Lesbók Morgunblaðsins - 19.12.1988, Blaðsíða 23
vænir að koma og tala við mig, ég er við
allan daginn. Nú kastaði ég upp. Á eftir
nuddaði ég andlitið upp úr köldu vatni og
fór svo á þingið og,reyndi að einbeita mér
að efninu og jafnframt að forðast strákana
sem ég reyndar vonaði að vissu ekki neitt.
Strax og þingi lauk þann dag tók ég
leigubíl til staðarins án þess að hugsa mik-
ið um á hverju ég gæti átt von. Kaffihúsið
reynist mjög rólegt, svalt og ekki of bjart.
Enginn hávaði, hvorki útvarp né sjónvarp,
aðeins blöð, tímarit, kaffí og kökur. Ef þjón-
ustufólkið væri ekki allt svart væri hægt
að hugsa sér að kaffíhúsið væri í borginni
sem við stunduðum nám í.
Stór og sterklegur negri kemur _á móti
mér og hjálpar mér úr yfirhöfninni. Ég segi
honum að frúin vihi tala við migj Hann kink-
ar aðeins kolli. Eg sest með blað og bið
þungbúna negrastúlku um kaffi. Ég fæ
ekkert andsvar. Ég sit rólegur, lít ekki í
kringum mig en hlusta. Ég heyri ekkert
markvert nema að dyr allar eru þungar og
falla þétt að stöfum. Það er ekki fyrr en
ég hef lokið við kaffíð og lagt frá mér blað-
ið að stóri surtur kemur aftur og biður mig
að fylgja sér. Hann gengur í áttina að dyrun-
um sem ég kom inn um og þar áfram upp
tröppur. Þar eru dyr sem á stendur: Aðeins
fyrir konur. Við fórum ekki inn um þær
heldur um aðrar þar til hliðar inn í lítið
forherbergi og þar benti hann mér á dyr
og yfírgaf mig. Ég knúði dyra og gekk inn
og kom þá inn í herbergi með gluggum sem
sjá má út um en ekki inn. Ég tók eftir þess-
um gluggum þegar ég kom inn á kaffíhúsið
en ásýnd þeirra var svo líflaus að ég hugs-
aði ekki meira um það. Það sést greinilega
fram í salinn sem ég sat í. Ég lít viljandi
til hliðar og sé þá jafn greinilega inn en nú
sé ég hana. Hún snýr við mér baki, í blá-
grárri vel sniðinni dragt, hálfháum skóm,
grönn. Hún stendur við glugga hinum meg-
in í herberginu. Ég sé ekki hvað er þar
fyrir utan, hvort það er húsagarður eða eitt-
hvað annað. Hún lítur ekki við, virðist niður-
sokkin í hugsanir sínar eða það sem hún
sér. Ég stíg tvö skref áfram, að stóru skrif-
borði og sé þá út um gluggann. Hann snýr
út í vinnslusal, eldhús, bakarí... Þá snýr
hún sér við. Mér sýnist hún algjörlega ómál-
uð. Helmingur andlitsins er ljósari en hinn,
annað augnalokið þyngra og hálfur munnur-
inn slappari. Ég sé strax að það er langt
síðan aðgerðin var gerð, það er allt vel og
slétt gróið, en augljóst samt.
— Fyrirgefðu, það var ekki fyrr en í
gærmorgun að ég sá myndina í blaðinu að
ég sá að það var á meðal ykkar maður sem
ég kannaðist við. Manstu eftir mér?
- Nei.
Hún lítur á mig, rólega, ég leit niður
áður en hún leit svona ákveðið til min. Það
hefði ég ekki átt að gera.
— Rúm tuttugu ár eru kannski langur
tími, en samt ekki svo langur. Þú manst
ekki neitt, það er best fyrir þig. Ef þú ferð
eitthvað að þusa er ekki víst að kona þín
verði glöð þegar þú kemur heim. Ekki eitt
orð, ég kemst að því strax og þú segir eitt-
hvað. Þið, þessir unglingar með aura í vas-
anum, ruddust inn í lff okkar, inn í heim
og höguðuð ykkur eins og þið hefðuð ein-
hvem rétt sem þið höfðuð ekki. Þið vorað
aðeins gestir. Gestir, sem nutuð kurteisi á
meðan heimsóknin varði, en ekki lengur.
Það var ósæmilegt að gera sig heimakom-
inn. Þeir sem gerðu það áttu á hættu kulda-
lega afgreiðslu. Kaida afgreiðslu.
Mér var farið að líða illa og ég tvísté þar
sem ég stóð.
— Ég hef ekkert meira að segja. Þú
þarft ekki að greiða kaffíð.
Ég sný mér við, og þá blasir hann við
mér sérsalur kvennanna. Þær sitja og era
niðursokknar i að skoða blöð. Ég tek nú
eftir að gólfíð sem ég stend á er lægra en
gólf kvennasalarins, liti einhver þeirra upp
væri augnhæð okkar næstum sú sama.
— Þú getur beðið Jósep að kalla fyrir
þig á bíl ef þú vilt ekki ganga.
— Ég ætla að ganga.
Ég sneri mér við og gekk aftur niður í
salinn. Jósep hjálpaði mér í yfirhöfnina. Mér
fannst óþægilegt þegar sterkir' armar hans
lukust um mig. Hann muldraði eitthvað og
ég gekk út. Það gátu verið lögreglunjósnar
ar einhvers staðar svo ég gerði migjglaðan
1 framan og flautaði lítinn lagstúf. Eg leit-
aði ekki eftir þeim en skoðaði í búðarglugga.
Ég gætti þess að drekka litið i hanastéls-
boðunum sem eftir vora og fór yfírleitt
snemma heim ef ég fór eitthvað með strák
unum. Mér kom Órælqa Snorrason oft í hug
en gætti þess að minnast ekki á hann. Við-
kvæmur ungiingur hafði séð ljóslega fyrir
sér atburðina í hellinum Surti. í martröð-
inni hafði Órækja svip af mér en Þorsteinn
langabein orðinn svartur í framan.
Höfundur er rilhöfundur og býr í Kópavogi.
L J O Ð H O R IM
Mynd: Eva Benjamínsdóttir
Kringum Grettíssögu
að er í mikinn sjóð að sækja, þegar hugað er
að ljóðum, sem kviknað hafa af efni Grettis-
sögu. Hér nægir að nefna ljóð eftir Matthías
Jochumsson, Stephan G. Stephansson, Einar
Benediktsson og Jakob Thorarensen og samúð
skáldanna er með Gretti, Illuga og Ásdísi,
breytni þeirra er aðdáunarverð; það er „ógæf-
an“ sem veldur meinlegum örlögum Grettis
og hetjudauða Illuga. Matthías orti heila bók út af Grettissögu
(Grettisljóð, ísafírði 1987) og hefur að henni eins konar form-
ála, felldan í bragarskorður að sjálfsögðu. Þar era þessar vísur
meðal annarra:
Því hefír enginn, þjóð mín, fyr
þetta efíii reynt — jeg spyr —
sungið þennan sektar-óð,
sögu vorrar dýpstu ljóð?
Veit jeg sagan öll er ýkt,
efnið þó með speki vigt,
fullt með ramman Urðar-óð,
örlög vor og hjartablóð.
Sjá hér landsins fomu frægð,
ijör og hreysti, vit og slægð,
mæðu-slysa mögnuð rök,
meinvættanna glímutök.
Yfír Grettis glæfra-ról
glóði lands vors foma sól;
þegar hetjan hneig á slóð,
hvarf hún undir, rauð sem blóð. —
Ætli önnur íslendingasaga hafí betur náð eyrum alþýðu
manna en Grettissaga? Hér fara á eftir þijú ljóð, sem eiga rætur
í sögunni, hið fyrsta eftir Jón Böðvarsson (f. 1930) og birtist
í Hnoðram 1974:
Sekt
Fegurð blárra fjalla verður köld
fjarðarprýðin veldur hugarkvöl.
Við langeldana draumar þínir dvelja
— ef Drangey er þinn eini griðarstaður.
Þessi vísa er án ríms, en stendur í ljóðstöfum, og hrynjandi
hennar er býsna regluleg. Vísan hefur almenna skírskotun þótt
sprottin sé úr sögnum af útlegð Grettis í Drangey: ef mönnum
er á einhvem hátt reistar slíkar skorður, að þeir eigi fárra kosta
völ, er líf þeirra óbærilegt. Þá dvelja menn í draumum sínum
við þann langeld sem þeir þrá og njóta einskis. En þessar línur
má lika túlka á þá lund, að draumar manna séu svo lágfleygir,
að þeir geti aldrei slitið sig frá langeldunum.
I Grettisbúri eftir Hannes Pétursson er af öðram toga, efnið
sótt í söguna eftir að Þorbjöm öngull hefur vegið Gretti í Drang-
ey og flutt heim í Viðvík höfuð hans:
í Grettisbúri
Tunglið fölt um opinn skemmuskjá
skímu sló. Á hlemmi lá að vegg
rauður haus með rotið skegg, og glennt
rifíð auga salti brennt, og skurð
sverðs í eyra.
Opnar ÖnguII hurð.
Moldarfnykur, myrkur. Hægt hann fer
meyran stijúpa að tungli ber; í sár
granir, augu og gisið hár sem fyrr
grófu salti slær, og spyr. Mun nú
glotta lengur hetja sú er svamm
svalar öldur, bjamdýrshramm og tröll
bugað gat, sem gisti fjöll, úr haug
gripi bar, og ramman draug á nótt
lagði að velli?
Víkur Öngull frá.
Tunglið gægist fölt um skemmuskjá.
Formið er mikill galdur. Ljóðstafír piýða það og rímið er dulið
að nokkru. Endarímið leynir sér ekki, en auk þess era línur
bundnar saman þannig, að orð í línulok rímar við atkvæði litlu
framar í næstu línu: skjá/lá; glennt/brennt o.s. frv. Enn ríma
orð með nokkurra lína bili, og ekki skal gleymt hálfrími.
I fyrstu línum er ljóðblærinn markaður dul og óhugnaði: rauð-
ur haus í salti úti í skemmu, einn maður á ferð við skímu af
tungli í einkar ógeðfelldum erindagerðum.
Þetta ljóð nærist á andstæðum lífs og dauða. Annars vegar
era rifjuð upp í örfáum orðum þau afrek Grettis, sem hæst er
haldið á lofti í sögu hans og skópu þá hetjuímynd sem þjóðin
vildi muna. Hins vegar er svo lýsing ljóðsins: „Á hlemmi lá að
vegg/ rauður haus með rotið skegg ..."
Ongull er sá sem ber uppi ljóðmyndina, gerandinn: „Opnar
Öngull hurð.“ Hann spyr þeirra spuminga, sem við eigum að
svara, og víkur svo frá.
„Tunglið gægist fölt um skemmuskjá." Fyrsta lína ljóðsins
er endurtekin með smábreytingum til að „loka“ því. Rímið i
lokin veldur því að endurtekningin verður ennþá áhrifameiri og
ljóðið órofa heild.
Glaumur heitir annað ljóð eftir Hannes Pétursson.
Glaumur
Ég? Hvaða þörf í nótt. Nú má ég sofa
Norðanstormur og él, brimsollið haf
mun standa á verði, styrkara og meira en ég.
Stiginn? Nei, hveijir angra mig sem hef
að veija. brunn og hrút, hrörlegan kofa
hálfgilding einn og mann,
fírrtan hamingju, sjúkan, sverð hans og vofíi.
Hver sækir nú heim þetta líf?
Skammdegi, brim. Hví skyldi ég ekki sofa.
Hér er vísað í hug Glaums, þegar þeir bræður sendu hann út
til stigavörzlu óveðursnóttina, sem Þorbjörn öngull sigldi út í
Drangey með aðstoð fóstra sinnar og komst upp á eyna vegna
þess að Glaumur dró ekki upp stigann, eins og honum bar að
gera. Ljóðið er eintal Glaums, rökræður hans við sjálfan sig.
Hann svæfír samvizku sína, réttlætir fyrir sjálfum sér, að hon-
um sé óhætt að bregðast skyldu sinni. Gæti ekki hugsazt, að
þannig fari fleiram? Það var 1 sjálfu sér lítið verk að draga upp
stigann, en vanræksla þess hafði mikla atburði í för með sér.
Menn eiga að vera trúir yfír litlu sem stóra.
SÖLVI SVEINSSON.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 19. DESEMBER 1988 23