Lesbók Morgunblaðsins - 24.12.1958, Blaðsíða 47

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS
695
Jólaheit í svartadauða 1402
ANNO Domini 1402 á jóladag fyrsta
á Grenjaðarstað, var heitið soddan heiti
af öllum almúga, sem þar var staddur,
guði til lofs og hans sætustu móður
jómfrú Maríu til heiðurs og virðingar,
en fólkinu til sáluhjálpar og synda-
lausnar og sérlega móti þeirri ógurlegu
drepsótt, sem þá fór vestur eftir land-
inu, í hverri mikill fjöldi lærðra og
leikra, ríkra og fátækra fyrir sunnan
land, í Húnavatnsþingi og í Skagafirði
þá þegar með fljótum atburðum and-
ast hefir, svo víða var aleytt, bæði af
prestum og leikmönnum.
í fyrstu skyldi hver sá maður, er
aldur og heilsu hefði til, þurfasta æfin-
lega fyrir hinn dýra dag, ef ei ber Jóns-
1 messu baptista næsta dag fyrir.
Hér með skyldu menn æfinlega
vatnsfasta fyrir allar Maríumessur, þær
er ber á mánudag, en þær aðrar nætur
jafnmargar, sem hitt hafði áður lofað
ella í vana tekið á hverju ári. Lesi með
hverri vötnunarnótt fimmtíu sinnum
Pater Noster og Ave Maria með kné-
falli meðan hann lifði, en gefi máls-
verð um 5 ár sá til hefir með þeirri nótt,
sem hann heitir að vatnsfasta.
Hér með" skyldi hver maður, sá sem
minna fé hefði en 5 hundruð, gefa máls-
verð útigangsmönnum um eitt ár með
ráði prests og hreppstjóra, en þeir sem
meira eiga, skulu gefa eina alin af
hverjum 5 hundruðum þeim, sem í búi
liggja og mest þurfa, en með ráði
prests og hreppstjóra um eitt ár í mat
eður fríðu.
Item skal ganga til Múkaþverár 1
milli Reykjaheiðar og Vöðluheiðar, en
úr Eyafirði og Húnavatnsþingi til Hóla,
úr Skagafirði til Múkaþverár eður
Þingeyra, fyrir norðan Reykjaheiði til
Múla, og lesi hver maður, sem gengur,
fimmtíu sinnum Ave Maria með kné-
falli fyrir likneskju vorrar frú. (.Gríms-
staða annáll).
☆
Svarti dauði barst hingað sumarið
1402. „Gekk sóttin um haustið fyrir
sunnan land með svo mikilli ógn, að
aleyddi bæi víða, en fólkið var ekki
sjálfbjarga, það eftir lifði, í mörgum
stöðum“. Var sóttin svo bráð, að „menn
láau dauðir innan þriggja nátta, þar til
er heitið var þremur lofmessum með
sæmilegu bænahaldi og ljósbruna; item
var lofað þurföstu fyrir kyndilmessu,
en vatnfasta fyrir jól æfinlega; fengu
siðan flestir skriftamál, áður en létust“,
Segir í Nýa annál.
Rétt eftir nýárið 1403 (eða 16. jan.)
var gert heit á Munkaþverá ,,af iærð-
um mönnum og almenningi, með samri
bæn til vors sæta Jesú Christi og hans
háleitri móður Marie og hins góða Guð-
mundar biskups og allra guðs neilagra
manna, í móti þeim hræðilega mann-
dauða, sem þá stóð harðast yfir, að guð
með sinni náð skyldi þar nokkra mýk-
ing á gera.“
Var því þar meðal annars heitið „í
heiður við hinn góða Guðmund biskup
að gefa alin af hverju hundraði í hent-
ugum peningum, til þess að sendiboði
gerist til páfans garðs þess erindis, að
páfinn af guðshjálp orlofaði, að fyrr-
nefndur hinn góði Guðmundur Arason
biskup væri tekinn í samfélag heilagra
manna“.
„Þá var heitið mörgu, föstum og
psaltara talnasöngvum, Maríugöngum
og að gefa hálfvætt silfurs til Hóla, til
að búa Guðmundarskrín", segir Björn
á Skarðsá. Menn stóðu berskjaldaðir
fyrir þessum vágesti, sem pestin var,
og kunnu engin ráð önnur en gefa heit.
Ekki hlífði þó pestin fremur lærðum
mönnum en leikum. Segir svo í Árbók-
um Espólíns: „Á jóladaginn sjálfan
(1402) deyði Höskuldur prestur Jónsson
ráðsmaður Skálholtsstaðar, aleyddi þá
staðinn að lærðum mönnum og leikum,
fyrir utan Vilkins biskup sjálfan, og
tvo leikmenn er eftir lifðu ... Ekki
lifðu þá eftir nema þrír prestar norðan-
lands, þrír djáknar og einn bróðir á
Þingeyrum. Þá eyddi þrisvar Þykkva-
bæarklaustur að mannfólki, svo ei voru
eftir nema 2 bræður (af 12) og einn
húskarl. Þá deyði Halldóra abbadís í
Kirkjubæ og sjö systur, en sex lifðu
eftir; eyddi þann stað þrisvar af mann-
fólki. Lifðu varla 50 prestar eftir í öllu
Skálholtsbiskupsdæmi. Ætla ég ekki
það fjarri fara, er sumir mæla, að fyrir
þá plágu hafi verið hundrað þúsundir
manna tólfræð (120.000) í landi hér og
ei dáið minna en tveir hlutar."

Aldaskipta-
spá
FYRIR 20 árum (1938) kom út
í Norwich á Englandi bók, sem
heitir „Onward Humanity", og er
eftir Alec Bussey. Fróðleikttr
bókarinnar er fenginn frá fram-
liðnum fyrir meðalgöngu miðils-
ins Mrs. Cook.
Jarðarbúar eru hvattir til þess
að láta ekki hugfallast, þvi að
þeir tímar séu fyrir höndum, er
framfarir muni hefjast á þessari
jörð og öðrum skyldum, og öllu
mannkyni jarðarinnar muni þess
auðið verða að lifa farsælla og
fullkomnara lífi. Á einum stað
(bls. 37) segir svo:
„Hin djúptæku og stórkostlegu
tíðindi sem í vændum eru á jörð-
inni, miða fyrst og fremst að
auknu gengi mannxynsins, en þó
mun þetta einnig taka mjög til
steinaríkis jarðarinnar".
Þetta, um samband milli steina
ríkis jarðarinnar og framfara
mannkynsins, var öllum óskiljan-
legt á þeim árum. Þá var kjarn-
orkan, þetta dulda meginafl í
berglögum jarðarinnar, ekki kom
in til sögunnar. Nú gætum vér
með nokkrum rétti sagt að til
hennar væri stefnt þessum um-
mælum, og að hún eigi ekki að
verða til þess að eyða öllu mann-
kyni, heldur að koma því á fram-
faraleið
Á enn öðrum stað í bókinni
segir (bls. 59): „Þér kann að
þykja það undarlegt, en hugarfar
mannanna sem löndin byggja.
hefir gagnger áhrif á veðurfarið".
Hér er talað um aðra orku,
hinn andlega kraft, eða hina and-
legu „kjarnorku“, sem menn hafa
ekki lært enn að beita til hlítar.
En hún verður fyr eða síðar upp-
götvuð, alveg eins og kjarnorkan
í steinaríkinu. Og þá mun rætast
sú ósk, að mennirnir geti ráðið
fyrir veðurfari, og þá verða hin
mestu aldaskifti hér í heimi.
i