Lesbók Morgunblaðsins - 19.12.1988, Blaðsíða 31

Mamma hrærði í potti eins og hún væri
foxill út í vellinginn sem kraumaði í honum.
Þú veðjar á rangan hest, sagði hún. Ein
spurning, Kalli: Hvað langar þig að verða?
Hvað langar þig að læra?
Ég veit ekki, mamma. Kannski hagfræði
eða viðskiptafræði. Mister Krís segir að við-
skiptafræði sé meiri háttar. Ég meina, þá
getur maður valið úr stöðum. Eða lög-
fræði. Hún er æði.
Æði? endurtók mamma. Ég skil þig ekki.
Ég meina: Það er ágætt nám.
Þú nefnir ekki íslenskuna.
Maður þarf ekki að læra hana. Maður
kann hana bara.
Mamma var sárreið. Hún henti sleifínni
í vaskinn og grauturinn slettist upp um
hann allan.
Ekki sýnist mér það á einkunninni, sagði
hún og var heldur myrk á svip.
Ég meina... að tala íslensku. Það er
þessi hallærislega málfræði...
Þvættingur. Þú kannt ekki að tala góða
íslensku svo þér veitir ekkert af að læra.
Hlustaðu nú á mig, Karl minn Þórhallsson.
Ef til vill langar þig að verða stjómmálamað-
ur. Þá þarftu að geta komið fyrir þig orði.
Ef til vill...
Stjómmálamaður, greip Kalli fram í. Nó
vei.
Mamma leit á hann, síst blíðari á mann-
inn en áður.
Fyrirgefðu, flýtti hann sér að bæta við.
Ég ætlaði ekki að segja nó vei heldur útilok-
að._
Ágætt. En ertu ekki á kafi í alls konar
félagslífi? Ef málfarið er ekki betra þar en
hér heima, þá er það hræðilegt. Það er
næstum sama hvað þú verður, Kalli minn,
þú þarft alltaf að beita málinu. Og mundu
nú eftir því sem ég segi: Allt tungutak þitt
um ókomna framtíð dregur dám af því
máli sem þú talar í æsku. Þú getur reynt
að temja þér annað og vandaðra málfar en
þér tekst aldrei að losna alveg við æskumál-
ið. Ef þú segir „sko“ og „semsagt" eða
„altso" og „meina“ í annarri hverri setn-
ingu, þá heldurðu því áfram til æviloka. Þó
þú einsetjir þér að útiloka þessi orð þarf
ekki nema andartaksgleymsku til að þau
hijóti út úr þér. Taktu eftir hvað það er
hvimleitt þegar talað er svona í útvarpi eða
sjónvarpi. Kalli. Það fer hrollur um mig að
hugsa til þess. Þetta gengur ekki. Ég þarf
að ná tali af kennaranum þínum.
Kalli veinaði.
Ertu eitthvað verri? Eins og ég sé vand-
ræðaunglingur. Mamma mín, ekki...
Hann var vægast sagt aumkunarverður.
Þá tala ég við Grím. Bið hann að taka þig
í aukatíma.
Hann er alltof strangur við mig. Maður
má ekki segja bara eða sosum fyrir honum.
Ja, nú ber nýrra við. Ég man ekki betur
en þér þætti vænt um hann meðan hann
kenndi þér.
Hann er fínn fyrir smápatta. En maður
fær ekki að tala eins og unglingur fyrir
honum.
Það var ekki laust við að Kalli væri æst-
ur. Jæja, jæja, sagði mamma róandi. Ég
skal bíða nokkrar vikur. En ef þú bætir
ekki ráð þitt tala ég við hann. Og gefðu
þér svo tíma næstu kvöld til að lesa með
mér góða bók.
Mamma. Eins og ég sé smápatti. Hvaða
bók?
Laxness, Ólaf Jóhann, Þórberg.
Ekki verðlistann þinn?
Þau hlógu bæði. Mamma hafði nýlega
bent honum á hroðalegt málfar í þýddum
verðlista.
Um vorið fór Kalli með foreldrum sínum
upp í Borgarfjörð. Þau byijuðu á því að aka
framhjá bænum þar sem mamma var fædd
og móðir hennar hafði búið, fyrst með bónda
sínum en síðan ein, öll sín mörgu ekkjuár.
En í stað þess að gleðjast varð þeim svo
hverft við að ferðin varð ekki lengri heldur
flýttu þau sér í bæinn og sögðu ekki auka-
tekið orð það sem eftir var leiðarinnar.
Enn liðu nokkrar vikur. Það hafði orðið
lítið úr lestri hjá þeim mæðginum. Og ekki
urðu heyranlegar breytingar til batnaðar á
málfarinu hjá Kalla. Mamma var kvíðin,
ráðfærði sig við pabba og hugsaði mikið.
En kom sér ekki til að hringja í Grím.
Svo var það kvöld eitt að hún beið eftir
Kalla með matinn. Þegar hann birtist um
síðir var henni farið að renna í skap. Hann
hafði lofað að koma heim á réttum tíma.
Hann kastaði af sér hamnum í anddyrinu
og kom móður og másandi inn í eldhús,
kafrjóður í framan.
Hálftíma of seinn, sagði mamma.
Sorrí.
Mamma hnyklaði brýnnar um leið og hún
skenkti honum fisk og kartöflur.
Kalli hlammaði sér í stólinn og spurði:
Pabbi ekki kominn?
Nei. Hann vinnur eitthvað frameftir.
Vá. Ætli hann hafi ekki bara laumast á
völlinn?
Kalli. Þetta er ótuktarlega sagt.
Drengurinn leit á mömmu sína, undrandi
á hörkunni í málrómi hennar.
Mamma, hrópaði hann. Ég var að djóka.
Pabbi fer ekki á völlinn án þess að lofa
mér með.
Borðaðu nú, sagði mamma og var svo
ekkert mildari í bragði. Eftir skamma þögn
spurði hún:
Komstu við hjá Bjama?
Bjami var þjálfari hans í sundi og nábúi
þeirra, nítján ára íþróttagarpur.
Já. Hann ætlar með okkur mister Krís
upp í Breiðholtslaug.
Kalli. Þú fórst í sund í dag. Þú átt eftir
að læra.
Ég meika það. Það er svo gaman í bfl
með Bjama. Þá er nú pinninn kitlaður.
Púll spítt ef ekki sést til koppa.
Dyrabjallan lét í sér heyra.
Það er mister Krís, sagði Kalli og flýtti
sér fram til að opna fyrir gestinum.
Mister Krís var enskur drengur sem hét
í rauninni Kristján Horlett. Móðir hans var
íslensk, hafði misst manninn og var nú kom-
in heim með son sinn, ótalandi á íslenska
tungu. Hann var í bekk með Kalla.
Mamma bauð honum að borða. Svo fór
hún að tala ensku við drenginn.
Kalli leit upp, dálítið hissa. Mamma hans
hafði aldrei talað ensku við Kristján. Hann
þarf að læra íslenskuna, hafði hún alltaf
sagt. Kalli hafði ekki gert sér grein fyrir
því að hún kynni ensku, Della, að sjálfsögðu
hlaut hún að kunna ensku, stúdent og vann
hjá innflutningsfyrirtæki.
Kalla fannst hún dálítið undirfurðuleg á
svipinn.
Þau Kristján hlógu hvort í kapp við ann-
að. Kalli hafði ekki hugmynd um hvað þeim
þótti svona skemmtilegt. Mamma virtist
ekki taka eftir syni sínum. Allt snerist um
mister Krís. Hún gaf honum kókómjólk með
matnum, stakk meira að segja rörinu í fem-
una áður en hún rétti honum drykkinn.
En ég? hrópaði Kalli. Fæ ég enga kókó-
mjólk?
Hún virtist ekki heyra til hans. Kalli gapti
af undrun. Loksins reis hann á fætur og
náði sér í femu. Mamma hans og Kristján
mösuðu látlaust. Þau létu eins og hann
væri ekki til.
Loksins skildist Kalla að Kristján þyrfti
að haska sér. Kalli var ekki hissa á því,
Bjami var áreiðanlega farinn að bíða.
Ég þarf að læra, sagði Kalli og gerði sér
far um að tala skýrt til þess að Kristján
skildi hann. Ég má ekki vera að því að fara
í sund. Sé þig á morgun.
Kristján kinkaði kolli og þakkaði mömmu
fyrir sig. Hún fylgdi honum brosandi til
dyra.
Þegar hún kom inn aftur fór hún að taka
af borðinu. Hún kastaði mðunum og skellti
hnífapörum í vaskinn. Svo þreif hún diskinn
frá Kalla og fór eins að, nema nú henti hún
ekki einungis ruðum heldur líka fiskstykki
í ruslið. Sonur hennar hafði ekki lokið við
að matast. Á meðan Kalli horfði alveg
grandalaus á aðfarimar seildist hann í
mjólkurfemuna til þess að fá sér sopa. En
mamma hans varð fyrri til, tók femuna og
henti rörinu, klippti homið af og þambaði
úr henni.
Kalli starði furðu lostinn á hana. Hún var
ekki vön að drekka kókómjólk.
Mamma, hrópaði Kalli. Hvað er að þér?
Ég var ekki búinn að borða. Af hveiju
tókstu mjólkina mína?
Mamma hans kom af fjöllum.
Ha? Ert þú þama, Kalli minn? Ég gleymdi
að þú værir til.
Væri til? Ég er orðinn tólf ára. Ég hef
verið til í meira en tólf ár.
Já, það er alveg rétt. Ég var búin að
gleyma því.
Þú ert að djóka, mamma. Hvemig get-
urðu gleymt mér? Þú hefur aldrei gleymt
mér. Þú átt mig.
Hún brosti til hans.
Já, sagði hún og var nú orðin eins og
hún átti að sér, móðir sem mundi alltaf
eftir stráknum sínum.
Svo hélt hún áfram:
Ég lét eins og þú værir orð sem væri
týnt og tröllum gefíð. Ég lét sem ég myndi
ekki eftir þér. Eins og þú mundir ekki eftir
góðu orðunum sem við pabbi þinn notum
alltaf... oftast.
Hvaða góðu orðum? Ég gleymdi engum
góðum orðum.
Jú, Kalli minn. Fyrst gleymdir þú orði
sem heitir að fyrirgefa. Líka orði sem heit-
ir að afsaka.
Hva, mamma. Ég gleymdi þeim ekki. Ég
þurfti ekki á þeifn að halda.
Jú. Þú notaðir bara annað orð sem ekki
á heima hjá okkur. Þú sagðir sorrí.
Ja-á. Við segjum alltaf sorrí.
Nei, Kalli, ekki við heldur þú og krakkar
sem þú ert með.
Sorrí. Ég meina: Fyrirgefðu.
Nei. Ég fyrirgef þér ekki strax. Og nú
sagðir þú: Meina. Ég vildi að þú hefðir sagt:
Ég á við. Svo sagðir þú: Djóka. Af hvéiju
tókstu ekki til orða sem svo að þú værir
að gera að gamni þínu?
En mamma. Þetta segja allir.
Nei. Þú minntist á mister Krís og áttir
við hann Kristján. Mér fínnst við ættum að
kalla hann Stjána. Þá er hann orðinn íslend-
ingur í húð og hár. Stundum segjum við
um bflstjóra sem ekur hratt að hann aki í
loftinu. Svo virtist þú ekki vita að til væri
orð eins og lögregluþjónn eða lögga. Og enn
gleymdir þú að segja: Að gera að gamni
sínu eða spauga. Heldur kaustu að nota
enskt orð.
Hver heldurðu segi spauga?
Hann Grímur notar það iðulega. En varla
krakkar, það er rétt. Svo sagðir þú nó vei
í staðinn fyrir kemur ekki til mála eða frá-
leitt eða af og frá. Kalli. Þú tókst eftir því
að ég gleymdi góða íslenska drengnum og
talaði einungis við þann enska. Hann sem
var gestur og átti að vera gestur, hann
varð mikilvægari en heimilismaðurinn. Eins
fór um þig. Þú gleymdir góðu íslensku orð-
unum en notaðir þau ensku.
Þetta skiptir engu máli, mamma.
Jú, það skiptir einmitt máli. Það skiptir
öllu máli. Þótti þér ekki leiðinlegt að ég
skyldi gleyma þér?
Jú. En orðin eru ekki krakkar.
Ertu viss um það?
Þau eru ekki lifandi.
Víst eru þau lifandi, Kalli minn. Spyrðu
bara Grím. En það er enginn vandi að drepa
þau. Það gerir maður á þann hátt að nota
þau ekki.
Na-auh.
Jú. Þannig hefur farið fyrir mörgum orð-
um. Þau dóu af því fólk þætti að nota þau,
gleymdi þeim eins og ég gleymdi þér og
kaus að taka útlendan dreng fram yfír þig.
En mamma, að orðunum finnist leiðin-
legt... ha?
Jú, vertu viss, þau hafa mörg átt bágt
þegar þeim var ljóst að fólk tók önnur orð,
til að mynda ensk, fram yfir þau. Ég held
þau hafi grátið sárt.
Kalli hló sem snöggvast, nokkur vesæld-
arleg hnegg, svo var það búið. Hann fékk
sér nýja femu af kókómjólk en saug aðeins
einn sopa, þá sagði hann líkt og við sjálfan
sig:
Þú ert að gera að gamni þínu. Ég sagði
ekki djóka, mamma, tókstu eftir því? En
ég er svakalega spældur. Svona smælki,
svona lítil kríli, þau eru alveg ósjálfbjarga.
Eins og ungamir í hreiðrinu. Maður hefður
orðin í hendi sér. .. eða munni sér... og
drepur þau áður en maður veit af... bara
með því að nota þau ekki. Skyrpa þeim út
úr sér, ha?
Hann leit á mömmu sína.
En þau deyja náttúmlega ekki í alvöm,
ha?
Jú. Fólki finnst stundum útlensk orð fínni
og svo gleymir það góðu íslensku orðunum
sem hafa gagnast okkur og glatt kynslóðum
saman. Það hefur ekki samúð með orðum.
Það þarf að segja fólki af þessu.
Ég er að segja þér það, Kalli. En víkjum
nú talinu að viðurstyggðinni sem við höfum
aldrei fengið af okkur að minnast _á síðan
við fómm upp í Borgarfjörð í vor. Ég á við
hæðardragið fyrir ofan bæinn hennar ömmu
þinnar. Þú manst að það var þakið lágum
birkigróðri. Og blágresið óx um allt kjarrið.
í jöðmnum vom geldingahnappar og lamba-
gras, blóðberg og beitilyng. Manstu hvað
þér þótti brekkan falleg?
Já. En hún er ekki lengur til. Það er
búið að skemma hana.
Já, Kalli. Það er búið að skemma hana.
Um leið og amma þín dó og jörðin komst
í hendur á aðfluttu fólki fór það með ýtu
yfir stóra spildu af brekkunni. Til hvers?
Til þess að reisa þar minkabú — eða er það
hænsnahús?
Já, ég veit. Hvað hefði amma sagt?
Við fömm nærri um það. Hún hefði orð-
ið óhuggandi. Núna er gróðurinn ekki annað
en nokkrar rytjulegar kræklur innan um
illgresi sem hefur borist með erlendu fóðri.
Sigurskúfur og netlubreiður fara ekki vel í
brekkunni hennar ömmu.
Mér fannst beitilyngið fallegast.
Það hefur orðið að þoka ásamt blágresinu
og lambagrasinu. Það hefur drepist. Það
hefur orðið undir í baráttunni við netlumar.
Þau em samt falleg, blómin á netlunum.
Já. En netlumar særa okkur. Og drepa
geldingahnappana okkar. Skilurðu hvað ég
er að segja þér, Kalli?
Já mamma. Heyrðu... Grímur frændi...
Hvaða númer er hjá honum?...
GUÐBJÖRG
TÓMASDÓTTIR
Síðasti
kossinn
Það lék sér við ána lítill drengur.
Leitaði aðsteinum — eins oggengur.
Fleytti þeim yfír, fann svo nýja.
Fallegu stígvélin vildi’ann vígja.
Markaði lítil spor i sand,
stikaði út — eigið land.
í ánni var líka lítill strengur.
Lúmskur stundum, en ekki lengur.
Nú var sól og sumar og blíða,
seinna má vænta kulda og hríða.
Áin breytist — stækkar stundum,
stórhættuleg, bæði mönnum oghundum.
Árin líða — árín hverfa.
Eldast þeir sem landið erfa.
Tíminh er ekkert. Tíminn er allt.
Tíminn er nokkuð sem ekki er falt.
Lánið er hverfult, lukkan köld.
Lífíð á morgun, miðju og kvöld.
Maður á ferð í myrkrí og kulda.
Á mínútu hverrí er fært til skulda.
Tekjumar færðar í fremri dálkinn.
Fastar er danglað í jálkinn.
Vilann vantar, hvað skyldi’ann baga;
víst mátt’ann muna betrí daga.
Þó var ’ann vanur för að flýta
þegar föðurhúsin mátt’ann líta.
Stormurinn næddi og nísti að beini,
norðangarrinn varð mörgum að meini
Heimilið var fyrir handan ána.
Á himninum grillti í stjömur og mána.
Þeir voru á heimleið og horfðu fram
veginn.
Húsbóndinn trúði á mátt sinn og
megin.
Hundurinn settist, hræddur við
strauminn.
Hesturinn vild'ekki far’út íflauminn. ::
Húsbóndinn réði og hikaði varla.
Happalítið er mat sumra karla.
Hann vildiyfír og hugðistþað megna,
hesturinn nauðugur varð að gegna.
Hér hélt út í ána feigur maður,
hesturinn bjargaðist — óskaddaður.
Þeir stóðust ei beljandi þungann í
straumnum
ogsteyptust ífossinn með klökugum
flaumnum.
Hundurinn sat þama og beið þar til
birti,
beljandi vatnsflauminn fyrirsér virti.
Húsbóndi hans var horfínn í ána,
hann var á honum stóra Grána.
Áin kyssti hann síðasta kossinn
en klárinn stóð skjálfandi neðan við
fossinn.
Höfundur er húsmóðir í Hafnarfirði.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 19. DESEMBER 1988 31