Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1958, Blaðsíða 30

678
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
rektor Hannesson rætt það mál
ýtarlega í prýðilegri grein, „ís-
landslýsing Jónasar Hallgrímsson-
ar“ (Hvernig skáldið hefndi fræði-
mannsins), í tímaritinu Helgafelli
(maí, 1945). Hefir Pálmi þar einn-
Ig, og vafalaust réttilega, dregið
athyglina að því, hver áhrif undir-
búningurinn að íslandslýsingunni,
og þá ekki sízt ferðalögin um land-
ið í því skyni, hafi haft á skáld-
skap Jónasar. Fer Pálmi um það
þessum orðum:
„Hitt er augljóst mál, að fslands-
lýsingin hlýtur að hafa orkað fast
á hugarfar Jónasar og skáldskap.
Hún tengdi hann við landið. Hann
varð að lifa ferðir sínar aftur,
njóta þeirra á ný, með meinbugi
skyldu og erfiðis á aðra hönd. En
þegar stakkur stílsins þrengdi að
hugsun hans, klæddist hún ööðrum
búningi, fágætari og fegurri.
Þannig hygg eg, að ýmis hinna dýr-
legustu kvæða Jónasar hafi orðið
til.
Fyrst er óskin til alls. Hinn ann-
arlegi mjöður Óðins seytlar um sál
skáldsins, í fyrstu sem óljóst hug-
boð, sem leitar sér ljóðstafa. Ætla
má, að fyrstu kveikjur kvæðanna
hafi horfið Jónasi í hug á ferðum
hans hér heima, en síðan legið
fólgnar í vitund hans. Síðar, þegar
hann vann að íslandslýsingunni og
hugsaði löngum heim, lifnuðu
þessar glæður og yljuðu út frá sér.
Vafalaust hafa margar þeirra skipt
um stund og stað, en sumar hlutu
lífsloft og gæddust „guðsloga" list-
arinnar“.
Hinar mörgu og fögru náttúru-
lýsingar Jónasar í ættjarðarkvæð-
um og öðrum ljóðum hans bera því
órækan vott, hvernig hann leit
landið bæði skyggnum augum
skáldsins og með skarpri sjón nátt-
úruskoðarans. Fegurðarskyn hans
og ást á náttúrunni fléttast fagur-
lega saman í þeim listrænu ljóðum
hans. Sannleikurinn er sá, að þó
©<i»«í==«CS*<P*Cbsí<P“<<^CP>«i=<CP,<Q=><CP<Cfc*CP^<b*CP*Q=*c7:=<C^<P>'Q=*!<?:‘<Q=*<CP><<i=><<P“<Q=><CPN3
Saga lífsins
HINN óendanlegi kraftur magnar
„efnið“ fram til íullkomnunar.
Það er saga heimsins. Eða ef
nokkru óvísindalegar er til orða
tekið, guð leitast við að gera
heiminn að sínu heimkynni,
breyta heiminum í sig.
Geislunin frá hinum fuilkomna
til „efnisins" framleiðir ekki þeg-
ar í stað hann sjálfan, heldur
hrindir „efninu" fram á leið verð-
andinnar og kemur fram sem
kraftur í ýmsum myndum; magn-
ast þá efnið og fer að taka breyt-
ingum; aðdráttaraflið verður til,
hiti og ljós, heimsþokurnar koma
fram og sólhverfin fara að skap-
ast. Og seinna, þegar sögu sól-
hverfanna er nógu langt komið,
kemur geislanin frá hinum full-
komna fram sem líf á hinum
kólnandi hnöttum. Örlítilli ögn af
hinu líflausa efni, er fyrir til-
komu kraftarins snúið til lífs, og
hefst þar hin merkilegasta saga.
I
}
l
J
l
J
í
J
J
1
Hinn geislandi kraftur er altaf
hinn sami, en efnið, sem fyrir
geislaninni verður, magnast
lengra og lengra, og sífelt
margbreytilegri aflmyndir koma
fram. Því lengra sem magn-
anin er komin, því fullkomn-
ari afltegund getur hið magn-
aða tekið við. Þannig magn-
ar hinn fullkomni hið ófullkomna
áleiðis til sín.
Þetta er saga lífsins, að fyrir
magnan frá uppsprettu kraftar-
ins, hefst efnið á það stig sem
vér köllum líf. Allt efni stefnir
til lifs, stefnir til þess að vera
lífinu háð og fullkomnast af því.
Einungis þar sem helstefnan ræð-
ur, geta menn látið sér til hugar
koma aðra eins fjarstæðu og þá,
að lífið sé einskorðað við einn
minniháttar hnött, af öllum þeim
biljónum eða deciljónum eða
centiljónum af stjörnum, sem
hvarfa í geimnum.
Helgi Pjeturss dr.
að honum entist hvorki aldur né
orka til að rita íslandslýsingu sína,
þá hefir hann í ljóðum sínum
letrað þá dásamlegu lýsingu ís-
lands, sem aldrei mun fyrnast
meðan íslenzk tunga er töluð. Það
er hverju orði sannara, sem Jó-
hannes úr Kötlum segir um Jónas
Hallgrímsson í kvæðinu „Náttúru-
skoðarinn", er fyrr var vitnað til
í sambandi við Fjölnismenn:
Og allir þeir töfrar, sem Island á til,
í óði hans búa sér skjól:
Þar glampar á bunu við blikandi hyl,
þar baðar sig jökull í sól,
og lóan í blámanum leikur sitt flug,
og lyngheiðin opnar sitt fang. —
Og öll þessi sumarkvöld, tug eftir tug,
ber tindrandi stjörnu við drang. . .
Meginþáttur í þjóðvakningar-
starfi Jónasar Hallgrímssonar var
einmitt það, hvernig hann opnaði
augu þjóðarinnar fyrir fegurð
lands hennar með meistaralegum
ættjarðarlýsingunum í ljóðum sín-
um, og glæddi, að sama skapi ást
hennar á landinu. Hversu stórbrot-
ið og frábært málverk í ljóði er
„Gunnarshólmi" eigi, eða þá „Fjall
-ið Skjaldbreiður". Alkunn er og á
margra vörum þessi tilvitnun úr
Thorvaldsenskvæði Jónasar:
Tign býr á tindum,
en traust í björgum,
fegurð í fjalldölum,
en í fossum afl.
í snjallri grein um ljóð Jónasar
(Jörð, sumarið 1941) fór dr. phil.
Fr. de Fontenay, fyrrverandi sendi-
herra Dana á íslandi, þessum
markvissu orðum um fyrrnefnda
tilvitnun:
„í þessum fjórum ljóðlínum eig-
um við Jónas allan með hagleik
hins andríka listmálara, með orð-
og formtilfinningu hins ljóðræna
skálds. Hann ætlar að lýsa tindum,
(