Morgunblaðið - 28.02.2001, Síða 19

ERLENT
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 28. FEBRÚAR 2001 19
VORLITIRNIR KOMNIR
Nýju vorlitirnir í
CHANEL eru komnir
ásamt kremlínunni
„PRECISION“
Gréta Boða
förðunarmeistari verður
með kynningu í
Hygeu Kringlunni í dag,
miðvikudag og í
Hygeu Laugavegi
á morgun fimmtudag.
Verið velkomin
Hægt að panta
tíma í förðun.
Kringlunni, sími 533 4533
Laugavegi, sími 511 4533
„FRAM til kommúnisma!“ Þetta
slagorð skilgreindi og dró kald-
hæðnislegt dár að aðgerðalausum
Breznév-tímum stöðnunar. Nú á
dögum finnst Rússum eins og þessir
tímar séu komnir aftur. Undir Jelts-
ín, þrátt fyrir óreiðu gallaðra mark-
aða og jafnvel enn gallaðra lýðræð-
is, ríkti tilfinning fyrir því að
hlutirnir væru að þokast fram á við.
Nú hafa margir Rússar ekki hug-
mynd um hvort þeir eru á leið fram
á veg eða aftur á bak, eða hvort þeir
eru yfirleitt á leiðinni nokkuð.
Endurvakning Pútíns forseta á
gamla þjóðsöng Sovétríkjanna var
fyrsta vísbendingin um að Rússar
séu að marsera aftur til framtíðar.
Þótt Pútín hafi séð sóma sinn í því
að breyta orðalaginu hélt hann í
sovéska andann – „hið mikla Rúss-
land sameinað að eilífu“. Svo hélt
Alríkisþjónustan, sem áður hét
KGB, upp á afmæli stofnunar utan-
ríkisþjónustu sinnar – þ.e. njósn-
aranna – og mætti tiltekinn fyrrver-
andi starfsmaður að nafni Pútín í
þann fögnuð.
Í kjölfarið fylgdi hluthafafundur í
RAO UES (Sameinuðu raforkukerf-
unum), raforkurisanum rússneska
sem Anatolí Tsjúbaíjs, fyrrverandi
umbótasinni og núverandi fámenn-
isstjórnarmaður, veitir forstöðu.
Fundurinn átti að vera til merkis
um nýtt og kaupsýsluvinsamlegt
andrúmsloft í Rússlandi, en borðinn
sem blakti yfir salnum, „Lengi lifi
80 ára afmæli GOLERO-áætlunar
Vladimírs Leníns“, gerði lítið úr
þeirri áætlun.
Slagorðið í GOLERO (ríkissam-
tök um endurbyggingu og þróun
efnahags rússnesku þjóðarinnar)
var: „Sósíalismi þýðir sovésk yfirráð
að viðbættri rafvæðingu landsins“.
Áætlun Tsjúbaíjs er svipuð GOL-
ERO, en í stað sósíalvæðingar
landsins kveður hún á um skilyrð-
islausa markaðsvæðingu landsins.
Ef hérað getur ekki greitt fyrir raf-
magnið verður skrúfað fyrir og fólk
verður án hita.
Víðast hvar í þessu gífurlega
stóra landi, með 135 milljónir íbúa
og 11 tímabelti, er svona merkjum
um fortíðina og loforðum um fram-
tíðarviðskipti tekið með jafnmiklum
fyrirvara og yfirlýsingum um
metuppskeru í tíð Breznévs. Litið
er á þetta allt sem Kremlarleik,
ímyndaðan og hræsnisfullan, og án
mikilla tengsla við raunveruleikann.
Allir sakna að einhverju leyti fortíð-
arinnar, óljósa hugmynd um hvern-
ig fortíðin getur (fremur en getur
ekki) virkað í framtíðinni. En eftir
tíu ár af stjórnlausu frelsi Jeltsíns
er fólk í Rússlandi of ringlað til að
taka nokkur slagorð alvarlega –
hvort heldur er frá Sovétfortíðinni
eða úr sálmabók ráðgjafa fram-
kvæmdastjórans.
Rússar hafa ekki
lengur áhuga á slag-
orðum og táknum
vegna þess að þegar
maður þarf að borga
reikninga og sjá fyrir
fjölskyldunni er enginn
tími fyrir innrætingu
og hugmyndafræði.
Kannski er þetta nokk-
uð sem fólk á Vestur-
löndum hefði alltaf átt
að vita um sovéska
hagkerfið. Áróður og
innræting taka tíma og
eru óhagkvæm. Maður
framleiðir ekkert ef
maður er að hrópa
slagorð eða njósna um
vini sína.
Eftir að hafa grafið
eftir kolum, kennt
börnum eða þjónað til
borðs vilja Rússar nú
fá sæmilega þjónustu,
rökrænt skattakerfi og
reglulegar launa-
greiðslur. Einu gildir
undir hvaða þjóðsöng,
gömlum eða nýjum,
þetta verður, hann
verður samþykktur og jafnvel sung-
inn. Auðvitað vona margir að ein-
hver útskýri fyrir Tsjúbaíjs að
markaðsvæðing landsins gangi best
þegar hún er studd af virkum sam-
félagsstofnunum og almannatrygg-
ingakerfi. Fáir þora að vona það.
Fyrir skemmstu fór ég til fjar-
lægra héraða í Rússlandi, þar sem
mér varð ljóst hið gífurlega tengsla-
leysi á milli miðjunnar (Moskvu) og
jaðra Rússlands, á milli stjórnend-
anna og þeirra sem stjórnað er.
Þetta tengslaleysi er ekkert nýtt;
það hafa alltaf verið keisarar og
þjónar, flokkstjórnarformenn og
múgurinn. En síðkommúnistinn
Borís Jeltsín svipti – eða frelsaði
undan, það er spurning um skoðun
– Rússa öllu sameiginlegu lífi, þrátt
fyrir að hafa stundum lýst stuðningi
við óljósa, rússneska samkennd;
bæði raunverulegum, sameiginleg-
um harðindum og hinu ímyndaða lífi
kommúnískrar samkenndar. Nú á
dögum tekst hver og einn á við lífið
og harðneskjuna á einstaklingsfor-
sendum (sem er nýtt orð í daglegum
orðaforða okkar) burtséð frá öllum
óskum Kremlar um að samræma líf-
ið.
En samræmt í Rússlandi er öðru
vísi nú á dögum. Í Novograd sá ég
bensínstöðvar LukOil (eitt af stóru
einkareknu olíufélögunum í Rúss-
landi). Ég sá þær líka í Moskvu; svo
í Novosibrisk. Þær eru samræmdar:
Rauðar og hvítar, vel upplýstar,
hreinar og viðskiptavænar. Það sem
gerir markaðshagkerfið að mark-
aðshagkerfi, hugsaði ég með mér, er
að maður getur alltaf fundið Tex-
aco- eða BP-, Elf- eða Statoil-bens-
ínstöð, eða jafnvel Seven Eleven-
verslun í Alaska, Suður-Karólínu
eða Tókýó. Þegar LukOil-stöðvar
líta eins út í miðborg Moskvu og
lengst úti í Síberíu er það virkilega
til marks um eitthvað nýtt og, já,
byltingarkennt. Því að með þessari
samræmingu á Rússland von um að
verða að „venjulegu“ landi, að stað
þar sem samræmd þjónustufyrir-
tæki koma í staðinn fyrir samræmd
slagorð.
Auðvitað mótmæla hámenningar-
sinnar hvarvetna þessari „McDo-
nalds-væðingu“ lífsins, og halda því
fram að viðskiptaeinhæfni geri út af
við menninguna og einstaklings-
kennd. Í Vestur-Evrópu, Japan og
Bandaríkjunum, stöðum þar sem
einstaklingskennd er löngu hætt að
vera nokkuð nýtt, og umboðs-
mennskan og stórviðskiptin
blómstra, kann þessi einhæfni að
vera eitthvað til að tala um. En í
Rússlandi eru nokkur þúsund gljá-
andi LukOil-bensínstöðvar ekki ógn
heldur forboðar. Þær eru ný gerð af
einstaklingskennd hér um slóðir,
einstaklingskennd frumkvöðulsins,
eða þess sem kemst af, andspænis
harðræði sósíalistafjöldans.
Við þá sem gagnrýna þetta vil ég
segja eitt enn. Á leiðinni á flugvöll-
inn í Novosibrisk klukkan fimm að
morgni, þegar frostið var 48 gráður
á celsíus, sá ég uppljómað timbur-
hús. Pizzeria Venezia stóð á skilti
með útskornum gondóla. Hnattvæð-
ing og óljós hugmynd einhvers –
nei, draumur – um la dolce vita
hafði náð lengst inn í Rússland. Ef
það er þetta sem pútínismi þýðir, þá
er Rússland kannski þrátt fyrir allt
á leiðinni fram eftir veg.
Fram til
pútínisma
AP
Vladímír Pútín flytur ræðu á degi verjanda
föðurlandsins, árlegra hátíðahalda til heiðurs
rússneska hersins, í Moskvu sl. föstudag.
© Project Syndicate
eftir Nínu Krútsjevu
Nína Krútsjeva er starfsmaður
World Policy Institute.
Þegar LukOil-stöðvar
líta eins út í miðborg
Moskvu og lengst úti í
Síberíu er það virki-
lega til marks um eitt-
hvað nýtt og, já, bylt-
ingarkennt.
AUKAFRÍDAGUR fyrir reyk-
lausa starfsmenn dansks trygg-
ingafyrirtækis hefur ekki mælst
vel fyrir á meðal Dana sem eru
sú Norðurlandaþjóð sem sýnir
reykingamönnum mest um-
burðarlyndi. Hefur Zurich-
tryggingafyrirækið, sem tók
þessa nýbreytni upp um ára-
mótin, sætt mikilli gagnrýni fyr-
ir vikið, bæði frá verkalýðsfélög-
um og svo auðvitað reykinga-
mönnum. Er þetta í fyrsta sinn
sem vinnuveitendur verðlauna
hópa reyklausra í Danmörku.
Forstjóri tryggingafyrirtæk-
isins segir það vilja sýna þá
stefnu sína í verki að vinna gegn
reykingum en auk frídagsins er
þeim starfsmönnum sem reykja
boðin aðstoð við að hætta. Segir
forstjórinn reykingamenn ekki
missa spón úr aski sínum þar
sem reyklausir fái frídag til við-
bótar, ekkert sé frá hinum tekið.
Yfirhagfræðingur danska al-
þýðusambandsins, Jan Kæraa,
segir hins vegar að um launa-
misrétti sé að ræða og að ekki sé
rétt að blanda launum og reyk-
ingastefnu saman.
Reykingamenn innan fyrir-
tækisins eru að ævareiðir og það
sama á við um Félag tillitssamra
reykingamanna. Segir formað-
urinn, Kirsten Halberg, það
vera „forkastanlegt og ósmekk-
legt að verðlauna hóp starfs-
manna fyrir hluti sem hafa ekk-
ert með hæfni þeirra að gera“.
Prófessor í vinnumarkaðs-
fræðum við Viðskiptaháskólann
telur nýja reykingastefnu það
sem koma skal í Danmörku en
víst er að hún á langt í land.
Samkvæmt nýrri rannsókn telja
tveir af hverjum þremur Dönum
það í lagi að reykt sé svo að
segja hvar sem er svo fremi sem
menn sýni tillissemit. Þá þykir
rúmlega þriðja hverjum Dana
að allt tal um skaðsemi óbeinna
reykinga sé „stórlega ýkt“.
„Ósmekk-
legt“ að
verðlauna
reyklausa
Kaupmannahöfn. Morgunblaðið.