrarbrautir, sem áð-
ur hafa fundist, hafa á sjer rauð-
leitan blæ, og ljós þeirra verður æ
rauðleitara, en það er sönnun þess,
að þær f jarlægist vora vetrarbraut
og aðrar vetrarbrautir með svo ofsa
legum hraða, að nema mundi þús-
undum mílna á sekúndu.
Er þetta að gerast um allan him-
ingeiminn? Eru allar Vetrarbraut-
irnar á slíku flugi út í geimimi, eða
standa sumar í stað eða nálgast
vora vetrarbraut? Nú eru meiri
líkur en áður til þess að hægt verði
að svara þessu, þegar markaðir
hafa verið staðir fjölda vetrar-
brauta, og á ljóslitrófi þeirra má
sjá hvort þær nálgast oss eða fjar-
lægjast.
Á myndum „Big Schmidt“ má
eigi aðeins sjá nýar vetrarbrautir,
heldur hvar eru opnar „vakir“ í
lnmmgeirpnum, ef svo mætti að
orði komast, og í gegn um þær
vakir er líklegt að hin langdrægari
stjörnusjáin muni finna enn nýar
vetrarbrautir.
Það er undarlegt og ævintýra-
legt að hugsa sjer, að á þessum
örsmáa hnetti, sem jörð vor er,
skuli mannlegum verum hafa tek-
ist að skygnast svona iangt út i
birriingftirrijhh Og það er eigi gS-