Morgunblaðið - 17.01.2001, Qupperneq 58

BÓKIN Motherless Brooklyn
fjallar um mafíósa og einkaspæjara
í New York. Það eru reyndar engir
stórlaxar innan þeirra samtaka sem
hér eru í aðalhlutverk-
um, heldur hinir lægra
settu. Einn þeirra er
Frank Minna, sem hef-
ur það hlutverk m.a. að
taka við þýfi og koma
því undan. Í næsta ná-
grenni við hann er mun-
aðarleysingjahæli fyrir
drengi. Hann leitar þang-
að eftir aðstoðarmönnum
og fær þar fjóra duglega
pilta, sem vinna vel og
spyrja einskis.
Þessir móðurlausu
drengir eignast nokkurs
konar föður í Frank Minna
og þeir reyna að taka hann
sér til fyrirmyndar og læra
af honum. Frank hefur
áhuga á að vinna sig upp og
verða eitthvað. Hann stofnar
fyrirtæki, leigubílastöð að
nafninu til, sem í raun og veru
er leynilögregluþjónusta. Strákarn-
ir fjórir fylgja Frank og læra það
sem spæjari þarf að kunna skil á.
Það gerist svo einn daginn, að
Frank er myrtur og einn af
strákunum hans,
Lionel, ákveður að
leysa málið. Það er
fróðlegt að fylgjast
með því hvernig hann
hugsar og vinnur, því
hann er afar sérstak-
ur. Hann þjáist nefni-
lega af Tourette’s-sjúk-
dómi. Þessi sjúkleiki
veldur ýmiss konar ár-
áttuhegðun. Ein af ár-
áttum Lionels er að laga
skyrtukraga þess sem
hann er að tala við og
getur maður vel ímyndað
sér hversu óþægilegt það
hlýtur að vera, þegar ein-
hver ókunnugur er kominn
með fingurna ofan í háls-
málið hjá manni. Lionel
þarf líka stundum að öskra
upp. Það eru því margir
sem telja hann snarbrjálað-
an. En sjúkdómurinn hindrar hann
ekki í að hugsa og hann leysir gát-
una.
Sagan er sögð af Lionel og allt
sem hann segir og gerir ber merki
um sjúkdóm hans og það gerir bók-
ina Motherless Brooklyn sérstaka.
Það eru nefnilega í henni tvær sög-
ur, annars vegar ósköp venjuleg og
hefðbundin spennusaga og hins veg-
ar sagan um Lionel, þannig að les-
andinn fær eins og sagt er á útsöl-
unum: tvær fyrir eina.
Forvitnilegar bækur
Tvær
fyrir eina
Motherless Brooklyn eftir Jonathan
Lethem. Faber and Faber gefur út
árið 2000. 311 síðna kilja.
Kostar 1.395 í bókabúð
Máls og menningar.
Ingveldur Róbertsdótt ir
FÓLK Í FRÉTTUM
58 MIÐVIKUDAGUR 17. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ÞAÐ ER KÚNST að skrifa og enn
meiri kúnst að skrifa stutt eins og þeir
þekkja sem glíma við að skrifa hvort
sem eru stórbrotin skáldverk eða
stuttir bókadómar. Vestur í borginni
San Luis Obispo í Bandaríkjunum er
gefið út héraðsfréttablaðið New Ti-
mes. Það hefur meðal annars unnið
sér til frægðar að halda smásagna-
samkeppni þar sem helsta reglan er
að saga sem send er inn í keppnina
má ekki vera lengri en 55 orð. Getur
nærri að samkeppnin vakti athygli,
ekki síst fyrir það hversu margar góð-
ar smásögur voru sendar inn, og svo
fór að gefin var út bók með safni
helstu sagnanna sem kallaðist The
Worlds Shortest Stories.
Sú bók sem hér er til umfjöllunar,
The Worlds Shortest Stories of Love
and Death, er einskonar framhald
fyrri bókarinnar í því að í henni er
fjöldi örsagna, en hún er frábrugðin
að því leyti að sett var það aukaskil-
yrði að þessu sinni að sögurnar sner-
ust um ást og dauða. Þátttakendur
eru sem fyrr úr öllum áttum, en einn-
ig fóru ritstjórar þá leið að fá nafntog-
aða höfunda til að skrifa sögur sam-
kvæmt formúlunni með misjöfnum
árangri.
Einhverjir eiga eflaust erfitt með
að trúa því að hægt sé að segja eitt-
hvað sem máli skipti í 55 orða sögu, en
víst er það hægt og þarf ekki alltaf 55
orð til. Menn beita einnig ýmsum
brögðum, skrifa sögur í matarupp-
skrift, þriggja þátta leikrit í 55 orðum,
dánartilkynningu sem segir alla sög-
una og einnig má breyta frumlegum
stílbrögðum eins og að sleppa öðru
hverju orði eins og gert er í einni sög-
unni.
Sumar sögurnar eru hreint af-
bragð, eins og til að mynda sagan O
Henry, sem er einskonar framhald af
jólasögunni frægu um ungu hjónin fá-
tæku, hárið og úrið eftir O’Henry;
hárið greri aftur en úrið ekki. Aðrar
sögur eru hreint afleitar, svo afleitar
sumar að sérkennilegt er að þær hafi
fengið að fljóta með.
Eins og yfirskrift samkeppninnar
ber með sér áttu sögurnar að fjalla
um ást og dauða og gera það svika-
laust, sumar reyndar um ást á dauða
og dauða ást og aðrar um allskyns af-
brigðilegheit og ofbeldi, en bestu sög-
urnar gefa í skyn og eru því í senn
hræðilegri, skemmtilegri og átakan-
legri en þær sem segja allt.
Eins og getið er fengu ritstjórar
bókarinnar nokkra gestahöfunda til
að skrifa fyrir sig sögur og tekst þeim
misjafnlega upp eins og von er. Larry
Niven á þannig ágætan sprett þótt
hann sé þeim er þekkja hann fullfyr-
irsjánlegur, en Charles M. Schulz sál-
ugi byggir sína sögu á frösunum sem
Snoopy er alltaf að skrifa og gerir það
illa.
Forvitnilegar bækur
Heimsins
stystu sögur
The Worlds Shortest Stories of
Love and Death, smásagnasafn ým-
issa höfunda í ritstjórn Steve Moss
og John M. Daniel. Running Press
gefur út 1999. 223 síðna kilja. Kost-
ar 1.480 kr. í Máli og menningu.
Árni Matthíasson
HÖFUÐPAUR ECM er Manfred
Eicher sem hóf sinn útgáfuferil með
plötunni Free At Last með píanóleik-
aranum Mal Waldron. Eicher gaf
plötuna út í nóvember 1969 á há-
gæðavínyl í takmörkuðu upplagi sem
seldist upp á skömmum tíma. Inn-
koman fór svo í að gefa út næstu
plötu og svo koll af kolli. Um þetta
leyti var lítill áhugi á
djass og þeir
listamenn sem
Eicher leitaði
til tóku því feg-
ins hendi að fá
færi á að vinna
hugmyndir sem
höfðu jafnvel
gerjast með
þeim lengi, ekki
síst í ljósi þess að
Eicher gaf þeim
frelsi til að gera
það sem þeir vildu,
en var ævinlega
boðinn og búinn að
leggja þeim lið væri
þess þörf. Hann
leitaði snemma til
Jans Garbareks, og
reyndar var Garbar-
ek einn sá fyrstu sem
samdi við Eicher, þó
ekki hafi hann átt
fyrstu plötuna á
merkinu, og síðar
slógust í hópinn menn eins
og Keith Jarrett, Paul
Bley, Marion Brown,
Chick Corea, Gary Burton
og Dave Holland.
Metsöludjass
Sumar platna ECM seldust í meira
mæli en tíðkaðist með djassplötur á
þessum árum og stöku plata náði
metsölu, til að mynda upptaka með
Kölnarkonsert Keiths Jarretts og
einnig plata með Chick Corea, auk
þess sem platan sem Garbrek gerði
með Hilliard miðaldasöngvasveitinni
seldist metsölu um allan heim, en
eins og margir muna eftir komu þeir
félagar hingað og héldu fræga tón-
leika í Hallgrímskirkju fyrir rúmum
fimm árum.
Með tímanum hefur Eicher gefið
æ meira út af því sem kalla má nú-
tímatónlist, en einnig talsvert eftir
eldri tónskáld með góðum árangri.
Hann hefur einnig gefið út þjóðlega
tónlist frá ýmsum löndum, suma all-
óhefðbundna.
Eicher er einnig mikill áhugamað-
ur um kvikmyndagerð og hefur með-
al annas gert kvikmynd sem hreppti
verðlaun á á hátíð í Locarno, auk
þess sem hann hefur séð um tónlist-
arval í myndum Godards og gefið út
tónlist úr myndum Theo Angelo-
poulos.
Mikið lagt uppúr
umbúðum tónlistarinnar
Sem áhugamaður um kvikmyndir
og myndmál almennt leggur Eicher
gríðarlega mikið uppúr því að
umbúðir tónlistarinnar séu álíka
áhrifamiklar fyrir augað og tón-
listin fyrir eyrað. ECM-plötur
má reyndar þekkja á færi hvar
sem er því umslögin eru áþekk,
með sérstaka litatóna og upp-
setningu. Gjarnan þekur ber-
angurs- eða framandlegt
landslag umslagið, eða þá
smáatriði úr ljósmynd,
óvenjulegt sjónarhorn eða
einfaldlega eitthvað
óskiljanlegt.
Framan af sáu hjónin
Barbara og Burkhart Woj-
irsch aðallega um hönn-
unina og mótuðu þá ímynd
sem ECM átti eftir að
fylgja upp frá því. Burk-
hart Wojirsch lést um ald-
ur fram en Barbara hélt
áfram að hanna fyrir Eich-
er og þróa ímyndina enn
frekar. Hún er lærð í
listaháskóla Stuttgart og
hefur einnig lagt stund á
letursmíði og prent-
vinnslu sem má glöggt sjá á umslög-
unum, ekki síst þar sem sérkennileg
rithönd hennar er í aðalhlutverki.
Í bókinni sem hér er gerð að um-
talsefni segir Barbara Wojirsch að
áreitið sé svo mikið dags daglega og
upplýsinga- og skilaboðastreymið
svo yfirþyrmandi að þegar hún sé að
hann umslag reyndi hún að sleppa
eins miklu og unnt er þar til inntakið
stendur eitt eftir, hugsun eða lát-
bragð.
Dieter Rehm kom til starfa hjá
ECM 1978, en hann er einnig list-
menntaður með áherslu á ljós-
myndun, og kennir reyndar það fag
við listaháskólann í München. Sem
vonlegt er leggur Rehm mikla
áherslu á ljósmyndir og hann hefur
átt snaran þátt í að þróa ímyndina
líka, yfirleitt með myndum sem hann
hefur sjálfur tekið, en Eicher tekur
einnig talsvert af myndum á ferðum
sínum um Norðurálfu.
Rehm segist
gera sér grein fyrir því hve umslag
geisladisks sé erfiður vettvangur fyr-
ir ljósmynd af víðáttu; það sé ekki
hægt að sökkva sér niður í mynd sem
ekki er nema tólf sentimetrar á kant.
Rehm fær sinn innblástur að miklu
leyti úr málverki, að því hann segir
sjálfur, en hann segist líka aldrei falla
í þá gryfju að reyna að tákna tónlist-
ina með myndinni á umslaginu.
UMBÚÐIRNAR SKIPTA MÁLI EKKI SÍÐUR EN INNIHALDIÐ
Augna-
og eyrna-
konfekt
Þýska útgáfan ECM
er víðfræg fyrir fram-
úrstefnulega tónlist
sem spannar allt frá
framúrstefnudjassi
í nútímatónlist.
Útgáfur fyrirtækisins
þykja ekki síður
augnakonfekt en
eyrna, því þar á bæ er
mikið lagt í hönnun,
eins og sjá á bókinni
Sleeves of Desire,
sem gefin var út til
að minnast afmælis-
útgáfunnar.
Umslag að
plötu Kenn
y Wheeler e
ftir
Barbara W
ojirsch. Hú
n hefur ge
rt
nokkur um
slög þar
sem rithön
d
hennar kem
ur við sögu
.
Dæmigert ECM umslag úr smiðju Barbara Wojirsch. Ljósmyndarinn er
Werner Hannappel, sem tók myndina hér á landi í einni af mörgum ferð-
um sínum hingað.
Þetta umslag þekkja margir hér á landi
enda var platan metsöluplata. Umslag
Barbara Wojirsch á Officium þar sem Jan
Garbarel og Hilliard sönghópurinn túlka
miðaldasöngva upp á nýtt.
Umslag Dieters Rehmsá plötunni Accélérationmeð þeim Hans Koch,Martin Schutz ogMarko Kapeli.