Morgunblaðið - 09.01.2001, Qupperneq 36

36 ÞRIÐJUDAGUR 9. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
Um helgina lauk verkfallium 1.300 framhalds-skólakennara sem lam-að hafði skólastarf um
19.000 framhaldsskólanema. Þetta
verkfall stóð í 60 daga og er lengsta
verkfall sem efnt hefur verið til í
framhaldsskólunum. Árið 1995 var
verkfall í skólunum sem stóð í 40
daga. Verkfallið árið 1989 stóð í 42
daga og árið 1987 var verkfall í 14
daga í skólunum.
Það er ekki einfalt mál að gera
grein fyrir efni nýs kjarasamnings
framhaldsskólakennara. Þær
breytingar sem verið er að gera eru
flóknar og margþættar. Nauðsyn-
legt er hins vegar að hafa í huga að
sá kjarasamningur sem féll úr gildi
1. nóvember sl. er mjög ítarlegur og
flókinn. Báðir samningsaðilar urðu
sammála um að gera á honum
grundvallarbreytingar, m.a. með
það að markmiði að einfalda samn-
inginn. Þótt niðurstaðan kunni að
verða sú að kennarar búi nú við
gegnsærri samning er hins vegar
ljóst að samanburðurinn á nýja og
gamla samningnum er erfiður.
Meiri tilfærslur og
hærri grunnlaun í
samningi Verzlunarskólans
Í fyrsta lagi er nauðsynlegt að
átta sig á að kjarasamningur rík-
isins og framhaldsskólakennara er
ekki eins og kjarasamningur Verzl-
unarskóla Íslands (VÍ) við kennara
þótt margt sé líkt með þeim. Í
samningnum sem undirritaður var
á sunnudaginn er ekki gengið eins
langt í að færa greiðslur fyrir ein-
staka vinnuþætti yfir í grunnlaun.
Grunnlaunin verða því ívið lægri en
í kjarasamningi VÍ. Elna Katrín
Jónsdóttir, formaður Félags fram-
haldsskólakennara, sagði að grunn-
launabreytingarnar yrðu reyndar
sambærilegar í báðum samningun-
um í upphafi samningstímans
vegna þess að í samningi VÍ væri
gert ráð fyrir að nýtt launakerfi
yrði ekki tekið upp fyrr en 1. ágúst
en í samningi ríkisins yrði það tekið
upp strax. Launakerfisbreytingin
1. ágúst á að færa kennurum í VÍ
um 9% launahækkun. Sagði Elna
Katrín að samkvæmt samningi rík-
isins ættu kennarar, sem hafa 12
ára starfsreynslu eða lengri, kost á
að velja um það 1. ágúst nk. að selja
tvo tíma af vikulegum kennsluaf-
slætti gegn 9% grunnlaunahækkun.
Kennurum raðað í
launaflokka miðað
við nýjar forsendur
Með kjarasamningnum sem und-
irritaður var um helgina verður
tekið upp nýtt launakerfi sem mun
fela í sér launabreytingar en þær
verða mismiklar fyrir einstaka
kennara. Upphaflega var rætt um
að gera það í sumar en niðurstaðan
varð sú að þetta nýja kerfi er tekið
upp við undirritun samningsins.
Hugmyndin með þessu nýja launa-
kerfi byggist á því að færa ákvarð-
anir um ýmsa þætti launanna inn á
vinnustaðina með sambærilegum
hætti og flestar háskólastéttir
sömdu um í kjarasamningunum
1997.
Elna Katrín sagði að þó væri
ekki gengið alveg eins langt og
sumar aðrar stéttir hefðu gert. Hún
sagði að í nýja launakerfinu fælist
ný innröðun allra kennara í Félagi
framhaldsskólakennara. Lagðar
hefðu verið nýjar forsendur fyrir
launaflokkaröðun og kennurum
yrði raðað sjálfvirkt inn í nýja
launatöflu miðað við það.
Elna Katrín sagði að til viðbótar
þessu væru í farvatninu nokkuð
viðamiklar breytingar á allri starfs-
skipan og stjórnkerfi skólanna.
Samhliða gerð samningsins hefði
menntamálaráðuneytið unnið að
breytingum á reglugerð um starfs-
lið framhaldsskóla. Þessi breyting
gæfi kennurum möguleika á að
sækjast eftir viðbótarábyrgð, bæði
faglegri og rekstrarlegri. Hún
sagði að þetta fæli í sér að skólarnir
gætu ráðið kennara til að ritstýra
skólanámskrá, hafa forgöngu um
sjálfsmat í skólum, sinna umsjón,
viðbrögðum við brottfalli og fleiru.
Elna Katrín sagði að í tengslum
við gerð þessa samnings væri því
lýst yfir að uppi væru áform um að
styrkja rekstur framhaldsskól-
anna. Ný reglugerð um starfslið
skóla, sem áformað væri að gefa út
á næstu dögum, byggðist m.a. á því
að skólarnir fengju viðbótarfjár-
magn til að greiða starfsmönnum
framhaldsskólans fyrir að sinna
þessum störfum. Um þetta yrði
hins vegar fyrst og fremst fjallað í
framhaldsskólunum í tengslum við
ákvörðun um launaröðun.
Fjármálaráðuneytið áformar að
veita framhaldsskólum formlegt
umboð til að framkvæma kjara-
samninginn. Elna Katrín sagði að í
kjölfarið yrðu settar á fót sam-
starfsnefndir, skipaðar fulltrúum
kennara og stjórnenda skólanna,
sem fengju það verkefni að útfæra
einstaka þætti samningsins.
Kennsluyfirvinnu-
stuðull lækkar
Segja má að í þessum samningi
sé lögð megináhersla á hækkun
grunnlauna strax við upphaf samn-
ings. Þetta er gert með því að færa
vinnuþætti eins og svokallaða stíla-
peninga og prófagreiðslur inn í
grunnlaunin. Auk þess er kennslu-
yfirvinnustuðull lækkaður úr 1,45 í
1,3. Þess má geta að í Verzlunar-
skólasamningnum er yfirvinnu-
stuðullinn lækkaður niður í 1,0, sem
skilar sér í hærri grunnlaunum.
Elna Katrín sagði að í samningi rík-
isins væri að finna ákvæði um að
samningsaðilar gætu síðar á samn-
ingstímabilinu, ef samkomulag yrði
um það, lækkað kennsluyfirvinnu-
stuðulinn frekar, eða niður í 1,2
gegn grunnlaunahækkun.
Breytingar á
kennsluafslætti
Í kjarasamningnum var samið
um breytingar á svokölluðum
kennsluafslætti. Samkvæmt gamla
samningnum fengu kenn
tekinn afslátt frá vikulegri
skyldu eftir 10 ára og 15
og við 55 og 60 ára aldur. E
að í nýja samningnum vær
sláttur rúnaður af þannig a
kennsluskylda yrði 24 tím
Kennsluskylda eftir 10
yrði 23 tímar og eftir 15 ár
tímar. Við 55 ára ald
kennsluskyldan 21 tími o
ára aldur 17 tímar. Kenna
hins vegar valið um að se
réttindi að hluta gegn
hækkun á grunnkaupi.
skylda þeirra yrði þá 24 tím
ára aldri en færi þá í 23 s
við sextugt færi hún í 19
Byrjendum stæði ekki til b
kennsluafsláttur og kennu
væru við kennslu í skólun
Kennsluskylda þeirra læk
eina stund við 55 ára aldur
við sextugt. Þeir fengju h
til viðbótar eins launaflok
un eftir 6, 9 og 12 ára starf
9% hækkun. Þetta bættist
launaflokkahækkanir se
þrjár yfir starfsaldurinn
tals sex.
Elna Katrín sagði að v
breytingar hefðu verið
vinnutímakafla samningsi
ustu samningum hefði ve
sú leið að ganga enn lengr
var gert að skilgreina vinn
mæla vinnuframlag. Men
hins vegar verið sammála
leið hefði ekki heppnast
vel. Í nýja samningnum v
frá skilgreiningum og stuð
mæli við lög og reglug
störf. Hún tók fram að e
verið að gera neinar gru
breytingar á föstu starfi ke
Byrjunarlaun fara
109 þúsund í 175 þú
Elna Katrín sagði að
erfitt að meta heildaráhr
ingsins á kjör kennara
hækkarnir væru mismikla
sagði hægt gefa hugm
launabreytingar með því
að sá sem væri að byrja
framhaldsskóla að loknu
BS-prófi hefði verið með
109 þúsund krónur í byrj
Samkvæmt nýja samningn
laun hans 175 þúsund kró
samningstímans árið 200
þessi laun verða um 200
mánuði. Dagvinnulaun
með 10-15 ára starfsreyns
hins vegar losa 200 þúsun
uði í upphafi samningsin
dagvinnulaun framhaldssk
ara voru fyrir gerð þessa
rúmlega 135 þúsund krónu
uði.
Elna Katrín sagði mik
hafa í huga að yfirvinna
myndi lækka verulega me
samningi. Um 60% hei
kennara hefðu komið frá
en gert væri ráð fyrir að
arnar sem yrðu um
myndu færa þetta hlutf
70%.
Elna Katrín sagði að í
Miklar breytinga
gerðar á grunn-
launum kennara
Grundvallarbreytingar verða gerðar á uppbyggingu laun
framhaldsskólakennara í samningi sem undirritaður var
sunnudag. Tekið hefur verið upp nýtt launakerfi, öllum ke
urum verður raðað í launaflokka á nýjum forsendum, fast
greiðslur eru færðar inn í grunnlaun og yfirvinnustuðull er l
aður. Niðurstaðan er sú að algeng grunnlaun kennara, sem
135 þúsund á mánuði í dag, hækka í um 200 þúsund.
Egill Ólafsson ræddi við samningamenn.
ÞJÓÐIN ÞYNGIST
STÖRF HAFIN Á NÝ
Í FRAMHALDSSKÓLUM
Verkfalli framhaldsskólakennaraer lokið og nemendur streymaá ný til náms. Einstök ákvæði
samningsins liggja ekki fyrir, en gefið
hefur verið út af samninganefndum
framhaldsskólakennara og ríkisins að
samið hafi verið um grundvallarbreyt-
ingar á starfsumhverfi framhalds-
skólanna, sem kemur til framkvæmda
á samningstímanum, sem er til apríl
árið 2004. Beinar launahækkanir eru
sagðar á sömu nótum og almennt hef-
ur verið á vinnumarkaði, en hins veg-
ar verður tekið upp nýtt launakerfi,
sem felur í sér verulegar hækkanir á
dagvinnulaunum kennara með því að
færa inn í þau eftirvinnu og ýmsar
greiðslur. Mun þar í stórum dráttum
um sömu leið að ræða og samið var um
í Verzlunarskólanum, þótt tekið sé til-
lit til fjölbreyttari gerðar framhalds-
skóla en þar um ræðir. Breytt launa-
kerfi á að auka sveigjanleika í
skólastarfi og auka sjálfstæði skól-
anna. Þá er vonast til þess, að til-
færslur til hækkunar dagvinnulauna
muni laða að unga kennara til starfa í
framhaldsskólunum, en erfitt hefur
verið að fá unga kennara til þess.
Með samningum framhaldsskóla-
kennara er og farin svipuð leið og áður
hefur verið samið um við háskóla-
menntaða ríkisstarfsmenn. Það gefur
vonir um, að því áralanga stríði, sem
ríkt hefur í framhaldsskólum vegna
kjaramála, sé nú loks lokið og tími gef-
ist til þeirra umbóta á starfi þeirra,
sem hugur foreldra, nemenda, kenn-
ara og menntamálaráðuneytis hefur
staðið til. Kominn er tími til, að friður
ríki í skólum landsins og vonir þar um
fengu byr undir báða vængi með tíma-
mótasamningum grunnskólakennara
og sveitarfélaga. Þar var nýrri aðferð
beitt við samningagerðina með þeim
hætti, að fyrst náðu aðilar saman um
markmið og sömdu um kaup og kjör út
frá þeim. Beiting verkfalls var ekki
úrræði, sem horft var til.
Óljóst er ennþá, hvaða áhrif tveggja
mánaða verkfall hefur á starf í skól-
unum, t.d. hvort og þá hversu margir
nemendur hverfa frá námi. Reynslan
af fyrri verkföllum í framhaldsskólun-
um veldur þó áhyggjum í þessum efn-
um. Nú til dags er sem betur fer unnt
að hefja nám að nýju nánast hvenær
sem er, jafnvel að taka upp þráðinn
eftir nokkur ár. Sú hætta er þó fyrir
hendi fyrir nemandann, að aðstæður
síðar leyfi það ekki, auk þess sem nám
á síðustu haustönn tapast. Mikilvægt
er því fyrir nemendur að snúa aftur til
náms og taka ekki þá áhættu, sem
felst í frestun náms eða að hætta við. Í
þjóðfélagi framtíðar munu menntun-
arkröfur fara vaxandi og því verður
brýnna fyrir ungt fólk en nokkru sinni
fyrr að geta sýnt fram á haldgóða
menntun í leit að áhugaverðum störf-
um.
Það er vissulega mikið fagnaðar-
efni, að þessari löngu og illvígu deilu
er lokið og fjölskyldur framhalds-
skólanema, sem verkfallið bitnaði
ekki sízt á, anda vafalaust léttar. Von-
andi er hér með lokið beitingu verk-
falla í skólakerfinu, enda eru verkföll
úrelt aðferð til að ná fram kjarabót-
um. Í skólunum bitna verkföll á þeim
sem sízt skyldi, ungmennum, sem for-
eldrar og þjóðfélagið í heild bera
ábyrgð á að búa sem bezt undir lífs-
baráttuna.
Á vegum Manneldisráðs er stefntað því að vinna heildarúttekt á
mataræði Íslendinga á þessu ári og
því næsta en áratugur er liðinn frá því
að slík úttekt var síðast framkvæmd.
Þó hafa verið gerðar ýmsar minni
kannanir á neysluvenjum þjóðarinnar
og niðurstöður þeirra eru margar
áhyggjuefni, líkt og fram kemur í við-
tali við Laufeyju Steingrímsdóttur,
forstöðumanns Manneldisráðs í
Morgunblaðinu á sunnudag.
Þannig er vitað að heildarneysla Ís-
lendinga á sykri er heilt kíló á mann á
viku og að fiskneysla hefur dregist
saman. Fiskur var lengi vel uppistað-
an í fæðu margra en hefur verið á
undanhaldi, ekki síst vegna þess að
fiskur er ekki lengur ódýr matur.
Og þó að neysla á grænmeti og
ávöxtum hafi aukist verulega með
auknu framboði allan ársins hring
borða Íslendingar enn minnst allra
Evrópuþjóða af þeim afurðum.
Neysluvenjur setja óhjákvæmilega
mark sitt á holdafar þjóðarinnar og út
frá gögnum Hjartaverndar hefur ver-
ið áætlað að Íslendingar á aldrinum
45 til 64 ára hafi þyngst um sjö kíló að
meðaltali á síðustu tuttugu árum.
Það er þó líklega mest ástæða til að
hafa áhyggjur af þeirri þróun sem
virðist vera að eiga sér stað á meðal
íslenskra barna. Í könnun sem gerð
var árið 1998 reyndust 18% níu ára
drengja vera of þung og 19,7%
stúlkna á sama aldri.
Laufey Steingrímsdóttir segir
holdafar íslenskra barna nú vera
sambærilegt við ástandið í Banda-
ríkjunum árið 1976 og verði ekkert að
gert verði holdafar Íslendinga svipað
og Bandaríkjamanna eftir tuttugu til
þrjátíu ár.
Engin ein ástæða er fyrir því að
þróunin er á þennan veg og hún er
heldur ekki einungis bundin við Ís-
land. Margar af þjóðunum í kringum
okkur hafa vaxandi áhyggjur af því að
börn séu að þyngjast hættulega mikið
vegna óholls mataræðis og hreyfing-
arleysis. Að hluta til er þetta velmeg-
unarvandamál en ekki síður að tölvu-
leikir hafa í verulegum mæli tekið við
af boltaleikjum og annarri iðju er
krefst útiveru og hreyfingar. Þá virð-
ist ekkert lát á framsókn fitumikils
skyndibitafæðis og sykurríkra gos-
drykkja.
Það má segja að þetta sé ekki ein-
ungis vandi viðkomandi einstaklinga.
Offitu og óhollustu fylgja heilbrigð-
isvandamál þótt oft komi þau ekki
fram fyrr en mörgum árum og ára-
tugum síðar. Þessir velmegunarsjúk-
dómar gætu reynst heilbrigðiskerf-
inu þung byrði í framtíðinni. Engin
ein lausn er á þessu og auðvitað er
það fyrst og fremst einstaklinga að
líta í eigin barm og reyna að bæta
neysluvenjur sínar og auka hreyf-
ingu. Slíkt eykur ekki einungis vellíð-
an heldur gæti reynst einhver besta
fjárfesting sem völ er á.