Lesbók Morgunblaðsins - 17.12.1990, Blaðsíða 11

Það eina sem eftir er af Ögmundarbrík eru þessar myndir, nú varðveittar í Þjóð-
minjasafni.
Minnisvarði um aftöku Jóns biskups Arasonar og sona hans. Eini sögulegi minnis-
varðinn í Skálholti og hann er einkaframtak erlendrar konu.
Sóknarkirkja í stað dómkirkju. Eftir
aidamótin 1800 lét Valgerður ekkja
Hannesar Finnssonar, hins síðasta Skál-
holtsbiskups, gera kirkjuna upp og
þannig var hún í nær 50 ár, en síðast
var varla talið messufært þar.

Skálholtskirkja éins og hún var framan
af öldinni, eftir að hún hafði verið
klædd með bárujárni. Hún stóð þar til
endurreisn staðarins hófst.
n
Skálholtskirkj-
ur hafa verið
mismunandi
stórar að
grunnfleti:
nr.l: Miðalda-
kirkjan, nr.2:
Brynjólfskirkj-
an, nr.3: sókn-
arkirkjan eftir
1850 og nr.4:
núverandi
Skálholts-
kirkja.
arbrík. Þegar dómkirkjan var lögð niður
fyrir aldamótin 1800, var víst ætlunin að
koma bríkinni til Reykjavíkur. Lengra en
niður á Eyrarbakka komst hún ekki. Þar
dagaði hún uppi og gleymdist í pakkhúsi,
jar sem gyilingar flögnuðu af og bríkin sjálf
datt í sundur í límingum. Síðast var hún
notuð til að beija á henni harðfisk, eða sem
fjalhögg þegar þurfti að höggva kjöt. Þijár
myndir úr henni lifðu þó að komast allar
götur til Kaupmannahafnar og alþingishát-
íðarárið 1930 voru þær gefnar Þjóðminja-
safninu og eru nú varðveittar þar.
Þetta er lýsandi dæmi um virðingarleysið
sem ríkti gagnvart menningarverðmætum
og kannski um leið dæmi um sofandahátt
Sunnlendinga. Þeir hefðu almennt mátt sýna
Skálholti meiri áhuga og skilning."
VI
í kjallara kirkjunnar er varðveitt stein-
kista Páls biskups, sem geymdi bein hans
eftir 740 ár, svo og hluta af biskupsstaf
hans. Það hefur verið mikið átak að flytja
þennan stein ofanúr Vörðufelli og að öllum
líkindum annan stein í lokið og höggva þetta
síðan svo sem með þurfti. Á veggjum kjallar-
ans hanga legsteinar biskupa, þar á meðal
fegðanna, sem síðastir voru biskupar í Skál-
holti. Þeir höfðu verið í kirkjugólfi dómkirkj-
unnar, en þegar kirkjan var minnkuð, lentu
þeir utan dyra, þar sem þeim var eyðing
vís. Það var séra Jóhann, prófastur í Hruna
1845-1883, sem lét koma þeim fyrir undir
kirkjugólfi.
Eftir að hafa notið gestrisni séra Guð-
mundar Óla í prestsbústaðnum, fór hann
með okkur,upp í turn kirkjunnar, þar sem
merkilegu bókasafni hefur verið búinn
samastaður þar til Skálholt fær bókasafns-
hús við hæfi. Þetta er safn Þorsteins sýslu-
mannns Dalamanna, stærsta einkasafn
landsins, sem Kári Helgason hafði eignast
og var keypt af honum, eftir að fjársöfnun
hafði farið fram. Bæði Sigurbirni biskupi
og fleiri velunnurum Skálholts þótti nauðsyn
bera til, að gott bókasafn yrði á staðnum
ef hann ætti að standa undir nafni sem ein-
hverskonar andleg miðstöð. Við sáum, að
það fer vel um bækurnar þarna, en þær eru
ekki nægilega aðgengilegar og alla aðra
bókasafnsaðstöðu vantar.
Við komum líka í skólann og hittum að
máli Sigurð Árna rektor, sem er réttur
maður á réttum stað. Þar var staddur Ólaf-
ur Oddur, sóknarprestur í Keflavík, með hóp
tilvonandi fermingarbarna í kristindóms-
fræðslu. Þetta er meðal annars hlutverk
skólans núna; þangað er komið með börn
víðsvegar að til fermingarundirbúnings.
Ég spurði Sigurbjörn biskup að lokum
þeirrar spurningar, hverskonar skóla hann
vildi sjá í Skálholti.
VII
„Skólinn var stofnaður sem lýðháskóli -
fijáls í skipulagi og rúmur í öllum skiln-
ingi. Vegna þeirrar þróunar, sem orðin er
í skólamálum, virðist annmörkum háð að
halda úti lýðháskóla, þar sem nemendur
taka ekki próf og fá engin sérstök réttindi.
Þessvegna hefur aðsókn ekki orðið sem
skyldi.
Núna er skólinn rekinn með námskeiða-
haldi á sama grunni og lögin segja til um
og ég vona að geti haldist áfram, en bein-
ist kannski í framtíðinni að þjálfun til ákveð-
inna kirkjulegra starfa. Það finnst mér verð
ugt hlutverk.
Einhverri grunnstofnun var nauðsynlegt
að koma upp í Skálholti, einhverri fótfestu
fyrir menningarstarfsemi. Sú lífsfruma varð
til með skólanum og út frá honum getur
margt þróast. Ennþá er húsakostur tak-
markaður, en hefur þó notast vel, m.a. til
ráðstefnuhalds af ýmsu tagi. Þá starfsemi
þarf að auka til muna, en til þess þarf
meira húsrými. Æskilegt væri að þarna
yrði aðstaða fyrir fræðimenn og einnig fyr-
ir listamenn. Nú þegar stendur tónleikahald
í kirkjunni með blóma á sumrin.
Brýnast í ytra tilliti er að auka húsrými
svo upphafleg áætlun um skólann nái fram
að ganga. Hann er byggður yfir 40 nemend
ur, en heimavistin er aðeins fyrir 20. Svo
vantar íbúðir fyrir starfsfólk og kennara.
Upphaflega var íbúðarhús rektors hugsað
sem biskupshús. Nú er það komið í lög loks
ins, að vígslubiskup setjist að i Skálholti
Því þarf að reisa hús fyrir hann eða rektor“.
Rökkrið var lagst yfír landið, þegar við
kvöddum Skálhyltinga og lögðum af stað
heim. Tíminn hafði liðið eins og örskot eins
og alltaf þegar maður hittir fólk, sem hefur
miklu að miðla. Flestir á aldri Sigurbjarnar
biskups hefðu verið búnir að fá nóg og tekn
ir að þreytast. En á honum sáust engin
þreytumerki; áhugi hans og eldmóður entist
okkur í skemmtilegar samræður á leiðinni
suður til Reykjavíkur.
GUÐMUNDUR L.
FRIÐFINNSSON
Silfur
Þegar sólskinið
seytlar
gegnum mig
eins og gler
og kvöldroðinn
speglast í
hljóðum og kyrrlátum
fögnuði mínum
þá er lækjarins foss
það silfur
sem hjartað
þráir.
Frændsemi
Þegar ilmur grasanna
strýkur
malbik götunnar
léttum lófa
og lindin í hlíðinni
hnígur kyrrlát
í þangskóga
bylgjandi hafs
svífur vorblær um völlu.
Finn ég frændsemi alls.
Ryk
Þú öreind er svífur í sólargeisla
og bara vilt blika,
bara vilt Ijósið og blika sem lengst
og framlengja daginn —
sem aðeins átt stundina —
fótfráu stundina
— hverfur í húmið
og blæinn
hvað ert þú rykkorn
— torráðna rykkorn
— öreind í eilífðarrúminu?
Svell
Fuglinn minn féll.
Söngurinn horfmn og sólhvítir dagar,
svan urinn fjarri og ilmgrænir hagar
sokknir í svell.
Hvar eru blikandi blómin mín smáu,
blómin í hlíðinni, fjöllin mín háu?
Bárust þið burt?
Runnuð þið frá mér á rökkvuðum
bárum,
rósirnar allar með Ijóðvana árum
— hurfuð — og hvurt?
Hendur
Ég ligg undir laufkrónum trjánna,
yfir höfði mér grænar hendur engla
sem blika
— leika við Ijósið og skýin
döggvaðir, vorglaðir, litlir jófar.
— Handfylli af himinbláma
og skýjum sem bifast í blænum
yfir trjánum og bænum.
Höfundur er bóndi og skáld á Egilsá í
Skagafirði. Hannerhöfundur 16bóka.
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 17. DESEMBER 1990 1 1