Lesbók Morgunblaðsins - 19.12.1988, Blaðsíða 42

ná ekki yfir náttúrufegurð
Kashmír. Betra væri að segja að
Kashmír nái yfir öll þau náttúru-
öfl, sem ljóðið eða hið fegursta,
sem blundar í mannssálinni —
heimtar af náttúrunni. Ævafom,
persnesk ljóðlína segir: „Ef það
er paradís á jörð — er hún hér —
^er hún hér — er hún hér.“
Tímahjólið snýst hægar
í Kashmír
En fegurðin er afstæð og ekki
víst að allir sjái hana. Sumum
finnst kannski réttilega, að mað-
urinn hafi spillt þessari nátt-
úrufegurð. Vissulega má sjá mikla
fátækt og hrörleg húsakynni í
náttúmparadísinni. Tíminn verður
afstæður — eins og tímahjólið
færi mann margar aldir aftur og
^undirritaðri fannst hún skilja bet-
ur lífið í íslensku torfhúsunum,
eftir að hafa gengið hér um garða.
íbúar eru fastheldnir á trúarsiði
og venjur, sem hafa staðið í stað
um aldabil, og erfitt að komast
inn í takt tímans í Kashmír. En
lífsgleði og stolt tjómar í hveiju
andliti og þú sérð hvergi betlandi
bam í dalnum.
Ilmandi húsakynni
Fáir staðir bjóða ferðamönnum
sérkennilegri gististaði. í Srinagar
búa heilu fjölskyldurnar í bátum
eða fomlegum húsum við vatnið,
sem er lífs- og samgönguæð.
Bændur heyja úr vatninu — jarð-
ávextir sóttir í fljótandi ávaxta-
garða — kaupmenn sigla með
vaming sinn og ferðamenn búa í
húsbátum úr sedrusviði. Hús-
bátamir eru lítil, persónuleg gisti-
heimili, með setustofu, borðstofu
og 2-3 svefnherbergjum og sam-
liggjandi baðherbergjum. A efsta
þilfari er sólþilfar — góður
hvíldar-og vinnustaður, en einnig
fyrir morgunmat. Eldhúsbáturinn
liggur við festar rétt hjá. Þar býr
gestgjafínn, með fjölskyldu sinni.
Samkvæmt gömlum lögum, mega
engir byggja í Kashmír, nema
íbúar. Bretar fóru í kringum lögin
með því að byggja fljótandi hús
á vatninu. Húsbátar í Kashmír em
byggðir á breskri hefð frá Viktor-
íutímanum, búnir útskomum hús-
gögnum og innréttingum úr ilm-
andi rósavið.
Morgun á Gimsteinavatni
í rísandi birtu mætast söngl-
andi bænaáköll úr musterum yfir
miðju vatni, en Múhammeð kallar
til bæna klukkan fjögur að
morgni. Fyrsti fuglasöngur morg-
unsins tekur undir og erfitt reyn-
ist að festa blund á meðan lof-
gjörð til lífsins stígur og hnígur.
Sólin kemur upp úr hitamóðu
vatnsins og útlínur Himalayafjalla
koma smátt og smátt fram í dags-
Ijósið. Gæsir og endur fá sér
morgunbað við eldhúsbátinn og
ánægjulegt kvagg þeirra blandast
við dropafall daggar er drýpur af
þakskeggjum húsbátanna. Hér og
þar stíga upp reykský frá útield-
um Kashmírbúa, sem sitja á hækj-
um sínum yfir eldinum eins og
fommenn. Lótusblöðin breiða úr
sér á móti sólinni — bleikar lótus-
blómkrónur eru fallnar, en haust-
litir að byija að lita trén. Rót lót-
usjurtarinnar er ein aðalfæða
-fólksins við vatnið. Brátt rísa
bátsmenn úr rekkju og ausa úr
vatnsfötum yfir þilför og bryggj-
ur, sem sólin hvítþurrkar.
Blóm — stjörnuópalar
og Kashmírsjöl
Og þarna rífur fyrsti báturinn
vatnsborðið með taktföstum ára-
tökum hjartalaga spaðans.
Blómabáturinn kemur fyrst. „Má
bjóða þér blóm, frú?“ Síðan koma
þeir hver af öðmm, filmu- og
gosdrykkjabátur. Þarna veifar
klæðskerinn, með alla fatastrang-
ana. Hann er búinn að koma í
heimsókn, líka kaupmaðurinn með
Kashmírsjölin — fínleiki þeirra
ræðst af því, hve auðvelt er að
þræða þau í gegnum fingurbaug!
Gimsteinasalinn er næstur. A
blátt klæði leggur hann verðmæta
Hjarðmenn á leið ofan úr Himalayaflöllum að leita sér að vetrarbústað.
steina og skartgripi. Safírar,
stjömuópalar og gimsteinar gefa
glýju í augun — allt úr indverskum
námum. Þjóðin er rík af náttúm-
auðæfum, þrátt fyrir alla fátækt.
„En ég ætla ekkert að kaupa,“
segir undirrituð. „Þú verður samt
að skoða," segir gimsteinasalinn.
Kaupmenn em þeir allir fram í
fingurgóma, en kurteisir og vam-
inginn verða allir að skoða!
Eins og lifandi safn
frá víkingaöld
Ferðamaður getur alltaf tekið
sér far með „shikara" eftir vatn-
inu, en „shikara" er aflangur bát-
ur með einum ræðara og mjúku
hægindi fyrir farþega, sem tjaldað
er í kringum. Þegar hvílt er á
mjúku hægindi undir tjaldhimni
og ekkert heyrist nema taktföst
áratök ræðarans — verður sjónar-
sviðið óraunvemlegt, eins og horft
sé á lifandi safn frá víkingaöld!
Húsin em opin leiksvið — neðsta
hæðin eitt herbergi, sem minnir á
íslenska baðstofu. Moldargólf,
eldstó fyrir miðju og setbálkar í
kring. A næstu hæð er ein flat-
sæng fyrir alla fjölskylduna, en
efsta hæðin geymir korn- og hey-
forða. Engin rafljós eða upphitun,
fyrir utan eldstóna. Og fólkið
hleypur ekki eftir tískunni! Flestir
klæðast einföldum brúnum vað-
málskufli allan ársins hring og
ganga berfættir, jafnvel eftir ísi-
lögðu vatninu að vetrarlagi!
Eldpottur - eigin
hitaveita!
„Okkur verður aldrei kalt,“ seg-
ir brosmildur ungur Kashmírbúi.
„Eldpotturinn sér okkur fyrir
hita.“ Eldpottur! Hvað í ósköpun-
um gat það nú verið? Jú, það er
leirpottur með glóðum elds, sem
allir Kashmírbúar ganga með
undir kuflum sínum, þegar kólna
fer í veðri — jafnvel hringa sig
utan um hann á nætumar. Þeir
ganga með eigin hitaveitu inn á
sér! Og börnin fá eldpott aðeins
fjögurra ára og venjast strax á
að ganga og sofa með hann.
Hnetubændur að bíða eftir að hneturnar þorni í sólinni.
— Er ekki hættulegt að ganga
með opinn eld inn á sér? „Hættu-
legast, ef þú lendir í vök á vatn-
inu, þá geta glóðimar fallið fram-
an í þig, en við brennum okkur
mjög sjaldan, þó allir sofí með
eldpotta," segir vinur okkar.
„Pabbi velur konu
handa mér“
Fyrsti október er merkisdagur
í Kashmír. Þá er efnt til skipu-
lagðra hjónabanda á milli ungs
fólks á giftingaraldri og hljóð-
færasláttur og söngur berst yfir
stjömustillt vatnið úr öllum átt-
um. Morguninn eftir er vinur okk-
ar fölur á vangann — hafði líka
dansað og sungið alla nóttina.
„Næsta ár er komið að mér,“ seg-
ir hann brosandi. „Þú verður að
koma í brúðkaupið mitt.“ — Ertu
búinn að velja þér konu? „Ég veit,
að pabbi er farinn að líta í kring-
um sig og ég bað mömmu að
hafa áhrif á hann, svo að hann
velji fallega stúlku handa mér.“
— En hefur þú aldrei sjálfur horft
á ungar stúlkur? Hann horfir
spyijandi á mig og auðséð, að
honum finnst spumingin
heimskuleg! „Við megum ekki
horfa á ungar stúlkur eða þær á
okkur fyrir hjónaband. Pabbi er
miklu eldri og reyndari og ég
treysti honum betur til að velja
góða konu,“ svarar ungi pilturinn.
Svona einfalt er það hérna — all-
ir ánægðir með fyrirkomulagið og
lauslæti þekkist ekki!
Hjarðkonur verða
kvenna'elstar
Ferðamaður, sem er að leita sér
andlegrar hvíldar, fær hana í
ríkum mæli við fjallavatnið. En
sá, sem vill meira umleikis —
stefnir upp í fjöllin. Lagt er af
stað með nesti og veiðibúnað. Áin
í Liddar-da! er sögð full af vænum
silungi — 18 pund algengasta
stærðin. En komið er fram í októ-
ber og veiðitíminn liðinn. Bíllinn
ber okkur stöðugt hærra upp í
fjöllin, framhjá litlum þorpum og
víðáttumiklum hrísgijónaekrum.
Við mætum fjölda hjarðmanna á
leið ofan úr selkofum sumarsins
— börn teyma asna með nýfædd
lömb á bakinu. Konur bera þung-
ar byrðar á höfði og börn á armi.
„Þú skalt ekki vorkenna þessum
konurn," segir leiðsögumaðurinn.
„Þær lifa mjög heilbrigðu lífi í
hreinu, tæru fjallalofti - engin
barátta við tímann eins og hjá
ykkur Vesturlandakonum. Þær
verða kvenna elstar!"
Samanburður við Pakistan
Vikuna áður hafði rignt óvenju
mikið og flóð og skriðuföll höfðu
orðið víða í fjöllunum. Hrísgijónin
höfðu aðeins átt viku í uppskeru,
en nú lágu margar hrísgijónaekr-
ur undir vatni og tjónið eitt hið
mesta um áratugi. Kílómetra eftir
kílómetra var fólk að breiða úr
rennblautum hrísgrjónaknippum
meðfram veginum. Konur binda
upp pils sín, en karlmenn láta sig
hafa það að bleyta sig upp að
mitti. Ótrúleg sjón að sjá þá sigla
á flatbytnum eftir ökrunum til að
skera upp knippin! Tjónið er
minna ofar í §öllunum — gulir
bylgjandi akrar og góð uppskera.
Hrísgijónabændur fara á fætur í
fyrstu morgunskímu og vinna eins
lengi og birtan endist. „Ríkis-
stjórnin bætir okkur tjónið að litlu
leyti,“ segir einn hrísgijónabónd-
inn. Ekki eins mikið og í Pakist-
an. Þar er fólki sagt að bjarga
fyrst lífi sínu, síðan uppskerunni
— allt verði bætt. Hjá okkur er
fyrirsjáanlegt tugmilljóna tjón."
Bóndinn vitnar hér í hina miklu
fjárhagsaðstoð er Bandaríkja-
menn veittu til Pakistan vegna
flóðanna.
„Penna eða peninga“!
Við ökum framhjá eplaökrum,
þar sem krakkar keppast við að
raða eplum í kassa; framhjá val-
hnetubreiðum, sem verið er að
þurrka. Hnetubændur láta pípuna
ganga á milli sín, þar sem þeir
sitja við vegkantinn — rólegra líf
en hjá hrísgijónabændum. Allt
sjónarsviðið er svo óvenjulegt, að
myndavélin er hafin á loft. Allir
stilla sér upp brosandi. En á eftir
þrengja allir sér upp að mynda-
smiðnum. „Penna, peninga - pen-
inga eða penna,“ hrópar fólkið.
Þetta hlaut að ^era misheyrn!
„Ferðamenn eru búnir að eyði-
leggja þetta fólk,“ segir leiðsögu-
maðurinn, þegar loks hefur tekist
að forða sér inn í bíl og loka hurð-
inni. „Kvikmyndahópur var hér
við myndatöku í fyrra. Þeir gáfu
öllum krökkum í þorpinu penna,
síðan hrópa allir eftir pennum eða
peningum og halda að það til-
heyri myndatöku," segir leiðsögu-
maðurinn!