Lesbók Morgunblaðsins - 19.12.1988, Blaðsíða 11

um flúði einn og einn yfír til andspyrnu-
manna eða heim, fullur þrár. Nitschewo.
HrossaQöldi hverrar fótgönguliðsdeildar
telur 6000 hesta, sem stöðugt eru í notkun
meðan á herför stendur. Hrössaflutningalest
flytur hross, sem eiga að létta undir með
hersveitunum, til víglínunnar og kemur með
sjúk dýr til baka. Hrossum, sem ekki er
hægt að lækna, er slátrað handa þorpsbúum
og föngunum og kjötið skoðað af dýralækn-
um. Aðeins fálr, þýskir hermenn vilja borða
hrossakjöt. Gamlir jálkar, sem ekki eru leng-
ur brúklegir í hemaði, eru sendir heim til
landbúnaðarstarfa. Birgðastöðin fyrir vara-
hross hefur því mikilvæga hlutverki að
gegna að sjá herdeildum tafarlaust fyrir
nýjum hrossum í stað þeirra, sem ganga
úr sér, til þess að ábyrgjast herstyrk liðsins
— t.d. stórskotaliðs. Á bæ oddvitans bý ég
um mig i bakherbergi. í baðstofunni býr
Alexei með fjölskyldu sinni, sem hefur rúm-
bálka sína yfír stóra leirofninum. Að undan-
skildu íkoninu í hominu er ekkert stofu-
stáss í baðstofunni. Litskrúðug bönd, þurrk-
uð blóm og rósakrans skreyta hina hjart-
fólgnu, dulúðgu helgimynd, sem leyndar-
dómsfull knýr mig til þess að líta á sig í
hvert sinn, sem ég geng hjá. Bjálkakofinn
er byggður úr tijábolum, sem eru höggnir
sléttir á samskeytunum, tengdir með mosa
og leir og þaktir með hálmi til vamar gegn
kulda. Hér em allir lúsugir. Það úir allt og
grúir af óværu. Láti maður brauð liggja á
borðinu yfír nótt er það uppétið af stóm
kakkalökkunum að morgni.
í herberginu mínu stendur ofn með röri
og eldunarhellu. Nóg er hér um eldivið.
Dagblaðapappírinn á tréveggjunum er rifínn
af, ég læt brenna með bensínlóðlampanum
úr samskeytunum til að eyða öllum meindýr-
um. Fætur jámbeddans míns standa í dós-
um, sem steinolía er í, tjalddúkur er notað-
ur sem rúmhiminn og stöðugt er látið loga
á kolunni til varnar gegn veggjalúsinni.
Á hveijum morgni heilsar Alexei mér
með: „Dóbryi djenb, gospodin!" (góðan dag-
inn, herra!) og ég rétti honum höndina. Eg
er kallaður „Karascho-némétz", af því að
mér er vel til þessa heiðarlega fólks. Þegar
mamotschka býður mér pönnuköku úr kart-
öflum líður mér eins og þegar mamma gef-
ur mér eitthvað. Ég binst vináttuböndum
við hið yfírlætislausa, rússneska líf þessa
fólks, án þess að því fylgi nokkrar kvaðir.
AHs staðar í skógunum eru rússneskir
andspymufélagar í felum. Til að koma í veg
fyrir árás á okkur eru reist tryggileg skýli
umhverfís þorpið og í þeim komið fyrir vel-
földum varðmönnum, sem stöðugt eru á
ferðinni. „Eto-woina" Það er stríð!
Loksins dregur úr kuldunum; skyndilegt
þíðviðri losar okkur við snjóinn. Og þar eð
jörðin, sem enn er stokkfreðin, getur ekki
tekið við leysingarvatninu breytist þorps-
lækurinn í stöðuvatn. Alexei oddviti ásamt
fólki sínu, hermönnum, sem hægt er að sjá
af, og stríðsföngum strita sameiginlega
undir umsjón virkisgerðarmanns, byggja
stauragarða og grafa skurði. Niðurgröfnu
loftvamarbyrgin okkar hafa fyllst af vatni
og verður að dæla úr þeim. Þá, sem látist
hafa um veturinn og enn eru beingaddaðir,
er loksins hægt að greftra. Þýskum og
rússneskum er búin hinsta hvíla hlið við hlið.
Hlífðarhálminum er flett af húsunum.
Við gerum okkur lítinn húsagarð með bekkj-
um og birkilimgerði. Það er virkilega heimil-
islegt. Úr vindubmnni þorpsins tek ég sýni,
þar eð neysluvatnið kann að hafa spillst í
flóðunum.
Allt grænkar. Náttúran leitar ljóssins,
fólkið fyllist trúnaðartrausti. Mér verður að
orði:
„Höndlað hefí ég regnið
og horfið á vit birkiangans
því mig kvelur þrá.“
Lævirkjamir dilla röddinni, aðeins þegar
skot kveður við setur þá einnig hljóða.
Hrossin mín á sjúkrastöðinni hef ég á beit
á enginu að deginum til, þar sem þau velta
sér gáskafull og ná fyrr bata fyrir bragðið.
Mér er gert að flytja hershöfðingjunum
skýrslu mína. Dreifður ríður flokkurinn okk-
ar á hröðu stökki. Þéttur laufskógurinn gín
við okkur eins og risavaxið gráðugt gin, sem
bíður eftir bráð. Bak við trén og runnana
leynist óvinurinn. Einhvers staðar frá er
skotið á okkur. Að baki mér heyrist hvinur
í byssukúlu, sem hefur geigað, svo að mín
fótvissa Verónika hrekkur við og þýtur
áfram. Enn einu sinni hef ég heppnina með
mér, enda er ég sunnudagsbam.
Atburðinn tilkynni ég liðsforingjanum,
sem stýrir leiðangrinum, en hann lætur
kemba svæðið eftir þessa reimleika and-
spymumanna. Þar eð hersveitarlæknirinn
treystir sér ekki til að vera með reglulega
viðtalstíma hjá okkur, vegna þess að upp-
reisnarmenn ógna öryggi þeirra, sem um
vegina fara, er ég gerður ábyrgur fyrir
heilbrigðisþjónustunni við hermenn hrossa-
sjúkrastöðvarinnar sem og rússnesku íbú-
anna Stærri stofuna hans Alexei oddvita
vel ég sem viðtalsherbergi. Læknislist mín
spyrst brátt út meðal fólksins, svo að fólk
úr nágrannaþorpunum S.S. Samuilowo panta
einnig viðtöl hjá mér. Ég er kallaður til
konu, sem er með bráða botnlangabólgu,
og læt samstundis flytja hana á stríðssjúkra-
stöðina í Wischidowo.
Þegar ég einhveiju sinni kem dauðupp-
gefínn frá hrossaskurðstofunni bíða tvær
konur eftir mér. Umsvifalaust byrjar móðir-
in að losa skyrtu dóttur sinnar, yndislegrar.
Fullur aðdáunar virði ég stúlkuna Nínu fyr-
ir mér. Hið hreina, afturgreidda, ljósa hár,
hátt ennið og fínlegt, langt nefíð bera aðli
Rossija (Rússlands) vitni. Stór, blá augu
hennar blika feiminslega líkt og augu í
særðum hirti. Eftir að blússunni hefur verið
flett frá opinberast ósnortinn æskublómi
stúlkunnar. Sem kennari hefur Nína lært
þýsku, sem hún þó vart talar, en skiiur vel.
Hinn viðkvæmi, fölleiti líkami er þakinn
graftarkýlum. Fullvöxnu bólumar em
skomar varfæmislega upp, aðrar með-
höndlaðar með ixþyol-áburði. Gegn blóðeitr-
un fyriskipa ég prontosil-töflur, þar eð ekk-
ert betra var að hafa á þeim tíma hjá þýð-
verskum. Jafnframt kem ég konunum í
skilning um, að rauði blærínn, sem fylgir
notkun meðalsins, sé hættulaus. Hjúkranar-
maðurinn lætur móðurina hafa sápu og
nærföt frá sjúkrastöðinni og leggur fyrir
hana að baðast hjá okkur og þvo fötin mjög
vel.
Nína mætir trekk í trekk í eftirmeðferð
og stöðugt el ég þá von í bijósti mér að sjá
hana sem fyrst aftur.
Þegar Nína er orðin albata kemur hún
nær daglega til aðseturs míns, til þess að
taka til og þvo plöggin mín. Yfír tei og
kökum að heiman spjöllum við tímunum
saman um Þýskaland eða Rússland, án þess
að hætta okkur út í pólitík. Nina er ákaf-
lega fróðleikfús. Hún kennir mér rússnesku
og ég æfí þýskuna með henni. Þar eð hún á
í erfíðleikum með að bera fram „h“, kallar
hún mig „Elmut“, — ég aftur á móti næ
aldrei nógu vel að hennar mati „schtschi"-
hljóðinu t.d. í „owoschtschi", sem merkir kol.
Lukkan leikur við okkur, lífíð og æskan.
Á kvöldin snæðum við í huggulegu skini
steinolíulampans piroggen (lummur), sem
Nína hefur smekklega á borð borið með
villisveppum og beijum. Stöku sinnum fáum
við léttvín hjá vistasalanum.
Þegar ég fæ bréf að heiman les ég upp-
hátt fyrir Nínu, þáð sem mamma skrifar
mér. Eg útskýri fyrir Nínu, að líkt og hún
sjálf þurfí ég að lifa við pólitískan þrýsting,
að borgir heimkynna minna séu eyðilagðar
án tilgangs með sprengjum og fólkið líði
skort, því þessu stríði séu engin mörk sett.
Nína skilur, að ég er enginn stór gospodin
og á mömmu, líkt og hún sjálf, sem hefur
áhyggjur af mér.
Og þannig nálgast hjörtu tveggja heims-
ins bama.
Það er róleg helgi, svo að maður spyr
sjálfan sig: „Hvar er stríðið?" Ég ligg á litla
legubekknum mínum, les úr “Þjáningar hins
unga Werther" eftir Goethe eftirfarandi
málsgrein: “Láttu kverið vera vin þinn, ef
þú af eigin völdum eða forlaganna færð
ekki fundið neinn nánari."
Það slær rauðleitum bjarma á Nínu af
viðareldinum, þar sem hún skrúbbar skyrtur
mínar á þvottabrettinu. Skin eldsins dregur
fram há kinnbeinin, hið göfuga andlit, sem
er mér svo kært. í gegnum þunna blússuna
má sjá ung bijóst hennar hossast upp og
niður.
Nína lítur spyijandi augum til mín. Sælu-
straumur hríslast um mig, líkt og komi ég
inn úr ískulda í upphitaðan bústað. Tvær
verur hjúfra sig hvor upp að annarrí.
Ég ann þessarí ekta lykt af grænsápu,
en ekki ilmefnafylltu raslinu, gref andlit
mitt í síðu hári hennar og fínn hinn heimul-
lega ilm móður minnar. Við kyssumst eins
og litlu bömin, full af sakleysi. Hendur
mínar renna niður langt bak hennar, líða
varfæmislega yfír geirvörtur hennar, sem
era eins og þrútin bram að vori og samofín
lfðum við inn í óendanleika tveggja elskandi
sálna.
Árla næsta morguns berst okkur til eyma
kvak þiðursins úr skóginum: „telak-telak,
titokk...“
Auk kversins hans Goethes hef ég fundið
vin. Upp frá þessari stundu erum við saman
öllum stundum.
Hægfleygar, rymjandi einshreyfilsvélar
Rússanna, sem dreifa sprengjum, sem kast-
að er með handafli, og hermennimir kalla
„myllumar", valda hryllingi í þessu saklausa
þorpi.
Nína leitar ásjár í faðmi mínum og ég
þrýsti henni að mér til að róa hana. „Elskan
mín, aðeins ástin og dauðinn sameina mann-
eskjumar."
Síðar meir uppgötvar deild frá leyniþjón-
ustinni, sem leitar uppi flarskiptastöðvar,
senditæki hjá manni, sem hefur vísað “myll-
unum“ veginn. Fyrir okkur öll er þetta lítt
gleðileg uppákoma, sem ekki má spilla vin-
samlegu sambandi okkar við íbúana, því
rússneska fólkið er orðið okkur hjartfólgið.
Þegar ég er á næturvakt og er að leggja
af stað til að gegna varðstöðu óttast Nína
um mig, því hún veit, að andspymumennim-
ir reyna að komast úr skóginum og heim-
sækja konur sínar í skjóli myrkurs og verða
sér úti um vistir.
Vinsælt er að fara í gufubaðið, ekki ein-
vörðungu til að ná út á sér svitanum, held-
ur einnig til að kála f hitanum blóðsjúgandi
kvikindum, sem halda til í fötum manns og
sífellt plaga okkur. í kofanum era steinar
hitaðir með eldiviði, eldurinn slökktur, kof-
anum tiyggilega lokað og glóðheitir stein-
amir vatrii ausnir, svo að gufa myndist.
Þegar aðrir era gengnir til hfbýla sinna
læðist ég með Nínu í gufubaðið.
Minningamar um þessar fögra stundir
munu aldrei líða mér úr minni.
í rússnesku rétttrúnaðarkirkjunni eru
páskamir (Pásschi) mesta hátfð ársins.
Alexei oddviti hefur samband við mig af
þessu tilefni en æðsta ósk hans er að geta
boðið þorpsbúum upp á vanillubúðing, sem
fólkið hafði smakkað hjá þýsku hermönnun-
um. Ég lofa að taka þátt í undirbúningi
páskahátfðarínnar.
Hátfðin lukkast ljómandi vel. Konumar
hafa stungið niður vetrarleppunum. Upp úr
kistunum, sem faldar era undir kartöflu-
geymslunum, era dregin heimasaumuð, lit-
skrúðug klæði ásamt einfoldu en smekklegu
skarti. Frammi fyrir einni helgimynd syngur
Alexei messu, sem við tökum öll þátt í og
tökum undir margraddaðan kórsönginn. Um
hádegi kemur setuliðseldhúsið með lang-
þráðan búðinginn ásamt súkkulaðisósu.
Alexei heldur lofræðu, mér er fært chlieb
(brauð) og ssolj (salt), síðan er ég þrifínn
og mér kastað þrívegis upp f loftið. Síðdeg-
is sýnum við reiðlistir yfír hindranir. Knap-
inn Kimmling og aðrir bjóða upp á vogaða
fímleika á hesti. Levin túlkur og tveir her-
menn spila fyrir dansi á harmonikkur. Við
Nínu og vinkonur hennar dansa ég; valsa,
polka, masúrka o.s.frv. Hermennimir láta
brennivínsflöskumar ganga, í sátt og sam-
lyndi skemmta Rússar og Þjóðveijar sér
saman. Viðjar þjóðemis era leystar, hér era
aðeins manneskjur að kætast.
Þetta kvöld færi ég Nfnu að gjöf gull-
þring, s^m móðir mín gaf mér.
Frá og með 1. ágúst 1942 er ég færður
til herstjómarráðs 36. skriðdrekadeildar
suðvestan við Rzev, sem er hjá Volgu, þar
eð ætlunin er að beita hestum fyrir failbyss-
umar, sem koma í stað vélaherdeildar.
Hvemig á ég að færa Nínu minni þessa
frétt?
Þegar svo ber undir tjáir hún mér, að
hún vilji ætíð fylgja mér. Var hugsanlegt
að senda Nínu til móður minnar? ívlína seg-
- ir „Elmut, ef ég el þér bam, ert þú ætíð
hjá mér.“
Nína er mér kær vera, sem ég lyfti upp
úr vöggunni, þrýsti ástúðlega að mér, en
verð að leggja niður aftur, því milli okkar
geisar stríð.
Nú verður hann, hermaðurinn, að halda
áfram veginn, sem liggur frá vöggu til graf-
ar.
Hinn 31.júlí 1942 stendur Volkswagen-
jeppi með fátæklegar föggur mínar og vopn-
aða fylgdarmenn ferðbúna.
Alexei leggur hönd sína á höfuð mér og
veitir mér blessun sína. Ég faðma þau öll
að mér — alla vini mína — og þeim vöknar
um augu. Hermanni leyfíst líka að fella tár.
Þegar ég þiýsti Nínu að mér f kveðju-
skyni, (ég fæ kökk í hálsinn, þegar ég set
þetta á blað), hljómar fyrir eyrum mér úr
Töfraflautu Mozarts: „Hve beiskar eru þján-
ingar skilnaðarstundarinnar!"
AJItaf kemur Nína aftur og aftur upp í
huga mér. Ég sá hana aldrei eftir þetta,
fékk aldrei aftur strokið henni um vangann
né heldur fengu eyra mín numið röddu henn-
ar að nýju.
Spor stríðsins era f dag jöfnuð við jörðu.
Draumar leika 'á sviði minninganna, þrá
eftir kærri manneskju.
Síðar meir gekk þessi orðrómur: „Þegar
þýski herinn hörfar era fbúamir neyddir til
þess af Rauða hernum, sem rak flóttann,
að leita að þýskum jarðsprengum."
Er þetta satt?
Þegar ég virði fyrir mér mynd minnar
ástkæru Nínu, vil ég ekki trúa því!
Eftirmáli: Þessari sögu er ætlað að verða
minnisvarði um Nínu og þjóna friði manna
f millum.
Höfundurinn ffuttist til íslands eftir stríðið og
varð dýralæknir á Heilu þar sem hann býr enn.
HERMANN PÁLSSON
í Geirþjófsfirði
Eindagi,
efstu grös,
hélufall,
haustgríma.
Andvaka
uggir skáld
Urðar dóm
að Einhamri.
I Dýrafirði
Þeir rista torfu, rekja feigðarspár
ogreisa upp hið brigðajarðarmen.
A kvikri jörðu gapir svöðusár,
og síðar gerist það að djúpri ben.
Fjórirgarpar vekja blóð og blanda
við breyskt ogilla leikiðjarðarhold.
Þeir láta renna saman mann og
mold
að magna heit og treysta nýjan
vanda.
Úr æðum þeirra rauðir dreyrar
drjúpa
á döggu slunginn, goðum vígðan
svörð.
Þeirfalla á hnébeð: fjórmenningar
kijúpa
ogfremja tryggðaeið á særðrijörð.
Þágrunareinn aðjötð sé bölvi blandin,
og bræðralagið rennur út ísandinn.
Höfundur er prófessor viö Edinborgar-
háskóla. ,
GRÉTA SIGFÚSDÓTTIR
Þáttaskil
Þær eru nú óðum að hverfa
gömlu konumar
sem helguðu líf sitt
austurlenzkum trúarbrögðum
og þjónuðu bónda sínum í auðmýkt
til borðs og sængur.
Þær ólu böm sín með þjáningu
— eins og skrifað stendur —
án þess áð fá notið forleiksins
sem honum einum bar.
Þær stíga nú fram í sviðsljósið
ungu konumar
sem slitið hafa fjötrana
og rofíð hlekkina —
snúið meyjarmyndinni að veggnum
eða tekið hana niður.
Því þær em ekki lengur skapaðar
úr rifí karimannsins
sem guð skóp í sinni mynd
heldur ávöxtur árþúsunda þmunar
— eins og hann.
Höfundur er rithöfundur í Reykjavík.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 19. DESEMBER 1988 1 1