Lesbók Morgunblaðsins - 17.12.1990, Blaðsíða 25

senni-
áluð á
? sterk
mann-
ibygg-
[ skoð-
iðlista-
og umfjöllun, að vafalítið veit það hvert
mannsbarn, en minna bar á Tiziansýning-
unni, enda maðurinn ekki jafn nálægur
okkur í tímanum. En hvor sýningin hafi
verið mikilvægari og tilkomumeiri, er álita-
mál en víst er að í málaralistinni sjálfri
var van Gogh meira þiggjandi þótt líf
þeirra væri harla ólíkt. Tizian lifði á upp-
gangstímum endurreisnarinnar, og á þeim
tímum voru listamenn metnir að verðleik-
um, og þeir sem fram úr skáru eftirsóttir
af aðlinum um alla Evrópu. Það voru allt
aðrir tímar, er van Gogh barðist fyrir lífi
sínu og list, en á þennan hátt hafa alda-
hvörf og uppgangstímar mikið að segja
fyrir viðgang listar og listamanna. Iðnað-
arbyltingin og ijöldaframleiðslan var eng-
inn vinur skapandi listamanna né hins
fullkomna. handverks, en nú á hátækniöld
stöndum við sennilega frammi fyrir nýrri
endurreisn í málaralist og skapandi athöfn-
um, en það er allt annað mál.
Tizian fæddist í Dolomítaþorpinu Piave
di Cadore, og var sonur embættismanns.
Ýmsar sögur fara af fæðingarári hans, en
hinn mikli listsagnfræðingur tímanna, Gi-
orgio Vasari, sem kynntist honum í Róm
1544, er hann var gerður sérstakur heið-
ursleiðsögumaður hans fyrir hönd Alex-
anders II. páfa, nefnir á einum stað árið
1480, en á öðrum 1490 og samtíðarmaður
hans nokkur, Dolce, að nafni taldi hann
fæddan 1489. Sjálfur nefndi hann í bréfi
til páfans, að hann væri fæddur 1477, og
að sjálfsögðu átti hann að vita best, en
menn hafa dregið í efa að hann hafi sagt
rétt frá og liggja fyrir því sterk rök.
Eitt elsta verk hans frá 1516 virðist
þannig öllu frekar vera eftir 26 ára mann
á þroskabraut en mann sem orðinn var
40 ára og þrem árum áður, er hann sótti
fyrst um opinbert embætti er eðlilegra að
álykta í ljósi skaphafnar hans og metnað-
ar, að um 23 ára framagjarnan ungan
mann sé að ræða, en þroskaðan 36 ára
og nær miðaldra mann.
Tizian var maður, sem vildi teljast ein-
stakur og guðdómlegur, og er hann skrif-
aði páfanum og taldi sig 96 ára í stað 82
má leita ástæðunnar í því, að hann vildi
leyna því, að hann hafi verið 12 árum
yngri en snillingurinn Giorgione, hinn mikli
samtíðarmálari hans. Mun frekar óskaði
hann, að menn álitu hann einu ári eldri
til að leyna auðsæum áhrifum.
En opinberlega mun hann enn skráður
fæddur 1477 og dáinn 1576. Var það til
þess tekið að hann hélt starfskröftum til
hins síðasta, sem var meira en óvenjulegt
á þeim tímum, og hér var að auki ekki
ellihrörnun að verki, heldur varð hann
pestarfári að bráð, eins og félagi hans
Giorgione 66 árum áður.
Tizian var einnig aðeins níu ára er hann
kom fyrst til Feneyja í því augnamiði að
nema málaralist og væri óeðlilegt í ljósi
hæfileika hans og takmarkalauss metnað-
ar, að hann hafi verið orðinn jafn gamall
er hann fyrst kom fram og vakti athygli.
Lærifaðir Tizians var hinn nafnkenndi
Þessa sjálfsmynd málaði
Tizian er hann var kominn
á áttræðisaldur, en þó full-
ur starfsorku og metnaði.
Hér er einfaldleikinn, Iit-
ræn fylling og dýpt í önd-
vegi og öldunginn einkenn-
ir öryggi, þrjóska og jafn-
vel vottur hofmóðs. (Dahl-
heimsafnið í Berlín)
Eins og fram kemur í greininni varð Tizian á einu vettvangi frægur á landsvísu
fyrir altaristöfluna „Himnaför Maríu“, sem var afhjúþuð í Klausturkirkjunni
„Santa Maria Gloriosa dei Frari“ með eftirminnilegum hátíðarhöldum 1518. Var
lionum umsvifalaust skipað á bekk með Rafael og Leonardo da Vinci. í mynd-
inni koma fram fyrstu einkenni Barrokksins.
Yfirbót Maríu Magðalenu. Útgáfa af upprunalegu málverki sem glataðist og var
sent Filip II 1561. (Paul Getty safnið Malibu).
málari Giovanni Bellini, upphafsmaður
endurreisnarinnar í Feneyjum, en áður
hafði hann um tíma kannað fyrir sér á
verkstæði bróður hans, Gentilini Bellini,
og einnig talið, að hann hafi sótt sitthvað
til Giorgiones, sem hann kynntist í skóla
meistarans, og var mun lengra kominn á
þroskabraut. Þeir unnu meira að segja
saman að freskuverkefni á forhlið verzlun-
armiðstöðvar Þjóðveija þar í borg 1508,
sem Ieiddi til deilna á milli þeirra og mun
Tizian trúléga hafa átt sök á þeim m.a.
vegna þess hve gefinn hann var að vekja
á hæfni sinni athygli. En eins og fleiri
ungir málarar tímanna heillaðist hann af
hinu nýja málverki Giorgiones og fullgerði
eina af myndum hans eftir skyndilegt frá-
fall hins unga snillings árið 1510, sem
varð pestinni að bráð aðeins 34 ára gam-
all. Er það Venusarmyndin á Zwinger-
safninu í Dresden.
Það leið líka langur tími þar til hann
losnaði undan áhrifum frá Giorgione og
þannig teljast mörg mikilvæg verk Tiz-
ians, svo sem Sígauna-Madonnan og
Kirsjubeija-Madonnan, „Jarðnesk og
himnesk ást“ og „Konsertinn“ vera frá
hinu svonefnda Giorgione-tímabili í list
hans.'
Af þessu má ráða, að það er harla ólík-
legt, að Tizian hafi, svo sem hann skrifaði
páfanum, verið eldri og þroskaðri en Gi-
orgione og mætti frekar teljast gamals
manns órar og óskhyggja.
Það var þannig ekki fyrr en árið 1518,
að persónueinkenni Tizians komu skýrt
fram og var það í málverkinu „Assunta“
(Himnaför Maríu), sem er álitin fyrsta
áþreifanlega skrefið í áttina til barrokks-
ins. Vígsla þessarar myndar varð ein alls-
heijar almenningshátíð og honum hlotnað-
ist titillinn opinber málari. Málverkið er
fyrir háaltari Frari kirkjunnar í Feneyjum
og vár honum nú líkt við, og skipað á
bekk með jöfrum líkt og Michaelangelo
og Rafael.
Það mun hafa verið hinum unga manni
■ mikil lyftistöng að fá þetta verkefni og
vakið upp í honum metnað til að gera eitt-
hvað óvenjulegt, sem vekja myndi athygli
og urðu hér snögg umskipti á listferli
hans. Svo óvenjuleg sem myndin og var,
þá hlaut hún gagnrýni nokkurra munka á
meðan á verkinu stóð og varð Tizian þá
svo reiður að hann lagði frá sér penslana
og vildi ekki halda áfram fyrr en ábóti
klausturkirkjunnar bæðist afsökunar fyrir
hönd þeirra. Það gekk eftir, enda hafði
hann aflað sér mikillar virðingar fyrir fyrri
verk sín og þá einkum „Himneska og jarð-
neska ást“.
Á fjórða áratug aldarinnar fjarlægðist
Tizian myndefni ytri dramatíkur og sneri
sér að því að túlka dýpri eigindir og lífæð-
ir málverksins og lagði hér höfuðáherslu
á litinn. Til hinna miklu andstæðna og
áherslna á myndfletinum þótti honum nú
lítið koma á móts við hina djúpu, mettu
og dökku liti, sem hann elskaði. Ytri að-
stæður eru sagðar hafa haft áhrif á þess-
ar breytingar, en Cecilia kona hans dó
1530.
Sextánda öldin var alveg sérstakt tíma-
bil í heimssögunni og mörkuðu aldamótin
1500 með sjaldgæfri nákvæmni nýja
strauma með ferskum hugmyndum í þeim-
speki, myndlist og trúarbrögðum. Á ævi
Tizians breyttist staða Feneyja úr for-
usturíki í mjög veikburða jafnvægislist,
þar sem segja má að stjórnviska og útflutn-
ingur á íburði hafi verið aðaltekjurnar. Á
meginlandinu gei'ðust einnig stóratburðir
á tímabilinu og hlaut Rómaborg þungar
búsiíjar af völdum Karls V. og um leið
fékk páfinn um nóg að hugsa, þar sem
var Marteinn Lúther og siðbótin. Miðjarð-
arhafið reyndist ekki hið mikla heimshaf
heldur Atlantshafið og í lok aldarinnar var
jörðin ekki lengur miðja alheimsins.
Örlagaríkum fundum þeirra Tizians og
Karls V. keisara bar saman í Bologna um
svipað leyti og hann missti konuna, og
málaði Tizian hin nýja drottnara og varð
er tímar liðu, náinn vinur hans. Karl gerir
hann að hirðmálara sínum 1533, veitir
honum greifatign og titil keisaralegs ráð-
gjafa og fylgdi að auk álitleg árleg pen-
ingaupphæð.
Tizian lifði allan meginhluta sextándu
aldar, er líf hástéttarinnar einkenndist af
skrautgirni og sællífi. Þetta kemur greini-
leg fram í myndum Tizians og hér er fram-
lag hans hin persónulega meðhöndlun lit-
anna og munúðarfull myndefni. Sagt hefui'
verið að með töfrum lita sinn hafi honum
tekist að höndla nýjan veruleika mettaðan
h
r
LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 17. DESEMBER 1990 25