Lesbók Morgunblaðsins - 17.12.1990, Blaðsíða 13

I
I
I
I
i
)
I
HkilÍÍSí3*æÍ&
Höfundur er kennari og kenndi í fyrra við há-
skólann í Kiel.
Mótmælaganga fatlaðra og lamaðra.
Leipzig 1990:
lá á hjarta, hengdi spjaldið síðan upp. Þar
stóð: Eg er 26 ára og deili 10 m2 herbergi
með þremur.
Það leið á daginn og klukkan rúmlega
fimm snaraði ég mér inn á hótel Interna-
tional og bað um borð fyrir einn. Þjónustu-
stúlkan sagði mér kurteislega að hér væri
hvert borð upptekið. Ég hefði látið mér segj-
ast ef ég hefði ekki af tilviljun rekið augun
inn í hálftóman matsalinn.
„En það eru flest borð auð,“ sagði ég
hissa.
„Þau eru því miður aðeins fyrir hótel-
gesti, þeir eru alveg að fara að borða.“ Ég
trúði henni ekki og hún vissi það — en henni
stóð auðsjáanlega alveg á sama.
Á hótel Astoria prófaði ég aðra aðferð.
Ég sýndi vegabréfið mitt, talaði ensku og
hváði þegar ég var ávarpaður á þýsku. Af-
greiðslustúlkan sótti enskumælandi mann,
hann hringdi eitthvað, líkast til í yfirþjón-
inn, og sagði að hérna væri einsamall íslend-
ingur í reiðileysi og væri svangur. Málið var
auðsótt. Innan hálftíma var ég byijaður að
borða í öðrum hálftómum matsal.
Mánudagsmótmæli
Á leiðinni út hitti ég fréttamann sem
sagðist vera að koma frá Karl Marx-torgi.
Þar væru aðeins nokkur hundruð manns
samankomin og búið að halda aðalræðuna.
Um sexleytið sérhvern mánudag undan-
farna mánuði hefur fólk safnast saman í
tugþúsundatali á þessu áðaltorgi borgarinn-
ar til að mótmæla. Það er hérna sem maður
svo að segja þreifar á hjartslætti fyrstu frið-
samlegu byltingarinnar í Þýskalandi. Árang-
ur hennar kom meðal annars í ljós 9. nóv.
1989 eftir að Berlínarmúrinn féll og árang-
ur hennar kemur líka í ljós eftir hálfan
mánuð þegar fram fara fyrstu frjálsu kosn-
ingarnar á þessum slóðum í 57 ár.
Ennþá kemur fólk saman til mánudags-
funda þótt opinbert samkomulag sé um að
leggja þá af fram yfir kosingar. För ferða-
mannsins er heitið tii Karl Marx-torgs að
heyra hvaða framtíðardrauma fólkið á.
Á leiðinni mætti ég nokkrum krúnurökuð-
um leðuijakkamönnum sem höfðu hátt.
Eftir útlitinu að dæma voru þeir líklega
fylgismenn Repúblikanaflokksins.
Á Karl Marx-torgi voru fáein hundruð
^manns á öllum aldri og ræddju þarna saman
í stórum og smáum hópum. Ég dró upp lítið
segulbandstæki og kveikti á því. Einn úr
hópnum glotti og sagði: „Ertu frá Stasi?“
Nærstaddir hlógu.
Þrír ungir menn stóðu utarlega á torg-
inu. Ég spurði hverju þeir spáðu um kosning-
arnar. Þeir töldu straumana afar óljósa,
sögðust þó vissir um að kommúnistaflokkur-
inn fengi harða útreið. Sömuleiðis héldu
þeir að ungt fólk myndi frekar kjósa kristi-
lega demókrata en elda fólk sósíaldemó-
krata.
Skeggjaður maður sagði að mesti kraftur-
inn væri farinn úr fundunum og það væri
eðlilegt. Mest hefði spennan verið 9. októ-
ber í fyrra, mánuði áður en múrinn féll.
Hann benti yfir torgið og sagði:
„Þarna beið lögreglan með alvæpni. Þá
stóð ég hérna nálægt miðju og titraði í
hnjánum. Hérna voru þá 50 til 70 þúsund
manns og flestar hliðargötur fullar af fólki.
Þetta var virkilega ógnþrungið andrúmsloft,
allt gat. gerst. Öllum var þá í fersku minni
það sem hafði gerst á Torgi hins himneska
friðar."
Ungur maður veifaði þýska fánanum í
gríð og erg. Ég spurði hann hvaða vónir
ungt fólk gerði sér um framtíðina:
„Þýskaland, sameinað föðurland. Það er
von okkar — svo fljótt sem auðið er.“
„Nei, nei,“ mótmælti ung kona, „ekki
endilega svo fljótt sem auðið er. Sameining-
in hlýtur að verða að veruleika. En æskilegt
er að hún gangi hægt fyrir sig og af yfirveg-
un.“
„Það þýðir ekkert að bíða,“ mótmælti
ungi maðurinn. „Við höfum beðið í 40 ár
og hvað höfum við fengið? Ekkert.“
Elsterstrasse 2
er til hægri á
myndinni. I
húsi sem þar
stóð á 3. ára-
tugnum flutti
Jóhann Jóns-
son, „der is-
lándische
Meistersprec-
her“ þýzka
þýðingu á
Grettisljóðum
eftir Matthías
Jochumson og
auk þess De-
lerium bibendi
eftir sjálfan
sig.
Eldri maður blandaði sér í umræðurnar.
Ég spurði hann hvað lægi svona á að sam-
eina þýsku ríkin. Hann spurði mig hvaðan
ég væri. Ég sagði honum það.
„Ungi maður. Hvernig liði þér ef búið
væri að skipta íslandi í tvennt milli tveggja
hervelda? Ungi maður. Fyrsta sprengjan
sem féll á borgin sprakk þarna fyrir hand-
an,“ sagði hann og benti austur yfir torgið.
„í lok stríðsins var hér auðn og tóm. Ungi
maður, það stóð ekki steinn yfir steini. Þessu
megum við aldrei gleyma. Nú liggur á að
bæði þýsku ríkin sameinist og segi sig síðan
hvort úr sínu hernaðarbandalagi. Þannig
getur Þýskaland fyllt flokk hlutlausra ríkja
eins og Svíþjóð og Sviss.“
Ég sneri mér að lágvöxnum manni og
spurði:
Má treysta því að Þjóðveijar læri af sög-
unni?
Hann brosti út í annað og svaraði síðan
hægt:
„Ég vona auðvitað að þeir geri það en á
hinn bóginn er ég nokkurn veginn sannfærð-
ur um áð sagan kennir þeim ekkert. Fyrir
þá sem lifðu af seinni heimsstyrjöld er ófrið-
ur veruleiki en fyrir okkur hin er hahn saga.
Líttu hér í kringum þig. Af þessum hundruð-
um manna og kvenna, sem hér eru, er að-
eins lítið brot sem lifði á tímum seinni heims-
styijaldarinnar. Þegar frá líður er það ólík-
legt að þau dragi lærdóm af sögunni. Auk
þess hafa Þjóðveijar líka alltaf verið upp-
teknir af sjálfum sér, þeir halda að þeir séu
miðja beimsins. Það er hættulegt.“
Staldrað yið í Gömlu Húsi
Það var tekið að bregða birtu og fólk fór
að tínast burtu. Einu verkefni _var ólokið
áður en ég legðist til svefns. Ég hneppti
að mér jakkanum til að veijast kvöldkulinu
og gekk af stað í suðurátt eftir Núrnberger-
stræti. Eftir 15 mínútna gang beygði ég inn
í Körner-stræti og nam staðar fyrir framan
byggingu númer 14 — fornfálegt, illa hirt
steinhús. Hérna bjó skáldið Jóhann Jóhanns-
son mörg ár með sambýliskonu sinni, Elisa-
betu Göhlsdorf. Og hérna upp holótt, stein-
lagt strætið hafa þeir lagt leið sína, Jóhann
og Halldór, á leiðinni eitthvað út_í bæ að
skeggræða óunnin meistaraverk. I Skálda-
tíma segir Hallór að þeir Jóhann hafi 1931
og 1921 gengið um „garða og stræti borgar-
innar“, setið á veitingastöðum og verið
kátir. Leipzig 1990 er allt önnur borg og
fátæklegri. T.d. fyrirfinnast varla almennir
veitingastaðir eða kaffihús.
Á leiðinni inn mætti ég lágvöxnum
manni, suðrænum útlits, sem virti mig ekki
viðlits. Annars enginn maður, ekkert hljóð.
Það var einkennilegt að gánga upp tréstig-
ann með útskorið handriðið, brakandi tré-
stigann, sjá síðdegisljósið bijótast inn um
gluggana hjá stigapallinum og endurkastast
á fitugum, sprungnum veggjunum (daufgul-
ar málningat'leifarnar eins og ókennileg
minning), upp brúnan tréstigann, finna
þennan einkennilega þunga raka loða í vit-
unum, eins og andardrátt berklasjúklings í
hnakkann, í fótspor Jóhanns, í fótspor Hall-
dórs og allra hinna — þar sem Söknuður á
að hafa orðið til.
Ég var hrifinn úr þessum hugsunum þeg-
ar húsið titraði. Sporvagn leið hjá með
skrölti og háu ískri. Einhvers staðar vældi
lögreglubíll en í kolli mínum vokaði spurn-
ing: Hvar finnur maður náttstað í þessari
einkennilegu borg?
Yfirgefið íbúðarhúsnæði í húsi, sem
er að hruni komið.
Körnerstrasse 14,
þar sem Jóhann
Jónsson skáld bjó
ásamt Elísabetu
Göhlsdorf, konu
sinni. Á myndun-
um sést húsið að
utan svo og stiga-
gangurinn og
hurðin að íbúð
þeirra á þriðju
hæð.

LESBÓK MORGUNBLAÐSINS 17. DESEMBER 1900 13