Morgunblaðið - 30.01.2001, Blaðsíða 30

LISTIR
30 ÞRIÐJUDAGUR 30. JANÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
komist er það ásetningur Dells að
gera okkur grein fyrir mikilvægi
náttúrunnar með því að opinbera
leyndardóma hennar sem aflvaka.
Þannig leiðir hann hita í högg-
myndir sínar og lætur þær bregð-
ast við með ljósi sem verður því
skærara sem hitinn er meiri. Hvert
verk hans býr yfir eigin aflstöð sem
það lætur í ljósi með mismunandi
hætti. Flest þeirra eru þó ljósgjaf-
ar af einhverjum toga, knúnir
áfram af vatnsgufu sem framleiðir
rafmagn við það eitt að snerta
kaldar koparleiðslur. Þannig verður
ljós; guðdómleg kraftbirting eins
og lýst er í Sköpunarsögunni, þótt
tilbúningurinn sé ef til vill ekki um-
vafinn þeirri dulúð sem stafaði af
fyrirbærum náttúrunnar forðum
daga þegar sköpun heimsins átti
sér stað.
Vandi Dells er formið og form-
mótunin. Þær kröfur sem hann set-
ur sér varðandi tæknilega útfærslu
verka sinna er í æpandi ósamræmi
við þær listrænu kröfur sem hann
gerir til sín. Segja má að verk hans
líti út eins og gamlar módernista-
lummur, svo veik eru þau að form-
inu til. Þegar þess er gætt hve
margir listamenn hafa fengist við,
og halda áfram að fást við, sam-
þættingu listar, tækni og vísinda
með splundrandi árangri blikna
höggmyndir Dells og sýna sig vera
langt á eftir tímanum.
Í ákafa sínum við að nýta jarð-
varmann hér gleymir hann að horfa
gagnrýnum augum í sinn eigin
rann. Ef hann heldur að hann fái
okkur til að gapa af hrifningu yfir
ofhlöðnum og klunnalegum sam-
setningum sínum ætti hann að
minnast þess að þekktasti núlifandi
listamaður okkar, Ólafur Elíasson,
hefur náð snöggtum meiri og
áhrifaríkari árangri á sviði listar og
tækni með hjálp mun fágaðri og
einfaldari tæknibúnaði. Það er fátt
jafn mótsagnakennt og gamaldags
vélbúnaður utan um nýstárlegan
hugbúnað.
GERVIGEYSIRINN við Perl-
una í Öskjuhlíðinni var fyrsta verk
Roberts Dell sem náði athygli al-
mennings hér á landi. Fáir vissu af
heitavatnsverki hans í Krýsuvík –
frá 1988 – sem hann kom þar fyrir
þremur árum áður en gervigeysi
hans var fundinn varanlegur staður
hjá Perlunni. Svo virðist sem Dell
hafi fundið sína paradís hérna hjá
okkur á skerinu því frá því hann
kom hingað fyrst hefur áhugi hans
á varmatengdri list augljóslega
aukist og dafnað.
Robert Dell er frá New York-
fylki, fæddur skammt norður af
New York-borg. Frá 1978, að
minnsta kosti, hefur hann fengist
við einhvers konar sambræðslu list-
ar og tækni, því það ár áskotnaðist
honum styrkur til rannsókna í þeim
efnum. Eftir því sem næst verður
Náttúruknúnar
höggmyndir
MYNDLIST
P o r t H a f n a r h ú s s i n s
Til mars. Opið daglega
frá kl. 10-18.
HÖGGMYNDIR
ROBERTS DELL
Ljósmynd/Halldór B. Runólfsson
Eitt af verkum Roberts Dell í porti Hafnarhúss, Listasafns Reykjavíkur.
Halldór Björn Runólfsson
KAFFISTOFA Listasafns Ís-
lands er ef til vill ekki besti sýn-
ingasalurinn sem til er, en þar eru
nú til sýnis nokkur af þeim 65
grafíkverkum sem Bram van
Velde gaf Listasafni Íslands árið
1978. Myndirnar voru sýndar ári
síðar.
Að því er að ég best veit er enn
ósvarað hvað van Velde gekk til
með gjöfinni, en ef til vill er svarið
að finna í fleygum orðum eins
besta vinar hans, írska leikrita-
skáldsins Samuel Beckett, en hann
sagði að van Velde væri málari
víðernisins. Hvort málarinn hafði
pata af stærsta ónumda víðerni
Evrópu skal ósagt látið, en víst er
að honum fannst ekki verra að vita
af steinþrykksmyndum sínum í
vörslu svo fámennrar þjóðar, sem
ætti sér þó listasafn.
Bram van Velde fæddist nærri
Leyden í Hollandi – reyndar eins
og Rembrandt – árið 1895. Hann
lærði húsamálun í Haag, og 1925
hélt hann til Parísar. Þar dvaldi
hann til ársins 1965, ef frá eru tal-
in árið 1930 – þá bjó hann á Kors-
íku – og 1932–36, þegar hann var
búsettur á Mallorca. Frá 1965 bjó
hann í Genf, en van Velde lést árið
1981, þrem árum eftir að hafa gef-
ið íslensku þjóðinni steinþrykks-
myndir sínar.
Van Velde gerði sína fyrstu
steinþrykksmynd árið 1923, en eft-
ir þá tilraun gerði hann hlé á slíkri
grafíkgerð. Það var á árum hans á
Mallorca sem hann fór að hverfa
frá fígúratífri myndlist til óhlut-
bundinnar tjáningar. Hins vegar
var það ekki fyrr en árið 1967 sem
Bram van Velde hellti sér aftur út
í steinþrykkslistina. Hann komst
að því – ekki ósvipað landa sínum
van Gogh – að grafíklistin gæti
vakið athygli og áhuga miklu
stærri hóps fólks á málverkum
hans. Á örskömmum tíma náði
hann slíku valdi á grafíktækninni
að nú er hann talinn einn fremsti
steinþrykkslistamaður tuttugustu
aldarinnar.
Samuel Beckett hélt manna
helst nafni van Velde á lofti en
þeir kynntust árið 1943 þegar
Frakkland var enn undir skóhæl
innrásarherja Þriðja ríkisins.
Beckett fannst Hollendingurinn
komast nær því en nokkur annar
málari að geta túlkað hið dapur-
lega ástand Evrópu á þess að glata
reisn sinni, vonarneista eða dýpt.
Auk þess að telja hann túlkanda
víðernisins var haft eftir Beckett
árið 1948, að van Velde væri mál-
ari svartholsins.
Löngum þóttu myndir hans nið-
urdrepandi og hráar, en núna, þar
sem þær hanga í kaffistofu Lista-
safnsins, verður varla annað sagt
en þær séu undurfagrar. Bram van
Velde var einn þeirra fáu útvöldu
frá þessum árum til að skila sér
áfram án þess að myndir hans biðu
hnekki fyrir augliti framþróunar-
innar. Í þeim var nægileg ein-
lægni, einurð og dýpt til að lifa af
allar breytingar. Og nú má ráða af
verkum Bram van Velde að hafi
einhver einn málari komist nálægt
því að brúa hið óbrúanlega bil milli
evrópskrar og bandarískrar listar
á eftirstríðsárunum þá var það
hann.
Víðernið
MYNDLIST
L i s t a s a f n Í s l a n d s
Til 18. febrúar. Opið þriðjudaga til
sunnudaga frá kl. 11 - 17.
GRAFÍK
BRAM VAN VELDE
Morgunblaðið/Árni Sæberg
Eitt af verkum Bram van Velde í
kaffistofu Listasafns Íslands.
Halldór Björn Runólfsson
STUART M. Kaminsky heitir
bandarískur spennusagnahöfundur
sem er iðinn við kolann. Hann hef-
ur skrifað um fimmtíu bækur af
öllum stærðum og gerðum en flest-
ar þeirra eru reyfarar og fjalla um
spæjara. Þrír eru nefndir til sög-
unnar, Toby Peters, Abe Lieberm-
an og Porfiry Rostnikov. Ekki
nægja þeir Kaminsky því í nýjustu
bók sinni, Hefnd eða „Vengeance“,
sem kom fyrir skemmstu út í vasa-
broti hjá Forge-útgáfunni, kynnir
hann til sögunnar fjórðu aðalper-
sónu sína, einkaspæjarann Lew
Fonesca. Hann fær tvö mál inn á
borð til sín í byrjun sögunnar. Ung
stúlka er horfin frá móður sinni og
ríkisbubbi saknar eiginkonu sinn-
ar.
Bíómyndir
Gamlar bíómyndir gegna tals-
verðu hlutverki í lífi Lew Fonesca
og þær virðast einnig gera það í lífi
Kaminskys því hann hefur, ásamt
reyfaraskrifum sínum, samið ævi-
sögur fjögurra öndvegismanna
kvikmyndanna: Don Siegels, Clint
Eastwoods, John Hustons og Gary
Coopers. Einnig hefur hann samið
rit um kvikmynda- og sjónvarps-
þáttagerð. Svo það kemur kannski
ekki á óvart lesendum Hefndarinn-
ar að aðalpersóna hans finnur helst
huggun í gömlum, svart/hvítum
myndum fjórða og fimmta áratug-
arins.
Lew Fonesca er meira að segja
líkur kvikmyndastjörnum og eru
tvær nefndar sérstaklega, Stanley
Tucci og Richard Gere (hann seg-
ist sjálfur líkjast meira hinum síð-
arnefnda). Kaminsky hefur tekist
að búa Fonesca í það minnsta
áhugaverða fortíð. Hann missti
eiginkonu sína í bílslysi fyrir
nokkrum árum og ekki náðist í bíl-
stjórann sem ók á hana. Nær yf-
irbugaður af sorg keyrði hann af
stað út í buskann og varð bens-
ínlaus í bænum Sarasota í Flórída
og hefur búið þar síðan. Hann er
ekki mikill bógur. Skrimtir af
spæjaralaunum, er einmana og
horfir mjög til gömlu stjarnanna
og sálfræðingurinn sem hann
gengur til segir hann vel færan um
sjálfsmorð eins og staðan er.
Kann sitt fag
Aðalstarf Fonesca er að keyra út
stefnur, en hann rekur einnig
spæjarastofu og tvö mál fær hann
upp í hendurnar sama daginn.
Annars vegar hefur áhyggjufull
móðir samband við hann sem segir
honum að dóttir hennar, 14 ára
gömul, sé horfin. Hins vegar hring-
ir í hann ríkisbubbi að nafni Carl
Sebastian, sem segir honum að eig-
inkona hans til margra ára sé farin
frá honum og hann vilji fá hana
aftur.
Fonesca fer á stúfana og kemst
að því að stúlkan unga er komin í
mellustand og það er faðir hennar,
ofbeldisfullur barnaníðingur, sem
stjórnar því. Og hann kemst að því
hvers vegna eiginkonan hefur
ákveðið að yfirgefa eiginmann sinn
á þessum tímapunkti. Brátt er
framið morð og leikurinn æsist.
Fjöldi forvitnilegra persóna
kemur við sögu sem Fonesca kynn-
ist í gegnum starf sitt og Kam-
insky heldur þannig á spöðunum
að áhugi lesandans eykst eftir því
sem á líður. Hann þekkir virðist
vera helstu reglurnar í spæjara-
skrifum af því tagi sem hann
stundar. Söguhetja hans er ágæt-
lega trúverðug og vekur samúð, er
heiðarleg og réttsýn og lætur sér
annt um skjólstæðinga sína og er
jafnvel tilbúin að fórna lífi sínu fyr-
ir þá. Það er kannski óþarflega
einfaldur freudismi í sögunni, sem
tengist sálfræðingi hans, en það er
minniháttar galli á ágætum reyfara
frá manni sem kann sitt fag.
Mannshvörf í Sarasota
ERLENDAR
BÆKUR
S p e n n u s a g a
HEFND „VENGEANCE“
Eftir Stuart M. Kaminsky. Forge
Mistery 2000. 278 síður.
Arnaldur Indriðason
Í ANDDYRI Borgarleikhússins
verður umræðufundur á morgun,
miðvikudag, kl. 20, þar sem þeirri
spurningu verður velt upp hver sé
staða leiklistargagnrýni á Íslandi í
dag, hver sé tilgangur hennar, hlut-
verk, skylda og staða.
Þátttakendur verða Gunnar
Smári Egilsson, blaðamaður, Hall-
dóra Friðjónsdóttir, leiklistargagn-
rýnandi DV, Páll Baldvin Baldvins-
son, formaður Leikfélags Reykja-
víkur og Soffía Auður Birgisdóttir,
leiklistargagnrýnandi Morgunblaðs-
ins. Fundarstjóri er Magnús Þór
Þorbergsson.
Í fréttatilkynningu segir m.a.:
„Sú gagnrýni sem birt er í fjöl-
miðlum er stór hluti þess sem yf-
irhöfuð er skrifað um leiklist í okk-
ar samfélagi. Það er því óhætt að
segja að gagnrýnendur beri tölu-
verða ábyrgð, þar sem þeir eru í
aðstöðu til að verða leiðandi í leik-
húsumræðu. Aftur á móti hafa
gagnrýnendur jöfnum höndum ver-
ið sakaðir um of mikla linkind og of
mikla hörku, og sömuleiðis gagn-
rýndir fyrir skort á yfirsýn og
markvissri stefnu, jafnvel sakaðir
um hræðslu við að taka afgerandi
afstöðu.
Fyrir hvern og til hvers er leik-
listargagnrýni? Hverju getur hún
komið til leiðar?“
Rætt um
hlutverk
leiklistar-
gagnrýni
ÍSLENSKA leikhúsið hefur opnað
nýja heimasíðu þar sem fyrri verk-
efnum leikhússins eru gerð skil, en
einnig er þar að finna upplýsingar um
aðstandendur og framtíðaráætlanir.
Enn fremur er leikhúsið með tenglas-
íðu sem ætlunin er að gera að upplýs-
ingakjarna fyrir þá sem eru að leita
að leiklistartengdu efni á Netinu.
Íslenska leikhúsið hefur verið
starfandi frá 1989.
Ný heimasíða
Íslenska
leikhússins
♦ ♦ ♦