Lesbók Morgunblaðsins - 19.12.1988, Blaðsíða 14

Langholtskirkja. Gott dæmi um íslenzka aútímakirkju, sem er í senn fallegt og sviphreint guðshús og gegnir vel sínu
hlutverki sem starfsstöð kirkjukórs og safhaðar. Það var þáverandi húsameistari ríkisins, Hörður Bjamason, sem teikn-
aði kirkjuna ásamt öðrum starfsmanni stofhunarinnar, Birgi Breiðdal.
isstíllinn". Þekktustu kirkjur Gudjóns eru
Hallgrímskirkja í Reykjavík, Akureyrar-
kirkja, Kristskirkja í Landakoti og Laugar-
neskirkja. Ekki bera kirkjur þessar allar þó
órækt vitni þeirri hógværð sem mörgum
finnst vera eitt sterkasta einkenni íslenskra
kirkna af gamla skólanum. Auk þessara
kirkna teiknaði Guðjón Samúelsson allmarg-
ar einfaldar sveitakirkjur.
Frá hógværð Til
Ríkidæmis
Kirkjur á íslandi — það eru þær eldri —
eru hógværðin sjálf, hvort sem þær voiu
reistar úr torfi, timbri eða steini. Um það
má deila, hvort fátækt þjóðarinnar og skott-
ur á byggingarefni hafí gert slíka hógværð
nauðsynlega. Kristján Eldjám hefur komist
svo að orði, að íslensku sveitakirkjumar
muni vera „einna fáskrúðugust guðshús í
samanlagðri kristninni og snauðust af minj-
um, er gildi hafa sökum aldurs eða listar
eða hvors tveggja".
Allt að einu skarta kirlq'ur okkar helst
lítillæti sfnu. í landi hárra fjalla þarf ekki
stóra tuma, því að hversu stórir sem þeir
eru geta þeir aldrei keppt við tuma sköpun-
arverksins. í yfírlætislausri fegurð bera þær
vitni hógværum kristindómi. Og það er ekki
sfst hún, sem laðar menn til þeirra.
Á sfðari árum og jafnvel áratugum hefur
nokkuð breytt um svip. Með nýríkidæmi
hefur einfaldleiki og hógværð vikið fyrir
mikilli steinsteypu og stundum jafnvel um-
deilanlegum íburði. Arkitektar virðast oft
hafa gefíð sér lausan tauminn þegar kirkjur
voru á teikniborði þeirra, þar var fi*elsi
þeirra mikið, en oft og tíðum minna ígrund-
uð hin guðfræðilega forvinna. Fyrir það líða
margar nútímakirkjur hérlendis óneitan-
lega. Hvað frelsið áhrærir, þá. féll það hins
vegar listamönnum ekki í skaut í sama
mæli, svo að framsæknir listamenn hafa
sjaldan búist við að fá mikinn hljómgrunn
meðal þeirra, sem með ráðin hafa farið inn-
an safnaðanna.
í nútímakirkjuarkitektúr gætir nokkurrar
Qölbreytni hér á landi. Arkitektum, sem
taka að sér að teikna kirkjur, er mikill vandi
á höndum. Þeir hafa ekki við margbrotna
hefð í íslenskum kirkjuarkitektúr að styðj-
ast og þau áhrif, sem erlendis hafa verið
jarðvegur fýrir mikla grósku í kirkjubygg-
ingum, hafa aðeins náð að takmörkuðu leyti
hingað til Iands. Af þeim sökum er nútíma-
kirkjubyggingin á íslandi stundum tilrauna-
kennd og fáimkennd. Það er auðvitað ekki
sök neins eins aðila, heldur allra sem að
kirkjubyggingum standa.
Skilgreining á ætlunarverki safiiaðarins
og þar með hlutverki kirlq'unnar er miklu
flóknara mál nú en t.d. um miðja nítjándu
öld. Á þeim tímum var hlutverk kirkjunnar
mun gréinilegra, samfélagið einfaldara í
sniðum, þörfin fyrir safnaðarstarf í þeim
skilningi, sem nú er lagður í það orð, ólíkt
minni. Ekki er verkefnið þó síður kreflandi
og áhugavert nú, kannski einmitt hið gagn-
stæða.
Ein af nútimakirkjunum: Bjarnastaðakirkja í Nesjum í A-Skaftafellssýslu. Arki-
tekt: Hannes Davíðsson. Hér er all kaldhamraður kirkjustíll; byggingarefhið stein-
steypa, en málað á ómúrað, bæði að utan og innan. Kirkjan var vigð 1976 og
tekur 150 manns í sæti.
Silfrastaðakirkja
í Skagafírði,
byggð 1896 og
undantekning frá
hinu almenna
kirkjulagi á
síðustu öld, því
hún er áttstrend.
Auðkúlukirkja í
Svínadal er einnig
með sama lagi. í
SiIGrastaðakirkju
er altaristafía
erfíir Þorstein
Guðmundsson frá
Hlíð, krossfest-
ingarmynd frá
1853.
JAKOB JÓNSSON
FRÁHRAUNI
Syndaflóð
í konungshöllum
og kotungsbúð
var kaldur dauðinn á ferð.
Drukknaðra lík
voru dreifð um löndin,
dómur var genginn,
djúpið geymdi
syndugra þjóða
sorgarsögu.
En ^öllum ofar
var fljótandi boig
með úrval mannkynsins
innan borðs.
Og senn kom í skýjum
hið skínandi tákn,
blikandi fagur
friðarboginn.
.Priður milli himins og jarðar,
friður milli Guðs og manna.”
Þú synduga mannkyn,
er samninginn raufet,
svívirðir jörðina
saurgar hafið
eitrar loftið,
og eldinn slekkur.
Þegar þitt höfuð
hnígur að grund,
voldugir jafiit
sem veikir falla,-
hvar er þá Iíf,
sem lifa mun
lofoið um nýjan
gróður á grundum,
bamanna leik,
blómanna skraut,
gieðinnar söngva,
sálma í kór?
Engin erörldn,
engin bjöigun
né friðaibogi
á fagrahveli.
En frumur í sjóðandi sjó
suður af Koibeinsey,-
eru þær upphaf að lifi,
sem þróast og þroskast
um milljómr ára
og aldir ótaldar,
unz mannkyn nýtt
fær að nema land
á enduisköpuðum
unaðsreitum
gamallar jarðar,
sem gróa fær
„í friði milli pðs og manna,
friði milli himins og jaiðar?“.
Höfundur er fyrrum prestur i Reykjavík.
LEO ÁRNASON
FRÁ VÍKUM
Hægt líður
stund
Hnígur hljóð í bæn
elfan að ósi.
Móðu slær á loft,
kyrrð hvilir yfír foldu.
Haustar að
hníga svefnvana blóm
á moldar svæfla.
Söknuður fylgir stund.
Stynur aldinn þungan
í bæn um betri tíð,
brjóst hans bifast hægt.
Enn slær hjarta
er Guð honum gaf,
því skal áifram halda,
en hafa hljótt
því hægt líður stund.
Höfundur er frá Víkum á Skaga og
nefnir sig Ljón Noröursins.
14
/.