Morgunblaðið - 09.01.2001, Blaðsíða 10

FRÉTTIR
10 ÞRIÐJUDAGUR 9. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Umhverfisráðherra kynntií gær viðamikla um-hverfisskýrslu, þá fyrstusinnar tegundar, um
ástand lífríkisins í Norðaustur-Atl-
antshafinu. Meðal niðurstaðna í
skýrslunni er að ástand hafsvæð-
isins í kringum Ísland er almennt
gott og mengun lítil í samanburði
við önnur svæði sem tekin voru fyr-
ir. Siv Friðleifsdóttir umhverfisráð-
herra sagði á blaðamannafundi að
skýrslan væri mikilvægt gagn og
leiðarvísir fyrir aðgerðir og rann-
sóknir á sviði umhverfismála í haf-
inu á næstu árum. Hún sagði meg-
inniðurstöðuna fagnaðarefni, þ.e. að
mengun við Íslandsstrendur væri
ekki mikil, en ástæða væri til að
hafa áhyggjur af vissum atriðum,
s.s. mengun af völdum þrávirkra
lífrænna efna eins og PCB. Hún
sagði að framlög til mengunarrann-
sókna á hafinu yrðu væntanlega
aukin á næstu árum, m.a. til rann-
sókna á díoxín-mengun, sem væru
kostnaðarsamar. Á fundinum var
upplýst að framlög umhverfisráðu-
neytisins til mengunarrannsókna í
sjó síðastliðinn áratug hefðu numið
um 200 milljónum króna.
„Skýrslan er afar mikilvægt
gagn fyrir okkur til að vakta hafið.
Það er alveg ljóst að áfram verður
haldið á þessari leið. Við erum háð
sjávarútvegi og okkur er mikilvægt
að hafa hreint haf, ekki síst efna-
hagslega séð. Við þurfum að geta
flutt út hreinar og heilnæmar af-
urðir sem við getum sannað að séu
hreinar, og þá ekki aðeins byggt á
orðum heldur staðreyndum og nið-
urstöðum rannsókna. Þetta er
tímamótaskjal og einstakt á al-
þjóðavísu,“ sagði Siv um skýrsluna.
Skýrslan var unnin á grundvelli
OSPAR-samningsins um verndun
þessa hafssvæðis, sem Ísland er að-
ili að og öðlaðist gildi fyrir tveimur
árum. OSPAR stendur fyrir Osló
og París en samningurinn varð til
1992 úr tveimur slíkum sem und-
irritaðir voru í fyrrnefndum borg-
um á áttunda áratugnum. Skýrslan
hefur verið í vinnslu frá árinu 1992
og íslenskir sérfræðingar m.a. kom-
ið þar að ritstjórn hluta hennar. Í
skýrslunni kemur fram ítarleg út-
tekt á stöðu umhverfismála á haf-
svæðinu með hliðsjón af mengun og
beinum áhrifum frá öðrum athöfn-
um manna, s.s. vegna fiskveiða.
Skýrslan er talin einstök á alþjóða-
vísu þar sem um er að ræða fyrsta
heildaryfirlitið yfir ástand svo víð-
áttumikils hafsvæðis þar sem byggt
er á sambærilegum vöktunargögn-
um og þekkingu um 100 sérfræð-
inga frá mörgum þjóðlöndum. Í
skýrslunni er hafsvæðinu skipt upp
í fimm hluta og tilheyrir Ísland
svæði I, þ.e. norðurheimskauts-
svæðinu. Þetta sést nánar á með-
fylgjandi korti en svæði II er Norð-
ursjórinn, svæði III Írlandshaf og
landgrunnið við Írland, svæði IV er
Biscaya-flóinn og strönd Íberíu og
opni hluti Atlantshafsins er svæði
V. Á öðru meðfylgjandi grafi sést
hvað fiskveiðar og -vinnsla eru
langsamlega fyrirferðarmest og
mikilvægust á svæði I en grafið
sýnir landanir á afla í nokkrum
mikilvægum fisktegundum árið
1997. Ríflega 4 milljónir tonna
komu á land á svæði I sem nær þá
til Íslands, Grænlands, Færeyja og
Noregs, samanborið við tæpar 3
milljónir tonna á svæði II við Norð-
ursjó.
Ástandið á norður-
heimskautinu, svæði I
Á blaðamannafundinum með um-
hverfisráðherra kom fram að sam-
anborið við önnur svæði er ástandið
á svæði I hvað best og gildir það
bæði um lífríkið og mengunarstigið
þó að ákveðin atriði valdi vissum
áhyggjum. Nánar um áhyggjuefnin
hér á eftir en á svæði I eru styrkur
þungmálma og geislavirkni ekki
talin vandamál fyrir lífríkið núna
og ofauðgun vegna næringarefna er
talin óveruleg. Skýrslan leiðir einn-
ig í ljós að geislamengun er lítil og
langt undir hættumörkum við Ís-
land. Siv benti hins vegar á að illa
gæti farið í þessum efnum ef t.d.
geislavirkur úrgangur bærist hing-
að frá Kólaskaga.
Hvað þrávirk lífræn efni varðar
er algengasta efnið, PCB, á nið-
urleið í sjávarfangi við Ísland, sam-
anber meðfylgjandi graf um þróun
PCB og fleiri efna í þorskalifur, og
svipað virðist gilda fyrir önnur
svæði. Díoxín mældist nokkuð hátt
í árósum í Norðursjó og engin
merki eru um að styrkurinn sé þar
á niðurleið. Þannig er styrkur díox-
íns í sjávarseti 10-20 sinnum lægri í
Barentshafi en í norðanverðum
Norðursjó. Þá benda nýlegar upp-
lýsingar frá Íslandi til þess að
styrkur díoxíns í sjávarseti sé held-
ur lægri hér en í Barentshafi.
Á svæði I er ástæða til að hafa
áhyggjur af nokkrum atriðum,
samkvæmt skýrslunni. Mestu sjá-
anlegu áhrifin á umhverfi svæðisins
eru vegna fiskveiða en umhverf-
isráðuneytið bendir á að áhrifin séu
ekki nærri eins mikil og á flestum
öðrum svæðum á NA-Atlantshafi.
Samkvæmt upplýsingum frá Al-
þjóðahafrannsóknastofnuninni eru
nokkrir fiskistofnar nýttir umfram
líffræðileg viðmiðunarmörk og
vantar upplýsingar um marga
stofna. Þannig lenda síld og loðna
innan þessara marka en þorskur
ekki. Ísland sker sig þó úr er
þorskinn varðar en nýting hans er
talin innan líffræðilegra marka að
mati sérfræðinga OSPAR-land-
anna. Í skýrslunni kemur einnig
fram að ástand fiskistofna sé mun
verra á svæðum II, III og IV en á
svæði I.
Ástæða er talin í skýrslunni til
að hafa áhyggjur af mengun frá
þrávirkum lífrænum efnum og efn-
um frá olíuvinnslu. Ef ekki verði
vel að gáð geti þessi efni valdið
hættulegri mengun. Þá eru lofts-
lagsbreytingar sagðar geta haft
hugsanleg áhrif á svæðinu en þær
voru ekki til umræðu í skýrslunni
nema að óverulegu leyti.
Nokkrar tillögur eru nefndar í
skýrslunni til aðgerða vegna svæðis
I. Þörf er talin á því að bæta vís-
indagrunninn með vöktun og rann-
sóknum þar sem stjórnun og nýt-
ing lifandi auðlinda ætti alltaf að
byggjast á bestu þekkingu á hverj-
um tíma. Mikilvægt er talið að
framfylgja áfram stefnumörkun
OSPAR en aðildarríki samningsins
samþykktu í Portúgal árið 1998 20
ára markmið hans. Meðal þeirra
markmiða er að árið 2020 verði los-
un geislavirkra efna í hafið ekki yf-
ir settum viðmiðunarmörkum. Í
skýrslunni kemur einnig fram að
auka þurfi vitneskju um uppruna
mengandi efna sem berast að svæð-
inu eða verða til þar, einkum þrá-
virk lífræn efni. Fram kom í máli
Sivjar á fyrrnefndum fundi að þrá-
virku lífrænu efnin kæmu til okkar
með loftstraumum, aðallega úr
suðri frá t.d. þróunarríkjunum þar
sem notkun skordýraeiturs væri
mikil. Þessi efni virtust safnast
saman á norðlægum slóðum og
leysast einkum upp í fituvef dýra.
Siv sagði að þessi þáttur meng-
unarinnar væri verulegt áhyggju-
efni. Einnig þarf að afla vitneskju
um langvarandi áhrif mengandi
efna í lágum styrk á lífríkið. Í
þessu efni benti Siv á að rannsókn
væri í gangi á áhrifum þrávirkra
lífrænna efna á taugakerfi manns-
líkamans. Flestir spáðu því að í
framtíðinni yrðu leyfileg mörk
slíkra efna lækkuð verulega í mat-
vælum. Vísbendingar væru um að
áhrifin væru meiri en talið hefði
verið til þessa.
Niðurstöður um
hafsvæðið í heild
Ofangreint átti meira við um
svæði I en niðurstöður skýrslunnar
fyrir hafsvæðið í heild eru svipaðar,
nema hvað að vandamálin eru yf-
irleitt mun alvarlegri en á svæði I.
Fiskveiðar eru talinn sá atvinnu-
vegur sem hefur þar mest áhrif.
Afkastageta flotans er talin of stór
á vissum svæðum, viðmiðun vantar
fyrir nýtingarþol fiskistofna og ást-
and margra stofna djúpsjávarfiska
er lítið þekkt. Varðandi þrávirk líf-
ræn efni þarf að finna og flokka
flutningsleiðir og þróa aðgerðir til
að bregðast við þeim. Kanna þarf
leka frá kafbátum, með tilliti til
geislavirkni, og aðrar uppsprettur,
s.s. endurdreifingu frá sjávarseti í
Írlandshafi. Þar á kjarnorku-
vinnslustöðin við Sellafield stærst-
an þátt. Þá komast skýrsluhöfund-
ar að þeirri niðurstöðu að fylgjast
þurfi vel með og rannsaka þætti
sem lúta að hugsanlegum afleið-
ingum loftslagsbreytinga.
Davíð Egilson, nýráðinn forstjóri
Hollustuverndar ríkisins og áður
forstöðumaður mengunarvarna-
sviðs stofnunarinnar, var viðstadd-
ur blaðamannafundinn og minnti á
að OSPAR-samningurinn væri
hornsteinn í verndun Atlantshafs-
ins og annarra hafsvæða er til-
heyrðu Evrópu. Hann sagði skýrsl-
una afar merkilega, hún væri
byggð á samræmdum aðgerðum og
túlkunum. Hún gæfi aðildarlöndum
OSPAR samræmda sýn á hlutina
til að draga víðtækar ályktanir.
Kvittað undir af öllum ríkjum
Evrópusambandsins
Helgi Jensson, sérfræðingur hjá
Hollustuvernd og nýráðinn for-
stöðumaður mengunarvarnasviðs í
stað Davíðs, á stóran þátt í gerð
skýrslunnar fyrir Íslands hönd og
ritstýrði m.a. hluta hennar. Hann
benti á að öll aðildarríki Evrópu-
sambandsins hefðu kvittað fyrir
skýrsluna og tekið m.a. undir þau
áhyggjuefni sem fram koma í
henni. Að það eitt hefði tekist væri
stórmerkilegt. Helgi vildi ítreka,
varðandi ástand fiskistofna og fisk-
veiða, að OSPAR væri að beina því
til stjórnvalda að athuga niðurstöð-
urnar og ákveða aðgerðir í fram-
haldi af því.
Um einstakar niðurstöður í
skýrslunni sagði Helgi að upplýs-
ingar um geislavirk efni í sjávarset-
inu í Írlandshafi væru nýjar. Til
þessa hefðu menn ekki haft áhyggj-
ur af því að geislavirk efni, einkum
plútóníum, losni úr setinu og fari að
dreifast um hafsvæðin. Helgi sagði
að þarna væri ástæða til að hafa
áhyggjur af þróun mála og mikil
þörf á frekari rannsóknum.
Á fundinum kom fram í máli
bæði Helga og Davíðs að ástæða
væri til að auka mengunarvöktun
og -mælingu á svæði V, sem liggur
nálægt Íslandi eins og sést á kort-
inu, með tilliti til hafstrauma á borð
við golfstrauminn og áhrif lofts-
lagsbreytinga á þá. Þeir sögðu
vöktunargögn frá svæði V í raun
engin, nema þá að einhver
vitneskja lægi fyrir um fiskveiðar á
því svæði, s.s. karfaveiðar yst á
Reykjaneshrygg.
Fyrsta umhverfisskýrslan um ástand Norðaustur-Atlants-
hafsins á grundvelli OSPAR-samningsins er komin út
Lítil mengun við Ísland
miðað við önnur hafsvæði
Í kjölfar umhverfisskýrslu OSPAR-samningsins
um verndun Norðaustur-Atlantshafsins hyggst
umhverfisráðherra beita sér fyrir auknum fram-
lögum í rannsóknir á mengun í hafinu umhverfis
Ísland, m.a. á áhrifum díóxín-mengunar. Ef ekki
verður vel að gáð gætu t.d. þrávirk lífræn efni vald-
ið hættulegri mengun í NA-Atlantshafi.
Morgunblaðið/Þorkell
Siv Friðleifsdóttir umhverfisráðherra kynnir skýrsluna frá OSPAR og
henni á vinstri hönd er Magnús Jóhannesson ráðuneytisstjóri í umhverf-
isráðuneytinu. Henni á hægri hönd er niðursokkinn fréttamaður.



 


    

 

   
 



  


 

   
   
  
  

   


  !"