Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1958, Blaðsíða 27

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
675
Dr. Richard Beck:
Þjóðvakningarmaðurinn
Jónas Hallgrímsson
Erindi flutt á minningarsamkomu i Winnipeg 11.
nóvember 1957 í tilefni 150 ára afmœlis skáldsins
ALLAR ÁRSTÍÐIRNAR eiga sína
sérstæðu, heillandi fegurð, og jafn-
framt sína aðdáendur. Þeim um-
mælum til staðfestingar þurfa
menn ekki annað en blaða í ljóða-
bókum íslenzkra skálda beggja
megin hafsins. Veturinn, sumarið,
vorið og haustið eiga þar öll sína
lofsöngva, þrungna heitum tilfinn-
ingum, andríka og faguryrta. Mörg
-um mun samt vorið hugstæðast,
vegna þess, að það er tími hækk-
andi sólar, vaknandi lífs, er brýzt
fram í vorleysingunum og öðrum
myndum frjómagna, sem losna úr
læðingi. Björnstjerne Björnson,
þjóðskáldið norska, talaði fyrir
munn hinna mörgu unnenda vors-
ins í kvæði sínu „Eg kýs mér apríl“
(í þýðingu Bjarna Jónssonar):
Eg kýs mér apríl,
hann er mér kær,
hið aldna fellur,
hið nýja grær,
það haggar friði,
en hvað um það!
Þeim heill, sem ein-
hverju keppir að.
í sögu þjóðanna má greina þró-
unar- og hnignunarskeið, er skipt-
ast á, líkt og árstíðirnar í ríki nátt-
úrunnar. Er slík þróun auðrakin í
sögu hixmar íslenzku þjóðar; þar
skiptast á skin og skuggar, blóma-
aldir og niðurlægingartímabil, sem
um margt er lærdómsríkt að kynn-
ast, þó að böl hennar væri ósjaldan
„þyngra en tárum taki“. En á seinni
hluta 18. aldarinnar, þegar myrkrið
grúfði hvað þyngst yfir þjóð vorri,
fór að rofa til í lofti, og þá er leið
fram á 19. öldina, gekk nýtt þjóð-
lífsvor í garð, sem hitar hverjum
góðum íslendingi um hjartarætur,
er hann rennir sjónum um öxl aft-
ur til þeirra vonbjörtu daga, og
honum streymir ættarblóðið örar
í æðum. Hann sér stíga fram á
sjónarsviðið glæsilega fylkingu
þeirra framsæknu hugsjónamanna,
sem réttilega hafa nefndir verið
„Vormenn íslands", menn eins og
Baldvin Einarsson, Fjölnismenn og
Jón Sigurðsson, að ógleymdum
fyrirrennurum þeirra, Eggert Ól-
afssyni, Skúla fógeta og Magnúsi
Stephensen. Um þ’essa vorboða
leikur alltaf mikill ljómi, því að
þeir báru birtu og yl hins nýja
dags inn í íslenzkt þjóðlíf. Fjölnis-
menn koma sérstaklega við sögu
í þessu erindi, en þeir voru, eins og
kunnugt er, Tómas Sæmundsson,
Jónas Hallgrímsson, Konráð Gísla-
son og Brynjólfur Pétursson. Er
markmiði og vakningarstarfi þeirra
fjórmenninganna fagurlega lýst í
eftirfarandi erindum úr kvæði Jó-
hannesar úr Kötlum, „Náttúru-
skoðarinn“, í söguljóðum hans
Hrimhvíta móðir:
Það trúa svo fáir á frelsisins dag,
að framtakið blundar í sæng. —
. . . Þá sverjast þeir fjórir í fóstbræða-
lag,
með Fjölni að súgandi væng.
Og þyturinn berst yfir svefnþunga
sveit,
og sálimar vakna í bæ.
Og svo eru loftbrigðin litrík og heit,
að lífið fær allt annan blæ.
Og fjórir þeir tendra þá fagnandi þrár,
sem flýgur á morgnana inn
um kotbóndans litla og skuggsýna skjá,
með skínandi gullþráðinn sinn. —
Og ungmennið hlustar, því ofan úr hlíð
berst ómfagurt sólskríkjulag. —
Það er skáldið að tala við land sitt og
lýð,
— það er ljóðið um frelsisins dag.
í byrjun kvæðisins minnir Jó-
hannes skáld kröítuglega á það,