Morgunblaðið - 09.01.2001, Blaðsíða 48

SKOÐUN
48 ÞRIÐJUDAGUR 9. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
NÚ FYRIR ára-
mótin lá mengun-
arský yfir miðborg
Reykjavíkur, sem
mældist yfir leyfileg-
um mörkum hollustu.
Þetta er sagt stafa
mest af notkun nagla-
dekkja á malbikuðum
götunum, þó að út-
blástur komi líka til.
Fram hefur komið,
að fimmtánþúsund
tonn af svifryki berast
upp í andrúmsloftið í
Reykjavík af malbik-
inu á götunum.
Nagladekkjanotkun
okkar á vetrum er tal-
in höfuðorsök þessa því naglarnir
slíta götunum óhóflega. Hvað skal
gera annað þegar hált er? spyrja
bílstjórar. Í mínu ungdæmi, áður
en nagladekk þekktust, voru not-
aðar keðjur, sem enginn nennti að
skrölta á þegar hlánaði. Nagla-
dekkin eru mun fyrirhafnarminni
og því hafa þau útrýmt gamla lag-
inu.
Óhjákvæmilegt er talið, að
drjúgur hluti af þessu asfaltryki
lendi ofan í lungum borgarbúa,
bæði þeirra, sem eru eru að reyna
að gera sig ónæma fyrir tjöru með
reykingum, og hinna. Menn telja,
að líklega berist minna svifryk frá
steyptum götum en malbiksgötum,
svoleiðis svifryk sé líka minna eitr-
að. Steypa slitnar hægar undan
nagladekkjum en malbik sam-
kvæmt öllum mælingum og þannig
minnkar framleitt svifryk á tíma-
einingu.
Gerð steyptra slitlaga hefur
hinsvegar átt erfitt uppdráttar
vegna þess, að byrjunarkostnaður
er eitthvað hærri og lagning þeirra
eitthvað seinlegri en malbikslaga.
Auk þess hafa lengst af ekki verið
neinar útlagningarvélar fyrir gat-
nasteypu í landinu fyrir hendi síðan
steypuvélum Vegagerðarinnar og
Reykjavíkurborgar var laumað í
brotajárn fyrir margt löngu.
Skiljanlega er líka auðveldara, að
þunnmalbika marga fermetra þetta
árið og malbika svo yfir þá aftur á
öðru fjárhagsári. Þá heldur maður
sig betur innan ramma fjárhags-
áætlunar hinna kjörnu fulltrúa.
Nýir möguleikar
Fyrir um fjórum árum kom
skriðmótavél fyrir vegasteypu til
landsins á vegum Steinvegar ehf.,
sem er hlutafélag nokkurra áhuga-
aðila um gerð steyptra slitlaga.
Þessi vél, sem er 10 ára gömul
skriðmótavél af gerðinni Gomaco
2500 B, vinnur að flestu leyti eins
og nýjustu slíkar vélar gera, þ.e.
leggur út steypt slitlag eftir tölvu-
stýrðri nákvæmni. Hún getur lagt
út 5–50 sentímetra steypulög í allt
að 10 metra breidd. Hún leggur út
steypu á sama undirlag og malbik
er sett á, tekur beygjur og breytir
þverhalla eftir því sem fyrir er
sagt.
Með þessari vél hafa þegar verið
steyptir nokkrir kílómetrar af göt-
um bæði á Akranesi og í Kópavogi
auk minni framkvæmda. Þetta hef-
ur gengið vonum framar og menn
hafa náð tökum á að vinna með vél-
inni. Með því að keyra hana í
lægsta gír, NB! Á fullri ferð myndi
hún sloka þvílíkt magn af steypu að
allar steypustöðvar Reykjavíkur og
nágrennis hefðu ekki undan. Enda
liggur ekki lífið á alltaf þótt okkur
finnist það.
Ástæða er til þess að vekja at-
hygli á því, að vélin hefur einnig
steypt stór plön og hentar vel til
slíks. Ennfremur myndi hún henta
vel til að steypa nákvæm gólf í
stórar byggingar, sem
væru hannaðar með
það fyrir augum.
Sem sagt, tæki til
steypuþekjugerðar er
fyrir hendi í landinu ef
einhver vildi nýta það.
Vélar af þessari
gerð eru upphaflega
gerðar til þjóðvega-
lagninga í stórum stíl,
eins og menn þekkja
frá henni Ameríku.
Bæjargötur eru yfir-
leitt með sífelldum út-
skotum, sem verður að
handleggja eftir á
vegna þess að svona
skriðmótavél keyrir
eina breidd í einu. Steypan úr vél-
inni sjálfri er svo yfirleitt renni-
slétt. Enda er hæðar- og línusetn-
ing yfirborðs úr vélinni mun
nákvæmari en hjá algengustu mal-
bikunarvélum.
Steypa er þægilegt efni til mót-
unar og heldur því formi, sem
henni er gefið í byrjun. Handlögn
steypu hefur verið gerð um árabil
af lagtækum vertökum á götum
Akranesbæjar og tekist með ágæt-
um. Gangstéttir í Reykjavík hafa
verið steyptar lengi og innkeyrslur
við hús hafa lengi verið steyptar og
munstraðar af listmúrurum með
handverkfærin ein að vopni.
Steinvegur ehf. telur því að ekk-
ert sé í vegi fyrir því að steypa
breytileg gatnaþversnið með góð-
um árangri með réttum vinnu-
brögðum. Og svo límist ný steypa
við gamla, þannig að tilfallandi við-
gerðir á steyptum götum væru
fremur auðveldar í framkvæmd.
Tilraunakaflar
í Reykjavík
Á síðastliðnu sumri samþykkti
borgarstjórn Reykjavíkur einróma,
að steypt skyldi gata í Reykjavík á
þessu ári, líklega í tilrauna- og
samanburðarskyni við malbiksgöt-
ur. Slíkan samanburð hafa menn
verið að gera síðan fyrir síðustu
heimsstyrjöld á liðinni öld, án þess
að nokkur hafi lifað það að komast
að tæmandi niðurstöðu. Mannsævin
er heldur stutt til þess að ljúka
verkefninu, því að steypan endist
yfirleitt mjög lengi.
Langt er nú orðið síðan steypt
var slitlag á vegum Reykjavíkur-
borgar, líklega ekki síðan Mikla-
brautin var steypt upp úr 1960.
Gatnamálayfirvöld í Reykjavík hafa
sýnt heldur lítinn áhuga á gatna-
steypu, bæði af framangreindum
ástæðum fjárhagsramma og vegna
eigin útbúnaðar til malbiksgerðar.
Reykjavíkurborg reisti mikla mal-
bikunarstöð fyrir einum fjórum
áratugum á Geirstímanum. Núna
er þetta malbikunarstöðin Höfði
hf., sem Reykjavíkurborg á alfarið
og þykir skiljanlega vænt um.
Undirritaður brosti því í kamp-
inn þegar ung stúlka hringdi í hann
í framhaldi af samþykkt borgar-
stjórnar til þess að spyrja hversu
mikilli dísilolíu útlagningarvélin
eyddi á dag. Hún væri til þess sett
af borgarverkfræðingi að meta
áhrif gatnasteypu á ósonlagið, að
mér skildist. Gatnasteypa í Reykja-
vík verður því greinilega vandlega
undirbúin að þessu sinni. Engin
gata var steypt í Reykjavík árið
2000.
Steypa ofan
á malbik
Árið 1999 bauðst Steinvegur ehf.
og styrktaraðilar rannsóknarverk-
efnis um steypt slitlög ofan á mal-
bik, með Nýsköpunarsjóð í broddi
fylkingar, til þess að gefa Reykja-
víkurborg steyptan kafla ofan á
gamalt malbik á sunnanverðri Suð-
urlandsbraut. Nei takk, sagði
Gatnamálastjóri, götum í Reykja-
vík má ekki loka svo lengi í einu.
Samanlagður lokunartími í ein-
hvern árafjölda skiptir þá vænt-
anlega minna máli í sambandi við
gatnagerð en einstök lokun. Vissu-
lega er gatnasteypa seinlegri en
þrautþjálfaðir malbiksflokkar af-
kasta á stuttum tíma. En reynsla
Akurnesinga, þar sem steyptri
götu hefur að sögn ekki verið lokað
vegna viðgerða í 40 ár, bendir til
þess að gatnasteypuflokkar verði
heldur sjaldnar á ferðinni en hinir
fyrrnefndu.
Kópavogskaupstað var síðan gef-
in þessi tilraunaútlögn steypu ofan
á malbik á rampinn frá Fífu-
hvammsvegi niður á Hafnarfjarð-
arveg og lagði Kópavogskaupstað-
ur fram myndarlega fjárhæð til
viðbótar í verkefnið til þess að það
tækist sem best. Umferð var
hleypt á steypuna 36 klukkustund-
um eftir að steypa hófst. Með rétt-
um undirbúningi sást þarna, að
lokanir vegna 2–300 metra gatnas-
teypu ættu að geta verið um 50
klukkustundir að sumri til, ef ekki
koma til mikil útskot og
gangstéttafrágangur.
Þessi framkvæmd á Fífu-
hvammsvegi, þar sem steypa er
lögð ofan á gamalt malbikslag,
virðist hafa tekist vel. Víða erlendis
er farið að steypa þunn slitlög, 5–
15 sentímetra, ofan á gamalt mal-
bik og herma tíðindi að þetta end-
ist jafnvel þar eins og á Fífu-
hvammsveginum hérna. Steypt
slitlög ofan á gamla malbikið eru
því raunhæfur og framkvæmanleg-
ur kostur.
Hver þykktarsentímetri í
steyptu slitlagi er svipaður í verði
og þykktarsentímetri í malbikss-
litlagi. Hinsvegar fælir það frá, að
ekki er talið ráðlegt að byrja með
minni steypuþykkt en 14 cm í
venjulegum umferðargötum. Á
móti þessu byrja menn með 5 cm
malbikslag á nýrri götu fyrsta árið,
svo setja þeir 5 cm malbikslag til
viðbótar annað árið eða þriðja árið
og svo koll af kolli. Þá er fjárhags-
áætlun í lagi þótt bærinn sé lok-
aður vegna malbikunar flest sum-
ur.
Hægt er að vinna gegn tjöru-
menguninni, sem er alls staðar í
umhverfinu þessa dagana, á tvenn-
an hátt. Annars vegar að minnka
nagladekkjanotkun og hins vegar
með steyptum slitlögum.
Á Akranesi hafa menn steypt
götur í áratugi. Í Kópavogi hafa
menn steypt götur nýlega. Steypt
slitlög á innanbæjargötur eru því
raunhæfur valkostur.
MALBIK
EÐA STEYPA?
Halldór
Jónsson
Hægt er að vinna gegn
tjörumenguninni, sem
er alls staðar í umhverf-
inu þessa dagana, á
tvennan hátt, segir
Halldór Jónsson.
Annars vegar að
minnka nagladekkja-
notkun og hins
vegar með steyptum
slitlögum.
Höfundur er verkfræðingur og
hugsjónalegur framkvæmdastjóri
Steinvegar ehf.
UMRÆÐAN
RÁÐAMENN þjóð-
arinnar hafa ekki
sparað hugumstór orð
þegar eitthvað hefur
farið úrskeiðis og þeir
lýsa yfir ábyrgð. Mér
sýnist einhvern veg-
inn sem svo að
ábyrgðin hjá þeim nái
ekki ýkja langt, það er
vissulega tekið tillit til
hennar í launum en
annars er hún mest í
orði – en alls ekki á
borði.
Þegar verið var að
breyta Landsbóka-
safninu í Þjóðmenn-
ingarhús opnuðust all-
ar gáttir á ríkissjóði og
framkvæmdin, sem var á vegum
forsætisráðuneytisins, fór langt
fram úr heimildum. Forsætisráð-
herrann lýsti því yfir að hann tæki
á sig fulla ábyrgð. Ég bíð eftir
efndunum. Ráðuneytin hvert af
öðru brutu fjárlög og sum hver um-
talsvert. Ráðamenn munu eflaust,
verði eftir því leitað, lýsa yfir
ábyrgð. En hvað svo? Mig langar
að rifja upp eitt dæmi.
Fjármálastjóri Þjóðminjasafns-
ins var látinn axla ábyrgð og þjóð-
minjavörður líka. Þeirra fram-
kvæmd fór ekki eins mikið framúr
og forsætisráðherrans. Samt voru
þeir látnir axla ábyrgð og vikið úr
starfi. Þess vegna er beðið eftir að
aðrir láti athafnir fylgja orðum –
og axli áyrgðina sem þeir segjast
ætla að gera eða eiga að gera.
Dómurinn í öryrkjamálinu vakti
eftirtekt – eðlilega. Viðbrögð rík-
isstjórnarinnar voru kúnstug. Hún
lýsti því yfir að dómurinn hafi í
raun verið að skipta sér af hlutum
sem honum komu ekkert við. Ráð-
herrarnir fundu að ýmsu varðandi
dóminn. Eftir að hafa lesið um við-
brögð ráðherranna og þeirra hörðu
gagnrýni á dóm Hæstaréttar rifj-
aðist upp fyrir mér þegar þessi
kjaradómur úrskurðaði hæstarétt-
ardómurum himinháar launahækk-
anir, og margir lýstu yfir undrun á
óskammfeilni dómsins, þá sagði yf-
irráðherrann – ég deili ekki við
dómarana.
Eru dómstólar sem sagt góðir og
blessaðir þegar hentar og ómögu-
legir þess á milli? Er þetta nú eðli-
legt?
Ráðamenn verða að opna augun
og gera sér ljóst að þeir eru í þess-
um störfum í umboði þjóðarinnar
og til að vinna fyrir hana – ekki á
móti þjóðinni.
Er kannski svo undarlega komið
að Hæstiréttur hafi ekki lengur
síðasta orðið í deilumálum við ríkið
– er ríkisstjórnin honum æðri –
hefur hún hér eftir síðasta orðið?
Minnir þetta ekki á þjóðfélög sem
betur fer heyra sögunni til?
Borgarstjóri Reykjavíkur,
ekki meir, ekki meir!
Það hefur heldur hvergi verið til
sparað í veisluhöldum og gleðilát-
um hjá Reykjavíkurborg þetta árið
– á ári menningarinnar. Reykjavík-
urborg hefur farið framarlega og
eytt og breitt um sig sem aldrei
fyrr.
Við, sem erum ekki spennt fyrir
þessu menningaróhófi, höfum þurft
að bíða af okkur árið og horft á
undrandi. Nægir peningar virðast
hafa verið til að montast um allt og
dekra við bestu vini ráðamanna.
Eða hvað? Nú ætlar Reykjavíkur-
borg að krefja okkur um hærri
skatta en nokkru sinni áður – það
var og. Þarf að borga
fyrir öll partíin?
Það vakti því furðu
þegar fréttist af borg-
arstjóra slá um sig á
fundum með stjórn-
endum hinna menn-
ingarborganna og að
til standi að finna
framhald á þessu
menningaróhófi öllu
saman. Ég leyfi mér
að vara við meiru. Það
er nóg komið, menn-
ingarfyllerí í heilt ár.
Það er margsannað að
það er meiri mann-
dómur falinn í því að
láta renna af sér en fá
sér afréttara. Því segi ég svipað og
var áður sagt af öðru tilefni; borg-
arstjóri Reykjavíkur, ekki meir,
ekki meir!
Reykjavík varð borg vegna sjó-
sóknar og hafnarinnar. Það er því
ótrúlegt að horfa upp á að enn og
aftur á að ganga á hafnarsvæðið til
menningaruppbyggingar. Sjó-
menn, sem aðrir, skilja ekki hvað
yfirvöldunum gengur til. Ekki er
hægt að sjá betur en þegar sé búið
að byggja upp menningarhús við
höfnina sem duga myndu milljóna
þjóð. Er það ekki nóg? Ekki er
hægt að sjá að nýtingin á því sem
komið er sé það mikil að meira
þurfi til næstu áratugi. Þá er líka
hægt að spyrja – er ekki kominn
tími til að menningin sem annað –
taki mið af framboði og eftirspurn
– sem sagt hagi sér eins og vilji
virðist vera til meðal fólksins?
Er ábyrgt að dekra svo við fá-
mennan hóp í þjóðfélaginu þegar
aðrir svelta.
Á sama tíma og borgin, bæði
meiri- og minnihluti, ríkisvaldið og
aðrir veisluglaðir skreyta sig í
glæstum sölum, uppáklædd í ljóm-
anum án þess að hirða um hvað
herlegheitin kosta hafa biðraðir
eftir læknishjálp lengst, fátækt
hefur aukist og þar með mismun-
unin. Ekki er annað sjá en ráða-
menn telji að nóg sé til af pen-
ingum þegar þeir vilja skemmta
sér og kosta til menningar. Það er
sammerkt með borg og ríki að þeir
sem þar ylja sér eru búnir að vera
of lengi í veislunni. Það þarf að
hreinsa til. Kjósendur verða að
bretta upp ermarnar og leita að
nýjum ráðamönnum. Þeir eru til.
Þetta gerist á sama tíma og þús-
undir manna gátu ekki haldið jól
hjálparlaust. Þökk sé því fólki sem
hefur lagt fram vinnu og annað til
að hjálpa þeim sem þess þurfa og
láta sér duga þakklæti fólksins að
launum. Ekki er vanþörf á þegar
þeir sem hafa verið kjörnir til að
gæta hags okkar allra eru upp-
teknir í veislum eða að koma í veg
fyrir að farið verði að hæstarétt-
ardómum.
Kallað eftir
ábyrgð
Birgir Hólm
Björgvinsson
Höfundur er stjórnarmaður í
Sjómannafélagi Reykjavíkur.
Kostnaður
Það er margsannað,
segir Birgir Hólm
Björgvinsson, að það er
meiri manndómur falinn
í því að láta renna af sér
en fá sér afréttara.