Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1958, Blaðsíða 28

676
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
hvernig kúgunin og hörmungarnar
öldum saman höfðu dregið kjark-
inn úr þjóðinni, gert hana vantrú-
aða á sjálfa sig og framtíð sína.
Jónas Hallgrímsson er minnugur
hins sama, þegar hann segir 1 einu
kvæða sinna: „Dauft er í sveitum,
hnípin þjóð í vanda“. Og öllum var
þeim Fjölnismönnum það full ljóst,
hvernig umhorfs var í íslenzku
þjóðlífi þeirrar tíðar og hversu
brýn var þörfin á andlegri vakn-
ingu og róttækum þjóðfélagslegum
umbótum. En engimi þeirra félaga
náði þó (að minnsta kosti ekki, er
stundir liðu fram) eins til eyrna og
hjartna þjóðarinnar og Jónas Hall-
grímsson gerði með fögrum og
vekjandi ljóðum sínum. í þeim
hljómaði henni vorsins rödd, lúð-
urþytur nýs tíma, sem heldur
áfram að finna næman hljómgrunn
í brjóstum barna hennar, þó að nú
séu liðin 150 ár síðan hann var í
heiminn borinn, en hann fæddist
að Hrauni í Öxnadal 16. nóvember
1807. Vafalaust minnist heimaþjóð-
in þessa mikla vormanns síns og
listaskáldsins með verðugum hætti
á þeim tímamótum. Og eg veit, að
þið eruð mér öll sammála um það,
að ágætlega fari á því, að þessa
merkisafmælis hans sé einnig
minnzt af hálfu okkar íslendinga
vestan hafs, jafnmikill þjóðvakn-
ingarmaður og hann var. Allt það,
sem við leitumst við að varðveita
með þjóðernislegri viðleitni okkar
— sagan, tungan og aðrar menn-
ingarerfðir — hefir hann lofsungið
í ljóðum sínum og eggjað þjóðina
til að ávaxta það sem ríkulegast
í lífi og starfi.
Sá fslendingur er einkennilega
skapi farinn, sem les svo Fjölni, að
hann verði eigi snortinn af vor-
blænum, sem um hann leikur, af
ættjarðarástinni og framsóknar-
andanum, sem eru þar hinn heiti
undirstraumur. En öndvegi skipar
í fyrsta hefti ritsins hið fagra og
Jónas Hallgrímsson
(Mynd eftir Helga Sigurðsson).
fræga kvæði Jónasar Hallgríms-
sonar, „ísland, farsældafrón“. Þar
eru færðar í andríkan og yndis-
legan ljóðbúning þær hugsjónir,
sem þeir fjórmenningarnir, er að
Fjölni stóðu, börðust fyrir. Rétti-
lega hefir sagt verið, að þetta
snilldarkvæði er allt í senn: „trú-
arjátning hinnar nýu aldar, sólris
hennar, herhvöt og stefnuskrá"
(Tómas Guðmundsson). Eins og
víðar í kvæðum sínum, ber Jónas
hér saman hið fornfræga, frjálsa
ísland og hið niðurnídda og kúg-
aða ísland samtíðar hans, og eggj-
ar þjóðina til dáða með þeim and-
stæðuþrungna samanburði. Hann
vill glæða henni hollan metnað í
brjósti með því að minna hana á
glæsileik fortíðar hennar og vekja
henni nýa trú á sjálfa sig og fram-
tíð sína. Þess vegna minnir hann
hana jafnframt svo ákveðið á gæði
landsins og fegurð þess:
Island, farsældafrón,
og hagsælda, hrímhvíta móðir!
Hér er það heit aðdáun á land-
inu og trú á það, sem hljómar í
fleygum orðum skáldsins, hituðum
í eldi einlægrar föðurlandsástar.
Hörmuleg örlög þjóðarinnar á liðn-
um öldum eru ekki landinu að
kenna; það á enn sín gögn og gæði,
fái þjóðin frelsi og tækifæri til að
njóta þeirra, og ef henni glæðist
viljinn og þekkingin til að notfæra
sér þau.
Fegurð landsins er einnig jafn-
heillandi og hún var, þegar „feð-
urnir frægu og frjálsræðishetjurn-
ar góðu“ komu þangað í hamingju-
leit í dögun sögu þess:
Landið er fagurt og frítt
og fannhvítir jöklanna tindar,
himininn heiður og blár,
hafið er skínandi bjart.
Hér ómaði þjóðinni ný rödd vor-
hugans, vakningar og eggjunar,
sem snart innstu strengi í barmi
hennar og hitar hverjum sönnum
Islendingi enn um hjartarætur. Á
sama strenginn slær Jónas Hall-
grímsson í mörgum öðrum snilld-
arkvæðum sínum, svo sem „Gunn-
arshólma“ og „Fjallinu Skjald-
breiður“. Þakkarkvæði hans til
konungs fyrir stofnun Alþingis
lýkur með þessum eggjunarorðum,
en endurreisn þess á Þingvelli var
eitt af helztu baráttumálum Fjöln-
ismanna:
Sól skín á tinda.
Sofið hafa lengi
dróttir og dvalið
draumþingum á.
Vaki vaskir menn,
til vinnu kveður
giftusamur konungur
góða þegna.
Þá hefir réttilega verið á það
bent, að hin fögru og hjartnæmu
eftirmæli Jónasar um vini hans,
Tómas Sæmundsson, Bjarna skáld
Thorarensen og séra Þorstein
Helgason eru „gegnsýrð af brenn-
andi ættjarðarást og baráttuhug
um viðreisn íslendinga“ (Jónas
Jónsson frá Hriflu). Hvergi er lög-