Lesbók Morgunblaðsins - 17.12.1990, Blaðsíða 28

Ber er hver að baki nema sér bróður eigi. Gunnar Jónsson Sæfaxi við strönd Sauðnautafjarðar á Austur-Grænlandi.
ber Skúla Magnússon í land.
Farangur dreginn í land á gúmmíbáti. í fjörunni eru Bergur G. Gíslason, Skúli
Magnússon og Garðar Guðmundsson.
hvítfálka og sauðnautum nærri tjöldunum."
Um hádegisbil búast menn til brottfarar,
hlaða flugbátinn. Það hefur þá lyngt mjög
og sól skín í heiði. Flugtakið er erfítt vegna
vindstillu og þungrar hleðslu. Sæfaxi baksar
þó af gömlum vana upp í 6.500 fet og nú
var stefnt með ströndum með þoku á hægri
hönd en glampandi útsýni inn yfir land og
fírði. Vélinni er lent í Meistaravík kl. 14.00.
Þama er aðeins lítil húsaþyrping og snýst
þar mest allt um námurekstur (m.a. blýnám).
„Mjög er sérkennílega fagurt á staðnum,
borgarís í firðinum og skip að koma inn að
legunni. Sá alls þrettán hvítabimi á leið inn
með ísröndinni í aðfluginu.“
Eftir stutta viðdvöl halda menn áfram til
Gleraugnavatna (Danske Holgers Brille-
vande) sem eru við norðanvert Scoresbysund.
_„Umhverfið er undurfagurt og stærsta
vatnið sem spegill. Lendingin var hreinasta
snilld og gekk vel að festa vélina við vatns-
bakkann. Við tjöldum í fagurri brekku sem
er alþakin blómum og ummerkjum eftir sauð-
naut. Tvö fullvaxin dýr voru við ána sem við
renndum í. Veiðin var ofboðsleg, eitt hundrað
fimmtíu og fimm bleikjur frá tveimur til fimm
pund: Veiddi bæði á spón og með flugu og
svo með höndunum eins og Grænlendingar
og Samar gera. Þetta var æsilega spennandi
dagur, hreint ævintýri og um kvöldið var
haldin veisla sem lauk með allsherjarsöng
klukkan hálftvö um nóttina.“
Meðal þess sem Guðmundur ritar í bókina
sína þennan daginn var svohljóðandi frásögn
af náttúruanda sem honum var áður sagt frá:
„Óraleiðir frá öllum mannabyjggðum er
ríki steinmannsins hræðilega, Qivitoq. Hann
getur breytt sér í allra kvikinda líki og hluta.
Hann getur þanið sig út sem skýjabólstra,
gnæft yfir græn djúp sjávarins, verið haf-
ísjaki eða litið út sem klettadrangur á fjalls-
kambi. Hann etur allt, fólk, ísbirni, þvali og
sauðnaut í heilu lagi. Stærðar björg molar
hann og kastar borgarjökum niður af jöklin-
um. Opni hann kjaftinn er hann sem jök-
ulgjá. Þegar hann þrammar um frosna jörð-
ina eða skriðjöklana, þá dunar í fjöllum og
bergmálar í falljöklum. I skugga hans frýs
allt og visnar, hin mikla þrumurödd hans
heyrist yfír jökulbungurnar eins og þrumur
í fjarska.
Svona sögðu Grænlendingar mér eitt sinn
frá Qivitoq, óvættinum mikla sem ræður yfir
norðurhjaranum. Einn þeirra breiddi út faðm-
inn og hrópaði: „Ak, ak, ak“ en það merkir
ógnarlega stór, ómælanlegur. „Hefurðu séð
hann,“ spurði ég. „Am“ — Já, segja þeir
gömlu þá og augun verða fjarræn, „hann
getur verið alls staðar, hann heyrir og sér
allt; gefí maður honum matak (spik af ná-
hval), þá getur hann verndað mann og bjarg-
að úr Iífsháska.“
Fjórði dagur, 14. ágúst:
Mokveiði og heimför.
Það var indælisveður að morgni dags og
fóru flestir leiðangursmanna snemma til
veiða og veiddust um sjötíu silungar fyrir
hádegi.
„Árla morguns legg ég af stað fram að
ánni sem rennur úr vötnunum fögru. Það er
kyrrt veður og hlýtt. Moskítóflugurnar suða
við eyrun svo það er vissara að smyrja sig
vandlega með hinu ágæta Alaska-moskító-
smyrsli. Ég tek létta, 9 feta flugustöng og
box með örsmáum flugum í vasann og veiðis-
kreppuna á bakið. Feta mig svo með vatn-
inu, tíni bláber og skoða blómskrúðið í brekk-
unni. í fýrsta hylnum fæ ég tvær stærðar
bleikjur á Watson Fancy. þær eru nýgengng-
ar, sívalar og siifurgljáandi, mun ljósari en
íslenska bleikjan. Næst tekur við grýttur
partur í þröngu gili. Þar á bleikjan í erfíðleik-
um og skriplar á gijótinu svo stundum er
hægt að taka hana með berum höndum.
Þetta nota tófur, veiðibjöllur og hrafnar sér.
Ég geng fram á fjögurra punda bleikju,
særða á baki af fuglsgoggi. Gargið i fuglinum
gefur til kynna að það sé þeirra fiskur sem
þarna liggur og ekki leyfilegt að snerta hann.
Handan við gilið renna smærri lækir í ána,
alls staðar glittir á torfur af físki, kvikum
og björtum. Þarna eru víða íshellur meðfram
ánni, allt að metri á þykkt, en framundan
langt og mjótt vatn með örlitlum jökullit.
Ég set örsmáan fluguspón á færið og fæ
bleikju í öðru kasti. Hún er fj'örug á færinu,
endasendist og fleytir kerlingar á vatninu.
Ég landa henni eftir langa og harða viður-
eign; hún er 4 pund. Á skömmum tíma fæ
ég þarna níu bleikjur, tveggja til fímm
punda.“
„Á leið heim í tjöldin fer ég yfir öldu lága,
þar er sauðnautabæli undir barði og glöggar
götur í ýmsar áttir. Uppi á öldunni finn ég
ungt sauðnaut, dautt og allmikið etið. Þegar
ég tek að skoða það kemur að hrafn með
gargi og látum, auðsjáanlega öskuvondur
yfir komumanni. Ég sest á stein, legg frá
mér byrðina og byrja að tala við krumma.
„Goggúm-goggúm,“ segi ég, rétt eins og
íslenskur hrafn sem veit um kjöt. Jú, sá græn-
lenski skilur mál mitt, steinþagnar og sest á
melinn skammt frá mér. Við krunkumst á
og skiljum sem vinir því hann sér að ég viður-
kenni eignarrétt hans á æti þessu. Sem vin-
áttumerki skil ég særðu bleikjuna eftir, þá
er ég tók í grjótinu. Hrafninn hafði eiginlega
merkt sér hana svo að hún var hans eign.
Krummi er alveg mállaus yfír þessu athæfí
mínu; breiðir loks út vængi og stél í kveðju-
skyni og skellir í góm þegar ég sný frá?‘
Guðmundur ritar langa hugleiðingu um
örlög manna og dýra á Austur-Grænlandi
þar sem hann situr í veiðibyrgi. Þar segir í
niðurlagi.
„Hér gæti verið Ódáinsakur; ósnortið land
eins og í upphafi veraldar ef við, mannanna
böm, gætum rækt hlutverk okkar betur og
útrýmt grimmdinni úr huganum, lifað í sam-
félagi hvert við annað og náttúruna, án yfir-
gangs og skemmdarverka, kosið hin vitrustu
og bestu til að stjóma okkur; hlustað á radd-
ir náttúrunnar frekar en öskur öfgamanna.
Aðeins örfá lönd hafa varðveitt sína uppruna-
legu og sönnu mynd. Við köllum fólk sem
lönd þessi byggir „frumstæðar þjóðir", troð-
um meúningu vorri upp á þær með valdi í
stað þess að læra af þeim til að Iifa hóflega.
Förum ránshendi um óbyggðirnar í stað þess
að lifa þar í þeim friði er okkur dreymir um.
Hvernig hafa menningarþjóðirnar skilið við
hina „frumstæðu“: Sama. Korjaka, Inúíta og
Tíbetbúa.
Heimförin
Leiðangursmenn ákváðu að leggja af stað
um fjögurleytið síðdegis, áleiðis til íslands,
þann 14. ágúst. Guðmundur og Agnar skjót-
ast til berja og til þess að ná myndum af
sauðnautum áður en farið er af stað.
„Þama vom bæði stærri og meiri ber við
vatnið en í Sauðnautafírði og líka sáum við
sams konar krækiber á lyngi sem ég þekkti
frá Lapplandi. Fundum sauðnautabæli með
nýjum spörðum og allmiklum ullarslæðingi.
Var þama skán sem hefði verið hæf til elds-
neytis. Við heyrðum mikið í tófum og fundum
margar tómar læmingjaholur. I kíki sáum
við svo tarf, kú og kálf skammt frá. Skmpp-
um til þess að reyna að ná myndum af þeim,
en það heppnaðist illa. Dýrin vom sérlega
stygg og við náðum aðeins mynd af ungu
dýri með aðdráttarlinsu."
„Tókum flug af vatninu klukkan 16.45,
glæsilega. Ferðin fram Scoresbysund var til-
komumikil, geysilega stórir borgarísjakar
víða í þyrpingum. Einna hrikalegastir em
tindar vestan við sundið en hínum megin
sýnist land flatara og víða glitrar á smávötn
og ár. Þoka var yfír hafíssvæðum en bjart
yfir hájöklinum og til íslands að sjá. Við flug-
um í glampandi sól ofar skýjum. Miklir skýja-
bólstrar vom yfir Vestfjörðum en gott
skyggni úr því við komum til Breiðaljarðar.
Lentum á Reykjavíkurflugvelli kl. 20.45.“
ÞORGEIR ÞORGEIRSSON
Þoka
Gamla brjóstgóða þoka,
þakka þér fyrir samfylgdina.
Aliar leiðir liggja til sjávar,
en tölum ekki um endurfundi
þótt tjaldurinn sé óðamála.
Kvikan er bláþráðótt
og flúðirnar lauskrýndar.
og nú hefur þangið gengið sér til
húðar.
Gamla grátmilda þoka,
víst eru minningarnar
berskjaldaðar. '
En sjávarguðinn er alls staðar
nálægur.
Svona
dagur
Svona dagur,
þegar maður fer
í fimmbíó,
gengur Skúlagötuna
í meðvitund
um hafið,
rankar við sér
á Hlemmi,
og skimar
eftir andlitum,
arkar út á völl,
og það er dautt
jafntefli,
svona dag
þegar úrslitin
eru ráðin.
Enn lykur
þögn
Enn lykur þögn
um reikular götur
innhverf torg.
Enn er stjörnuvakt.
Og ekki er flíkað
rauðum dregli
fyrir rönd
af himninum.
Höfundur er læknir á Akureyri.
ROBERT BURNS
Jón Valur Jensson þýddi
Ó, Rut!
(Ah, Chloris)
O, Rut! ef hér ei heyrast má
hve heitt ég unni þér,
ef hjartans elsku hrindir frá, w
þá heill ég vinur er.
Þótt aldrei verði’ í orðum tjáð
mín ástin, Rut, til þín,
þér þetta eitt ég birti’ í bráð:
„æ, blessuð gæzkan mín!“
Þó dýrki’ eg þig hvern dag og nátt
og dreymi’ ei annað mig,
mitt hugstríð orðum hyl ég þrátt:
„ég hef í metum þig!“
Höfundurinn, f. 1759, d. 1796, er eitt
frægasta skáld Skota.
Kvæðið er birt hér aftur vegna villna, sem
urðu í prentun þess í Lesbók 24. nóv-
ember.
28