Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1958, Blaðsíða 31

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
679
björgum, dölum og fossum íslands
og sérkenna hvert um sig, með einu
orði, og kýs með stílrænni smekk-
vísi fjögur orð: tign á tindum og
traust í björgum, fegurð í dölum,
en í fossum afl, orð, sem eigi gætu
orðið efnisríkari eða Ijósari hvorki
frá sjónarmiði forms né efnis“.
Málhreinsunarstarf Jónasar Hall
-grímssonar var enn annar grund-
vallarþáttur í ómetanlegri þjóð-
vakningu hans. Hann Hafði numið
íslenzkt mál af vörum alþýðunnar
í sveitum landsins, drukkið djúpt
af lindum þess í íslenzkum forn-
kvæðum, og setið við fætur meist-
aranna á Bessastöðum, dr. Hall-
gríms Schevings og Sveinbjörns
Egilssonar. Með málsnilld sinni í
Ijóðum og lausu máli vann hann
það afrek að hefja íslenzkuna til
vegs og virðingar að nýu með
þjóð sinni. Svo hjartfólgin var ís-
lenzkan honum, að ljóð hans til
ástmeyjar hans verður að hjarta-
heitri lofgjörð um móðurmálið:
Ástkæra, ylhýra málið
og allri rödd fegra,
blíð sem að barni kvað móðir
á brjósti svanhvítu.
Móðurmálið mitt góða,
hið mjúka og ríka,
orð áttu enn eins og forðum
mér yndið að veita.
En þeir Jónas Hallgrímsson og
aðrir Fjölnismenn vildu einnig
hefja íslenzkan skáldskap til nýs
lífs og í hærra veldi; bókmennta-
vakning var meginþáttur í þjóð-
vakningarstarfi þeirra. í þeim anda
ritaði Jónas hina harðorðu og sögu-
frægu ádeilu sína á rímnakveð-
skapinn, og bar bókmenntastefna
þeirra Fjölnismanna sigur af
hólmi eins og kunnugt er, enda
var hún í samræmi við þróun sam-
tímans í þeim efnum. Hinu ber
ekki að neita, að rímurnar höfðu
um langt skeið gegnt merkilegu
hlutverki í íslenzku menningarlífi,
haldið við ást þjóðarinnar á skáld-
skap, málkennd hennar og rím-
leikni.
Þó að hér hafi verið stiklað á
stóru, er auðsætt, að Jónas Hall-
grímsson var mikill vakningar-
maður með þjóð vorri, í frelsis- og
framfaramálum hennar, menningu
og bókmenntum. Skáldskapur hans
hefir verið og er þjóðinni ótæm-
andi andleg yngingarlind. „í ljóð-
um Jónasar Hallgrímssonar hefir
þjóðin fundið þá ættjörð, sem hún
ann heitast, og það er veglegra og
vandasamara hlutverk að vera ís-
lendingur fyrir það, að hann hefir
ort og lifað“, segir Tómas Guð-
mundsson skáld í íturhugsaðri inn-
gangsritgerð sinni að útgáfunni að
ljóðum skáldsins á aldarártíð hans
1945.
Og andleg afrek Jónasar Hall-
grímssonar í þágu þjóðar vorrar
eru þeim mun merkilegri og aðdá-
unarverðari, þegar í minni er bor-
ið, að hann dó langt um aldur
fram, aðeins 37 ára gamall. En
sjálfum skildist honum fyllilega,
að árafjöldinn einn er fjarri því að
vera sannur mælikvarði á gildi
mannlífsins, heldur hitt, hvernig
og fyrir hvað lifað er. Þess vegna
spyr hann og svarar sjálfum sér
á þessa leið:
Hvað er langlífi?
Lífsnautnin frjóva,
alefling andans
og athöfn þörf.
í þessum orðum skáldsins felst
mikil almenn eggjan til mannsæm-
andi lífs og menningarlegrar við-
leitni, og hann gat djarft úr flokki
talað, því að líf sjálfs hans mæiist
dásamlega vel, sé sá mælikvarði á
það lagður. í þeim skilningi var
hann þá einnig óvenjulega mikill
gæfumaður. Það er laukrétt, sem
Tómas Guðmundsson segir í til-
þrifamiklu kvæði sínu um Jónas:
O
Í
}
l
Í
| íær/ð oð skilja
TRÚARBRÖGÐIN eru hvert öðru
J andstæð að forminu til, í veru-
^ legum atriðum trúarsiðanna og
j, um útskýringar á helgitáknum.
v En þeim kemur öllum saman um,
^ að Guð sé til, og um dyggðir og
$ siðferðisreglur. Hreinleikur, góð-
I, vild, fegurð og trúartraust er alls
J staðar í heiðri haft og ætti alls
y staðar að hafa völdin. Þess vegna
v ætti ekki að ráðast á nokkra
& trúarkenning, sem hefir losað sig
(b úr veraldlegum fjötrum og viður-
J kennir nauðsynina é ósérplæginni
^ viðleitni til að keppa að háleitri
X hugsjón. Menn verða að skilja,
v að mikilvægast alls er að þroska
'S’ það, sem býr hið innra með þeim,
3 að hreinsa sig, betra sig, og fær-
((, ast nær hinni fullkomnu hugsjón,
J sem er Kristur. Allt annað er
;r aukaatriði.
^ (Stefnumark mannkyns)
Og sú er miskunn mest og náðin stærst
að eiga á sinni tungu og mega túlka
þjóð sinni ný og undursamleg örlög.
Það var hin mikla gæfa Jónasar
Hallgrímssonar, að mega verða
þjóð vorri slíkur örlagavaldur með
Ijóðum sínum. Þess vegna lifir
hann eigi aðeins í íslenzkum bók-
menntum, heldur einnig í hjörtum
og á tungu þjóðarinnar um ókomna
tíð. „Sá deyr ei, sem heimi gaf líf-
vænt ljóð“, segir Einar Benedikts-
son spaklega. Hversu margfald-
lega hefir það ekki sannazt á Jón-
asi Hallgrímssyni, er með ódauð-
legum ljóðum sínum söng vortrú,
fegurðarást, frelsis- og ættjarðar-
ást inn í sál þjóðarinnar og opnaði
henni sýn inn á hin fyrirheitnu.
lönd djörfustu drauma hennar og
vona.