Morgunblaðið - 15.02.2001, Síða 48

UMRÆÐAN
48 FIMMTUDAGUR 15. FEBRÚAR 2001 MORGUNBLAÐIÐ
KRABBAMEINSFÉLAGIÐ 50 ÁRA
„ÞÚ ERT með
krabbamein í blöðru-
hálskirtli.“ Þessar
fréttir fá á annað
hundrað íslenskra
karlmanna ár hvert
en yfir 140 karlar
greinast og um 40
deyja úr þessum
sjúkdómi árlega.
Rúmlega 900 ís-
lenskir karlmenn
sem fengið hafa
krabbamein í blöðru-
hálskirtil eru nú á
lífi. Fæstir átta sig á
að krabbamein eru
margir ólíkir sjúk-
dómar. Það á einnig
við um krabbamein í blöðruháls-
kirtli sem spannar allt frá því að
finnast fyrir tilviljun og þarfnast
aldrei meðferðar upp í það að
leggja menn að velli á skömmum
tíma. Að sama skapi er mikil
breidd í þeirri meðferð sem boð-
ið er upp á. Meðferðin byggist
m.a. á stigi sjúkdóms og aldri
sjúklings en hún er allt frá
reglubundnu eftirliti eða horm-
ónalyfjagjöf, til geislameðferðar
eða skurðaðgerðar.
Einkenni sjúkdómsins eru oft
lítil og karlar leita helst til lækn-
is vegna einkenna frá þvagfær-
um sem oftast eru vegna góð-
kynja stækkunar eða bólgu í
blöðruhálskirtlinum. Algengustu
einkennin eru þvagtregða, tíð
þvaglát, ófullkomin blöðrutæm-
ing og næturþvaglát.
Nýgengi sjúkdómsins eykst
Byrjað var að skrá krabba-
mein á Íslandi árið 1955. Með-
fylgjandi línurit sýnir hvernig
fjöldi nýrra tilfella (nýgengi)
blöðruhálskirtilskrabbameins
hefur fimmfaldast á síðastliðnum
fjórum áratugum á meðan fjöldi
látinna hefur tvöfaldast. Þetta
vekur óneitanlega spurninguna
hverju þetta sætir en stór hluti
skýringarinnar liggur í bættri
greiningartækni á síðustu ára-
tugum fremur en að sjúkdóm-
urinn sé að breytast. Upp úr
1970 var t.d. byrjað að hefla
blöðruhálskirtilinn með blöðrusjá
vegna þvagteppu sem oftast staf-
ar af góðkynja stækkun á kirtl-
inum. Við þessar aðgerðir grein-
ast í 10% tilvika krabbamein sem
eru samhliða þessari góðkynja
stækkun og slík krabbamein
(huldumein) þarfnast venjulega
ekki meðferðar. Á seinni hluta
áttunda áratugarins voru síðan
blóðpróf (PSA) tekin í almenna
notkun sem ásamt bættri sýna-
tökutækni gera læknum auðveld-
ara fyrir að greina krabbamein-
ið. Einnig má segja að karlmenn
séu hin síðari ár meira á varð-
bergi gagnvart sjúkdómnum en
áður og leita því frekar til lækn-
is.
Blóðpróf (PSA)
Blöðruhálskirtillinn gefur frá
sér efni sem nefnist Prostate
Specific Antigen (PSA) og þegar
tókst að mæla þau með blóðprófi
gjörbreyttist öll greining og eft-
irlit með krabbameini í blöðru-
hálskirtli. Blóðprófið er þó langt
frá því að vera fullkomið þar sem
um fjórðungur þeirra sem hafa
krabbameinið geta haft eðlileg
mæligildi á PSA og á sama hátt
getur það einnig verið hækkað
hjá heilbrigðum. Sífellt er unnið
að því að betrumbæta þessa að-
ferð til þess að auka áreiðanleika
hennar.
Arfgengi
Rannsóknir á ættingjum sjúk-
linga með blöðruhálskirtils-
krabbamein hafa verið gerðar í
samvinnu við erfðafræðinefnd
Háskóla Íslands og Krabba-
meinsskrá Krabbameinsfélags-
ins. Talið er að sjúkdómurinn
liggi í ættum í fimmta til tíunda
hverju tilfelli þar sem einn eða
fleiri nákomnir karlkyns ættingj-
ar fá krabbamein í blöðruháls-
kirtilinn. Almennt má segja að
greinist maður með krabbamein í
blöðruhálskirtli séu nákomnir
karlkynsættingjar í um tvöfaldri
áhættu á að fá sams konar mein.
Hópleit
Mjög umdeilt er meðal sér-
fræðinga hvort hefja eigi hópleit
að þessu krabbameini. Rökin
sem mæla á móti leit eru meðal
annars þau að krabbameinið
kemur oftast á efri árum. Tveir
þriðju allra þeirra sem greinast
eru komnir yfir sjötugt. Margir
deyja því með meinið fremur en
af völdum þess. Við hópleit er
einnig líklegt að krabbamein sem
að öðrum kosti hefðu aldrei
greinst (huldumein) kæmu „í
leitirnar“ og kölluðu á óþarfa
meðferð.
Beðið er betri aðferða til þess
að greina sjúkdóminn á frumstigi
en ekki síður aðferða til að spá
fyrir um sjúkdómsþróun í hverju
tilviki svo bjóða megi þeim körl-
um róttæka meðferð sem þarfn-
ast hennar mest.
Stuðningshópur
Nýlega var stofnaður stuðn-
ingshópur karla með krabbamein
í blöðruhálskirtli. Hópurinn hitt-
ist fyrsta miðvikudag í hverjum
mánuði klukkan 17 í húsi
Krabbameinsfélagsins við Skóg-
arhlíð í Reykjavík. Markmið
hópsins er að miðla reynslu,
fræða og styðja þá sem veikjast.
Lokaorð
Tilfellum krabbameins í
blöðruhálskirtli hefur fjölgað til
muna síðustu áratugi og ýmsar
ástæður liggja þar að baki, bæði
þekktar og óþekktar. Hið mik-
ilvæga starf sem unnið hefur
verið á Krabbameinsskránni ger-
ir okkur kleift að rannsaka
hvernig þessi sjúkdómur hefur
hegðað sér á Íslandi í nærri hálfa
öld.
Ár Nýgengi Dánartíðni
56-60 14,7 8,3
61-65 19,5 6,4
66-70 25,9 13,4
71-75 33 12,1
76-80 34,7 10,2
81-85 46,9 17,9
86-90 60,1 19
91-95 69,2 19,3
96-99 74,4
Vargur
í véum
Eiríkur
Jónsson
Eiríkur er þvagfæraskurðlæknir
og Jón er læknir. Þeir starfa á
Landspítala – háskólasjúkrahúsi.
Jón
Tómasson
Þegar krabbamein greinist í blöðruhálskirtli ræðst meðferð af út-
breiðslu æxlisins en einnig er höfð hliðsjón af aldri og heilsu sjúk-
lings. Kirtillinn (merktur með ör) er neðan við þvagblöðruna og um-
lykur þvagrásina.
Tilfellum krabbameins í blöðruhálskirtli,
segja Eiríkur Jónsson og Jón Tómasson,
hefur fjölgað til muna síðustu áratugi og
ýmsar ástæður liggja þar að baki, bæði
þekktar og óþekktar.
ÉG GENG út frá því að öll viljum
við börnunum okkar allt hið besta.
Auðvelt er að halda fyrirlestra og
tyggja upp formúlur um
það hvernig eigi að
nálgast börn og hvernig
koma eigi fram við þau
yfirleitt. Oft vill það
reynast erfiðara þegar í
hita leiksins er komið,
þolinmæðin á þrotum
og að því komið að sjóða
upp úr. Það er því hæg-
ara um að tala en í að
komast.
Hvernig nálgumst
við börnin okkar?
Gefum við börnunum
okkar af tíma okkar?
Sinnum við raunveru-
legum þörfum þeirra?
Lesum við fyrir þau?
Lærum við með þeim? Leikum við
við þau? Hlustum við á þau? Spjöllum
við við þau um lífið og tilveruna, um
landsins gagn og nauðsynjar á jafn-
réttisgrundvelli og af áhuga, án for-
dóma? Ræðum við við þau um sjálft
lífið, frelsarann Jesú Krist? Biðjum
við með þeim, kennum við þeim bæn-
ir? Erum við raunverulegir vinir
þeirra? Eða eru samskipti okkar við
börnin okkar á svo miklum hraða og
stressi að samskiptin verða aðeins í
skeytastíl? Nálgumst við börnin okk-
ar með skipunum? Er allt í óhagg-
anlegum skorðum? Erum við sem
foreldrar alltaf uppi á háa C? Reyn-
um við að nálgast börnin okkar með
því að hóta þeim? Ef þú gerir þetta
ekki, þá... Eða, ef þú gerir þetta, þá...
Ætlum við að berja okkar lífsskoð-
anir inn í börnin okkar með hræðslu-
áróðri og hótunum og yfirborðs-
kenndri framkomu þar sem við
leikum hlutverk hins falska? Prédik-
arðu yfir barninu þínu, án þess að
leyfa því að tjá sig, hafa skoðanir og
spyrja? Ef svo er þá fullyrði ég að þú
sért á gjörsamlega
rangri leið í uppeldinu.
Börn vilja
fyrirmyndir
Börn bæði þurfa og
vilja fyrirmyndir. Við
erum fyrirmyndir
þeirra því þau líta upp
til foreldra sinna. Ef
við ætlum að vera vinir
barnanna okkar og
eignast trúnað þeirra
og traust, þá verðum
við að leggja á okkur
vinnu. Við verðum að
sinna þeim og gefa
þeim af tíma okkar,
láta þau hafa forgang,
leyfa þeim að tjá skoð-
anir sínar og hlusta á þau af þolin-
mæði, svara spurningum þeirra,
leika við þau, læra með þeim, lesa
fyrir þau og biðja með þeim svo að-
eins fáein atriði séu nefnd.
Við þurfum að leyfa börnunum
okkar að taka þátt í vonbrigðum okk-
ar og sorgum, gleði, tímamótum og
sigrum, að minnsta kosti upp að ein-
hverju ákveðnu marki. Felum sem
minnst fyrir þeim. Sýnum áhugamál-
um þeirra áhuga, fylgjum þeim eftir,
hvetjum þau og uppörvum, verum
þátttakandur í því sem að þeirra
áhugasviði snýr.
Höfum þó ávallt í huga að barnið er
barn og við foreldrarnir erum full-
orðin og erum þar af leiðandi ábyrgð-
arfullir uppalendur komandi kyn-
slóðar.
Börn hugsa, skynja og bregðast
öðruvísi við en við sem fullorðin er-
um. Þau hafa eðlilega ekki sama
þroska og að því leytinu eru þau ekki
sem fullkomnir jafningjar okkar. En
við getum verið vinir þeirra, ómet-
anlegir vinir, á forsendum hvors ann-
ars, með þarfir og hlutverk hvors um
sig í huga.
Föllum ekki í þá gryfju gagnvart
barninu og okkur sjálfum að láta líta
svo út fyrir að við vitum alltaf alla
hluti best og höfum vit á öllu á milli
himins og jarðar. Verum mannleg,
játum mistökin okkar og það að við
höfum nú kannski ekki alltaf rétt fyr-
ir okkur, þrátt fyrir allt. Þannig
framkoma hjálpar barninu að feta sig
áfram í lífinu með eðlilegum, mann-
legum hætti, í þeirri vissu að hvorki
það, þú, né nokkur annar sé óskeikull
eða fullkominn. Fái barnið hið gagn-
stæða á tilfinninguna eru það uppeld-
isleg mistök, ákveðin skilaboð til
barnsins, óþægileg skilaboð, fölsk
mynd sem brýtur niður sjálfsmynd
og sjálfstraust einstaklingsins. Slík
skilaboð eru leiksýning, mynd af
óraunverulegu lífi, mynd sem stenst
ekki þegar til lengri tíma er litið, ekki
þegar komið er út í alvöru lífsins.
Foreldrar! Verum því bara mann-
leg og eðlileg við börnin okkar og að
sjálfsögðu heiðarleg og ábyrgðarfull.
Mótun mannsins
Bernsku- og æskuárin eru mikil-
vægustu mótunarár mannsins.
Lékstu við barnið þitt á meðan þú
hafðir tíma til?
Talaðirðu við barnið þitt?
Hlustaðirðu á það?
Svaraðirðu spurningum þess?
Lærðirðu með því?
Gafstu því af tíma þínum?
Lastu fyrir það?
Baðstu með því?
Hvar er barnið þitt núna?
Að reynast náungi
barnanna okkar
Sigurbjörn
Þorkelsson
Höfundur er rithöfundur og fv.
framkvæmdastjóri KFUM & K.
Uppeldi
Verum mannleg og eðli-
leg við börnin okkar,
segir Sigurbjörn
Þorkelsson, og að sjálf-
sögðu heiðarleg og
ábyrgðarfull.
FRÁBÆRAR SNYRTIVÖRUR
Handsnyrtivörur frá = og Depend.
Augabrúnaliturinn í bláu pökkunum frá Tana.
Vax- og hitatæki til háreyðingar, háreyðingarkrem,
vaxstrimlar og svitalyktareyðir frá
Frábært verð og frábær árangur.