Morgunblaðið - 09.01.2001, Blaðsíða 28

ERLENT
28 ÞRIÐJUDAGUR 9. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
KÍNVERSKIR leiðtogar hafa mikl-
ar mætur á launung, svo sem kunn-
ugt er. En þeirri hulu sem hvílt hefur
yfir því, hvernig hinn almáttugi
flokkur tekur mikilvægar ákvarðan-
ir, hefur að nokkru verið lyft vegna
þess mikla magns af einstæðu efni
sem birtist nú í mánuðinum um það
sem gerðist á bak við tjöldin varð-
andi fjöldamorðin alræmdu á Torgi
hins himneska friðar [Tianamen-
torgi] árið 1989.
Það efni sem er að finna í bókinni,
sem ég kom með frá Kína og ákvað
að birta opinberlega, samanstendur
af hundruðum skjala, þ. á m. fund-
argerðir og afrit af fundum þar sem
mikilvægustu leiðtogar Kínverska
alþýðulýðveldisins íhuguðu hvernig
bregðast skyldi við mótmælaaðgerð-
unum á torginu. Helstu ræður,
minnispunktar um örlagarík símtöl
milli leiðtoga, leynilegar skýrslur frá
leyniþjónustum og boð frá lögregl-
unni og hernum. Í heild gefa þessi
skjöl fágæta innsýn í vinnubrögð
kínverskra leiðtoga.
Sem vitni að og þátttakandi í at-
burðunum á Torgi hins himneska
friðar, og hafandi aðgang að skjala-
safninu, taldi ég það skyldu mína að
birta þessar færslur um ákvarðan-
irnar sem lágu til grundvallar því
sem gerðist. Sannleikurinn um það
sem gerðist 1989 var lokaður inni í
leynilegu skjalasafni flokksins i Pek-
ing í meira en áratug. Ég ákvað að
láta mig þetta varða, þótt því fylgi
áhætta, vegna þess að ég tel að þeir
sem vilja vinna Kína gagn verði að
velta rækilega fyrir sér þeim lexíum
sem læra má af atburðunum á Torgi
hins himneska friðar. Þrátt fyrir að
miklar breytingar hafi orðið síðan
1989 þurfa Kínverjar ekki aðeins að
breyta úrskurðinum um 4. júní-
hreyfinguna sem „andbyltingarupp-
reisn“, heldur líka að koma aftur á
skrið þeim pólitísku umbótum og
lýðræðisþróun sem hafnar voru. Ég
tel að þessi skjöl muni hjálpa til við
að ná þessum torsóttu markmiðum.
Þótt fjöldamorðin á Torgi hins
himneska friðar 4. júní 1989 hafi ver-
ið framin fyrir rúmum tíu árum hafa
þau ekki horfið úr minni fólks. Saga
Kína virðist hafa frosið á þessum
degi. Allt of mörgum spurningum er
ósvarað um þessa atburði. Fyrsta
skrefið í að endurmeta nákvæmlega,
fyllilega og á hlutlægan hátt hvað
gerðist verður að fela í sér, eins og
Deng Xiaoping sagði og frægt varð,
„leit að sannleikanum í staðreynd-
um“. Einungis þannig er hægt að
endurreisa hina réttu mynd af sög-
unni.
Ég tel að eftirfarandi fjórar lexíur
ættu að vera leiðarljós þeirra sem nú
vinna að breytingum í Kína og hafa
hvatt mig til dáða í þessu máli.
Í fyrsta lagi: Þrátt fyrir að kín-
verska kommúnistastjórnin sé orðin
gegnumspillt hefur hún fest sig í
sessi með hagvexti og bættum lífs-
kjörum fólks. Þessi árangur hefur
gert henni kleift að efla stofnana-
bundna íhlutun sína á næstum því
hverju einasta sviði samfélagsins.
Ekkert stjórnmálaafl í Kína getur
veitt henni mótspyrnu. Fólk, sem
líkar ekki það sem flokkurinn gerir,
verður að gera sér grein fyrir því að
það getur ekki snúið sér neitt annað;
það getur einungis treyst á sig sjálft.
Jafnvel þótt kommúnismi í Kína
virðist vera að líða undir lok mun
ekki verða hægt að fella Kínverska
kommúnistaflokkinn utan frá, held-
ur þurfa meðlimir flokksins sjálfir að
gera það.
Í öðru lagi: Í ljósi þess að Komm-
únistaflokkurinn hefur tögl og
hagldir á öllum sviðum valdakerfis-
ins byggist lýðræðisþróun í Kína á
kröftum sem eiga rætur í Kína. Þeir
sem hafa unnið erlendis að lýðræð-
isþróun, frelsi, lögum og rétti og hafa
leitað stuðnings alþjóðasamfélagsins
hafa sinnt nauðsynlegu starfi. En
eiginlegar lausnir á vandamálum
Kínverja verður að finna heimafyrir.
Í þriðja lagi: Breytingar innan frá
eru mögulegar vegna þess að Kín-
verski kommúnistaflokkurinn nú á
dögum er svipaður og Sovéski
kommúnistaflokkurinn var 1989.
Það sem utan frá lítur út eins og
traust bygging getur hrunið til
grunna á einni nóttu. Langt er síðan
Kínverski kommúnistaflokkurinn
hætti að vera hefðbundinn kommún-
istaflokkur. Hann er nú samsafn
brota með margvísleg markmið og
mismunandi hugmyndafræði. Mun-
urinn á milli róttæklinga og íhalds-
manna í flokknum er nú meiri en
munurinn á milli flokksins og hins
sögulega andstæðings hans, Kuom-
ingtang.
Hópur lýðræðissinnanna í flokkn-
um gegnir lykilhlutverki í að koma á
pólitískum breytingum. Þannig að
það sem mun koma í stað Kínverska
kommúnistaflokksins verður að öll-
um líkindum að vera nýtt afl sem
sprettur upp innan flokksins; hópur
sem harmar mistök kommúníska
kerfisins, hópur sem er staðráðinn í
að koma á heilbrigðu lýðræði. Þessi
hópur mun taka höndum saman með
lýðræðisöflum bæði heima fyrir og
erlendis til að koma á raunverulegu
lýðræði.
Í fjórða lagi: Breyting á dómnum
4. júní er sögulega óhjákvæmileg,
auk þess að vera ósk flestra Kín-
verja. 4. júní íþyngir hverjum ein-
asta kínverskum föðurlandsvini;
langflestir Kínverjar vita að opinber
endurskoðun er einungis tímaspurs-
mál. Reyndar hafa verið skiptar
skoðanir um atburðinn innan æðstu
forystu flokksins frá því hann varð.
Nú eru látnir margir þeirra sem
báru ábyrgð á þeirri ákvörðun að
láta til skarar skríða – og má þar
fremstan telja Deng Xiaoping og
aðra í öldungaráði flokksins. Þess
vegna eru kröfur um breytingu á
dómnum að verða háværari, bæði
innan og utan flokksins. Þessar kröf-
ur munu smám saman verða að hinu
viðtekna viðhorfi og frjálslynd öfl
innan flokksins munu án efa bregð-
ast við með því að grípa sögulegt
tækifæri ekki einungis til að breyta
dómnum heldur til að ýta undir að
kommúníska kerfinu verði varpað
fyrir róða.
Kínverskt lýðræði á enn langt í
land. Meðal annars þarf það á að
halda stétt vel menntaðra aðgerða-
sinna sem það varð af er margt ungt
fólk hvarf frá Kína til að stunda nám
og eignast betra líf annars staðar.
Jafnvel þótt hættur blasi við og mik-
illa fórna sé krafist ætti þetta unga
fólk að snúa aftur og taka höndum
saman með þeim Kínverjum, þ. á m. í
Kommúnistaflokknum, sem vinna að
breytingum. Eins og Lu Xun komst
að orði: „Sannur hermaður vogar sér
að horfast í augu við dapurleika lífs-
ins og sjá blóðið sem þar drýpur.“
eftir Zhang Liang
The Tianamen Papers [Tianamen-
skjölin], var tekin saman af Zhang
Liang, ritstýrt af Andrew J. Nathan,
við Columbia-háskóla, og Perry
Link, við Princeton-háskóla, með eft-
irmála eftir Orville Schell, við Há-
skólann í Kaliforníu í Berkeley, og
gefin út nú í mánuðinum af Public
Affairs Press. Bókin greinir frá at-
burðum vorsins 1989 í Kína og var
tekin saman úr þúsundum síðna af
skjölum er lekið var af æðstu stigum
kínversku stjórnarinnar.
© Project Syndicate. Ástæða þess að ég
birti Tianamen-skjölin
KOSIÐ var á nýjan
leik í ellefu kjör-
dæmum í Aserbaíd-
sjan á sunnudag.
Þingkosningar fóru
fram í landinu 5.
nóvember en hluti af
þeim kosningum var
dæmdur ógildur.
Ásta Ragnheiður Jó-
hannesdóttir, þing-
maður Samfylking-
arinnar, var á
svæðinu á vegum
Öryggis- og sam-
vinnustofnunar Evr-
ópu (ÖSE) til að
fylgjast með fram-
kvæmd kosning-
anna.
Morgunblaðið hafði samband
við hana í gær og sagði hún að
framkvæmd kosninganna hefði
gengið skár nú en í nóvember.
„Það vantar samt enn nokkuð
upp á að þær hafi verið nægilega
lýðræðislegar, en þetta var í átt-
ina,“ sagði Ásta. Að hennar sögn
gerði ÖSE athugasemdir við
undirbúning kosninganna og var
brugðist við þeim. „Það er hins
vegar áhyggjuefni að helstu
stjórnarandstöðuflokkar tóku
ekki þátt í kosningunum og því
komu atkvæðin í hlut stjórnar-
flokka og óháðra. Einn stjórn-
arandstöðuflokkur tók reyndar
þátt en hefur ekki ákveðið hvort
hann tekur sæti á þingi.“
Stjórnarandstöðuflokkarnir
gerðu athugasemdir við fram-
kvæmd kosninganna sl. nóvem-
ber og kröfðust þess að þær
yrðu endurteknar í heild sinni.
„Þegar við frá ÖSE vorum hér
í desember ræddum við við
stjórnarandstöðuflokkana og
hvöttum þá til að taka þátt í
kosningunum. Það er mikilvægt
fyrir lýðræðisþróun í landinu að
sem flestar raddir
heyrist. Þeir ákváðu
í framhaldi af því að
taka þátt í þessum
kosningum en drógu
sig svo út nú rétt
fyrir helgi.“
Bar á kosninga-
svindli
Ásta segir nokkuð
hafa borið á svindli í
kosningunum um
helgina og segir hún
það verða skoðað
nánar. „Við fundum
fyrir því að umsjón-
armenn kosninga á
nokkrum stöðum
voru undir miklum
þrýstingi, því kosningar teljast
ekki gildar nema þátttaka sé
25%. Þetta verður skoðað nán-
ar.“
Umsókn Aserbaídsjans um að-
ild að Evrópuráðinu verður tekin
til skoðunar um miðjan mánuð
og segir Ásta að eftirlitsmenn
ÖSE muni fyrir þann tíma skila
inn umsögn um ástandið þar.
Ásta vill ekki spá um hvaða
ákvörðun Evrópuráðið muni taka
en telur sjálf heppilegt að landið
verði tekið inn ásamt Armeníu.
„Ég tel fulla ástæðu til að veita
landinu aðild, með henni væri
hægt að veita því enn frekari að-
stoð á leið í átt til lýðræðis.“
Ásta segir sæmilega friðvæn-
legt í landinu núna, en að ljóst sé
að í mannréttindamálum sé víða
pottur brotinn. „Ég ræddi t.d. í
gær við mæður hermanna sem
teknir voru höndum er ríkis-
stjórninni var steypt af stóli fyr-
ir sjö til átta árum. Þeir sitja í
fangelsi fyrir engar sakir, að
þeirra sögn við hörmulegar að-
stæður, og fleiri dæmi í þessum
dúr eru kunn.“
Endurteknar kosningar í Aserbaídsjan
Miðar í lýð-
ræðisátt
Ásta Ragnheiður
Jóhannesdóttir
EKKI létu allir sannfærast um að
Saddam Hussein Íraksforseti væri
heill heilsu, þrátt fyrir að hann
hefði komið fram í sjónvarpi á
laugardag og flutt ávarp í tilefni af
afmæli íraska hersins.
Þrálátur orðrómur hefur verið á
kreiki undanfarna mánuði um að
Saddam væri fársjúkur og lægi við
dauðans dyr. Vestrænir fjölmiðlar
höfðu til dæmis eftir íröskum
stjórnarandstæðingum í síðustu
viku að forsetinn hefði fengið
heilablóðfall eftir hersýningu á
gamlársdag, og hernaðarsérfræð-
ingar í Bagdad staðfestu við dag-
blaðið The Daily Telegraph að
hann hefði veikst alvarlega eftir
sýninguna. Stjórnvöld í Írak vís-
uðu þessum sögusögnum alfarið á
bug, og talið er að sjónvarpsávarp-
inu á laugardag hafi verið ætlað að
kveða þær niður. Saddam leit vel
út á sjónvarpsskjánum og virtist
vera við hestaheilsu. En ýmsir
hafa dregið trúverðugleika sjón-
varpsávarpsins í efa. Til dæmis
var ekki ljóst hvort ávarpið var
tekið upp fyrirfram eða hvort það
var sýnt í beinni útsendingu.
Íraskir stjórnarandstæðingar full-
yrða að ávarpið gæti hafa verið
tekið upp löngu áður, enda var
efni þess mjög almennt og óljóst,
og jafnframt væri mögulegt að átt
hefði verið við gamla upptöku.
Staðgengill í sjónvarpinu?
Einnig er vitað að forsetinn not-
ar gjarnan í öryggisskyni stað-
gengla, sem hafa gengist undir
lýtaaðgerðir til að líkjast honum,
og bent hefur verið á að einn stað-
genglanna gæti hafa komið fram í
sjónvarpinu. Þá hefur það vakið
grunsemdir að á myndum sem
íraska sjónvarpið sýndi af Saddam
á fimmtudag, að því er virtist að
stjórna ríkisstjórnarfundi, leit for-
setinn út fyrir að vera mun yngri
en hann er.
The Daily Telegraph hefur eftir
fyrrnefndum hernaðarsérfræðing-
um í Bagdad að Saddam hafi ekki
komið fram opinberlega eftir her-
sýninguna á gamlárskvöld. Segja
þeir að forsetinn hafi verið skjálf-
andi á sýningunni og kvartað yfir
brjóstverkjum, sem gæti bent til
þess að hann hafi fengið hjarta-
áfall eða heilablóðfall. Saddam
mun þá hafa verið fluttur á sjúkra-
hús innan múra forsetahallarinnar
og notið meðferðar níu lækna, þar
á meðal hjartaskurðlæknis.
Til þess var tekið að forsetinn
var ekki viðstaddur embættistöku
hæstaréttardómara á fimmtudag,
sem hann hefði samkvæmt venju
átt að gera. Næstráðandi Sadd-
ams, Izzat Al-Douri, var viðstadd-
ur athöfnina í hans stað.
Reuters
Mynd sem ríkisfréttastofa Íraks segir vera frá ríkisstjórnarfundi á fimmtudag í síðustu viku. Ýmsum þykir
Saddam Hussein grunsamlega unglegur á myndinni.
Sjónvarpsávarp Saddams Husseins á laugardag
Náði ekki að kveða
niður sögusagnir
The Daily Telegraph.