Lesbók Morgunblaðsins - 17.12.1990, Blaðsíða 36

Á SLÓÐUM
GORILLA í
RÚANDA
Að undanförnu hefir allmikið verið skrifað um
gorillur í frumskógum Rúanda í Afríku, eink-
um þó í sambandi við bandarísku vísindakon-
una Diane Fossey. Einnig hafa þessar gorillur
verið kvikmyndaðar, og fyrir tveimur árum
Gorilluunglingur, sem varð á vegi greinarliöfundarins.
Það er ólýsanleg reynsla
að vera á slóðum villtrar
gorillu. Á þröngum stíg
er allt í einu ung gorilla
fyrir framan okkur, þar
sem örlítið rjóður opnast
Hún er með grein sem
hún togar í og nartar.
Allt í kring er fjölskylda
hennar.
Grein og myndir:
TERRY G. LACY
var sýnd hér myndin Goriilas in. the Mist,
Gorillur í þoku. í bókum og kvikmyndum
er fjallað um Diane Fossey, skapgerð henn-
ar og ástæður þess að hún var myrt. Hins
vegar hefir ekki mikið verið sagt frá gorill-
um í þessu sambandi, en miklu máli skiptir
að líf þeirra og atferlr sé rannsakað og reynt
að koma í veg fyrir að þeim verði útrýmt.
Það var reyndar bandaríski dýrafræðing-
urinn George Schaller sem fyrstu vakti at-
hygli almennings á gorillunum í Rúanda og
Kongó. Árið 1959 fór hann ásamt konu sinni
upp í Virunga-fjöllin og dvaldist þar í eitt
ár til að kynnast lifnaðarháttum þessara
friðsömu dýra. Um þá dvöl skrifaði hann
bókina The Year of the Gorilla, Ár með
gorillum, sem út kom 1964. Áður en hann
fór til Afríku kannaði hann það sem skrifað
hafði verið um gorillur og sá að lítið hafði
verið gert að því, að kanna lifnaðarhætti
þeirra og vist og þekking á þeim væri í
raun lítil. Bók Schallers vakti hjá mér þrá
eftir að sjá þessar skepnur með eigin augum.
Það var svo í ágúst 1985 að ég stóð ásamt
nokkrum Bretum við mörk Eldfjallagarðsins
norðvestan vert.í Rúanda. Hópurinn sem
ég var í hafði leyfi til að skoða dýrin, en
slíkt leyfi er nauðsynlegt. Er það gert til
að vernda þau fyrir ágangi. Einungis er
leyfiiegt að skoða fjóra af þeim fimmtán
hópum fjallagorillu (Gorilla gorilla beringei)
sem er (eða var) reglulega á ferli í þjóðgarð-
inum, og aðeins klukkutíma á dag. Vildi
maður sjá fimmta hópinn varð að tjalda
yfir nóttina. Við fórum um akra innfæddra,
þar sem þeir rækta prestafífla (pyrethrum),
en úr þeirri plöntu er búið til skordýraeitur,
sem selt er á heimsmarkaði. Þörf innfæddra
fyrir gjaldeyri er talin meiri en þörfin á að
vernda gorillurnar og önnur dýr, sem í skóg-
unum lifa. Með því að veita leyfi til skoðun-
ar er verið að vernda dýrin.
Leiðsögumaðurinn lætur eitt okkar lesa
upp reglurnar' um hvernig eigi að hegða sér
þegar komið er að górillunum. Reglurnar
eru á ensku, en innfæddir tala aðeins
frönsku auk eigin máls, og skilja nær ekk-
ert í ensku. Meðal annars er okkur fyrirlagt
að tala ekki upphátt og aldrei að stara á
gorillu, það þýðir að maður er óvinur.
En nú hefst ævintýrið í alvöru. Við erum
sex í hóp, fleiri mega ekki fara í einu. Þar
við bætist leiðsögumaðurinn og sex burðar-
menn. Þetta er Afríka og óhugsanlegt að
„veikburða" hvítir menn geti sjálfir borið
nesti og bakpoka. Fyrst er farið þangað,
sem gorillurnar voru daginn áður. Við rekj-
um sporin, sjáum brotnar greinar og gorillu-
skít. Við höldum áfram. Gorillur eru dýr
þokunnar og í þessum fjöllum er oftast þoka
og rigning. Við erum svo heppin, að þurr-
viðri hafa vet'ið og færðin allgóð. Gróður
er ekki blautur en í brekkunum er samt
leir og oft er slóðin heppilegri gorillum en
mönnum sem ganga uppréttir.
Loks eftir tveggja tíma klifur nálgumst
við gorillurnar. Jafnvel burðannennirnir
lækka róminn. Það er mikil breyting hjá
þeim. Þeir hafa lært að við borgum fyrir
að sjá dýrin, en ekki fyrir að láta stugga
þeim frá okkur. Burðarmennirnir setjast og
við höldum hljóðlega áfram, full eftirvænt-
ingar. Það er ólýsanleg reynsla að vera á
slóðum villtrar gorillu. Á þröngúm stíg er
allt í einu ung gorilla fyrir framan okkur,
þar sem örlítið tjóður opnast. Hún er með
grein sem hún togar í og nartar. Allt í kring
er fjölskylda hennar. Stórt karldýr, silfur-
bakurinn, feldurinn á herðum hans er eins
og silfurkápa, stendur vörð. Hann er höfð-
inginn. Nokkrir unglingat', kátir og hressir,
eru ekki á þvt að hvíla sig þótt tími sé kom-
inn til að fá sér blund á milli morgunverðar-
ins og síðdegismáltíðarinnar. Þeir klifra upp
í smátré, detta niður og fara upp aftur. Tvö
kvendýr kontu með unga sína. Þau litu á
okkur í laumi, en mega ekki stara á okkur.
Silfurbakurinn skotrar til okkar auga við
og við gegnum laufið. Fjölskyldan er farin
að venjast mannaferðum, en er samt forvit-
in og gætin. Það er athyglisvert að gorillum
finnst við skyld þeim, á sama hátt og við
finnum til skyldleika með öpum. Þess vegna
mega þær aðeins líta til okkar í laumi.
Við reynum að ná fótfestu í brekkunni
með því að halda í einskonar mottu úr grein-
um og laufi, sem þær hafa hugsanlega sof-
ið á um nóttina. Gorillur raða saman tijá-
greinum til að sofa á, stundum rétt yfir
jörðinni. Minnsti unginn var aðeins þriggja
mánaða. Hann labbaði til okkar og starði
blíðlega á okkur, ungar mega gera það.
Hann var ljósbrúnn, en ekki svartur eins
og fullorðnu dýrin og stóreygur. Annað
kvendýr faðmaði ungann, en móðir hans
vaknaði og þrýsti honum að sér. Hin apynj-
an var með stærri unga, næstum því ungl-
ing, og þau léku sér og ærsluðust. Móðirin
urraði og opnaði ginið og þóttist ætla að
bíta. Mér varð hugsað til barnanna minna
og hvernig við ærsluðumst á gólfinu og kitl-
uðum hvert annað. Eg sá okkur í þeim, en
þó var eitt sem var frábrugðið; gorilluungl-
ingurinn gaf ekkert hljóð frá sér en börnin
mín hlógu allan tímann.
Eftir klukkutíma var tíminn útrunninn
og við urðum að fara. Daginn eftir var enn
þurrt veður og við fórum að skoða annan
hóp, sem í voru aðeins karldýr. Á leiðinni
upp að litlu vatni milli eldgjallanna rifjaði
ég upp frönskuna mína með því að rabba
við einn burðarmanninn. Hann kastaði
kveðju á konu og dreng sem við mættum.
Við Karagovatnið.