Morgunblaðið - 03.06.2001, Blaðsíða 33

MORGUNBLAÐIÐ SUNNUDAGUR 3. JÚNÍ 2001 33
hann nálunum. Yfir höfði hans var hljóðnemi og
heyrðist hann hrópa að hann hefði verið skorinn í
nára og læri og honum blæddi mikið.
Í umræðunni um dauðarefsingar beinist at-
hyglin óhjákvæmilega einkum að þeim, sem
teknir eru af lífi. Þeir eru hins vegar sýnu fleiri,
sem bíða aftöku. Milli 1973 og 1999 voru um 6.700
menn dæmdir til dauða, en 598 voru teknir af lífi,
eða einn af hverjum 11. Að meðaltali bíða menn í
11 ár eftir að dauðadómi verði fullnægt, en ekki
er óvenjulegt að biðin sé 20 ár.
Þá er kostnaðurinn af kerfinu ekki lítill. Sem
dæmi má nefna að í Kaliforníu kostuðu dauða-
refsingamál kerfið einn milljarð dollara eða 105
milljarða íslenskra króna á tímabilinu 1977 til
1993. Á þeim tíma voru tveir teknir af lífi. Dag-
blaðið Dallas Morning News, komst að þeirri nið-
urstöðu að það kostaði fangelsiskerfið 2,3 millj-
ónir dollara (240 milljónir króna) að dæma mann
til dauða og fyrir sama fé mætti vista fanga, sem
væri einn í klefa við ströngustu öryggisgæslu í 40
ár.
Á miðvikudag beindu samtökin Amnesty Int-
ernational spjótum sínum að Bandaríkjunum og
sögðu að þau hefðu með því að dæma menn til
dauða fyrirgert tilkalli sínu til forustu í mann-
réttindamálum. William Schulz, yfirmaður
Bandaríkjadeildar samtakanna, lýsti yfir því á
blaðamannafundi að Bandaríkin væru í sama
skammarlega hópnum og Kína, Íran og Sádí-Ar-
abía. 88% af öllum aftökum færu fram í þessum
fjórum ríkjum og þau væru á skjön við þróunina
annars staðar í heiminum. Benti hann á að rúm-
lega 60 ríki hefðu lagt dauðarefsingar af frá því
að Bandaríkjamenn tóku þær upp að nýju árið
1977.
Í Bandaríkjunum eru geðfatlaðir og heila-
skaddaðir meira að segja teknir af lífi. Þar eru
Bandaríkin í hópi með Kyrgystan og Japan.
Afstaðan til
dauðarefsinga
að snúast
Afstaða almennings í
Bandaríkjunum til
dauðarefsinga virðist
vera að snúast um
þessar mundir, þótt
ekki sé ljóst hvaða
áhrif mál McVeighs hafi á þá þróun. Í öllum skoð-
anakönnunum, sem gerðar voru áður en taka átti
hann af lífi 16. maí var afgerandi meirihluti
hlynntur aftökunni. Árið 1994 voru 80% Banda-
ríkjamanna hlynnt dauðarefsingum, en á þessu
ári hefur stuðningur mælst 66%, samkvæmt
könnun Pew-stofnunarinnar. Hins vegar mældi
sama stofnun 75% stuðning við aftöku McVeighs.
Gallup gerði könnun í apríl þar sem 22% kváðust
vera andvíg dauðarefsingum, en vildu hins vegar
að McVeigh yrði tekinn af lífi.
Afstaðan til dauðarefsinga hefur farið bæði
eftir straumum í bandarísku þjóðfélagi og tíðni
glæpa. Á sjötta áratug liðinnar aldar voru um
tveir af hverjum þremur Bandaríkjamönnum
fylgjandi dauðarefsingu, sem er svipað hlutfall
og nú. Á sjöunda áratugnum minnkaði stuðning-
ur við dauðarefsingar hins vegar mjög og fór nið-
ur í 42% í Gallup-könnun, sem gerð var 1966.
Vaxandi tíðni glæpa varð hins vegar til þess að
stuðningur við dauðarefsingar færðist í aukana á
ný og í lok sjöunda áratugarins var hann kominn
upp í 51%. Bandarískt þjóðfélag sveigðist til
hægri á næstu áratugum og fylgi við dauðarefs-
ingar jókst. 1986 var það komið upp í 72% og náði
hann hámarki í 80% 1994, sama ár og repúblik-
anar náðu meirihluta í báðum deildum Banda-
ríkjaþings.
Síðan hefur dregið úr stuðningi, en það virðist
þó fremur eiga rætur að rekja til þess að almenn-
ingur hafi áhyggjur af því að réttarkerfið sé að
bregðast með því að dæma saklausa menn til
dauða, en að dauðarefsingin sem slík sé röng. Al-
menningur virðist engu að síður vera farinn að
hverfa frá því að dauðarefsingin gagnist til að
draga úr tíðni morða. Í apríl birtist skoðanakönn-
un sem gaf til kynna að meirihluti Bandaríkja-
manna taldi í fyrsta skipti í 15 ár að dauðarefs-
ingar drægju ekki úr morðum. Samkvæmt þeirri
könnun töldu þó flestir að fælingarmáttur dauða-
refsinga væri helsta réttlæting þeirra, fremur en
það að ódæðismaðurinn fengi makleg málagjöld.
Reyndar hefur einnig komið í ljós að trúin er
mikilvægur þáttur í breyttri afstöðu almennings
til dauðarefsinga og vísuðu menn oftast til trú-
arinnar í könnun Pew-stofnunarinnar er þeir
rökstuddu andstöðu sína. Svo virðist því sem í
Bandaríkjunum sé að myndast bandalag ólík-
legra samherja gegn dauðarefsingum þar sem
fara saman öflin á vinstri vængnum, minnihluta-
hópar og hægri menn úr röðum bæði katólikka
og mótmælenda.
Kristilegir og
vinstrimenn í
eina sæng
Kristilegir íhalds-
menn eru stór þrýsti-
hópur í Bandaríkjun-
um og áhrif þeirra
töluverð. Það er til
dæmis segin saga að
þeir sem berjist um útnefningu til að verða for-
setaefni repúblikana eigi litla möguleika reyni
þeir ekki að höfða til kristilega vængsins í flokkn-
um. Öflugur stuðningur kristinna hópa á hægri
vængnum við dauðarefsingar hefur ekki farið
saman við málflutning um kristilegt siðgæði og
til dæmis baráttu þeirra gegn fóstureyðingum á
grundvelli þess að hvert líf sé heilagt. Forustu-
menn í katólsku kirkjunni í Bandaríkjunum hafa
á undanförnum tveimur árum tekið afgerandi af-
stöðu gegn dauðarefsingum. Í hópi bókstafs-
trúarmanna hefur einnig orðið mikil breyting,
sem rekja má til aftöku Körlu Faye Tucker árið
1998. Tucker frelsaðist í fangelsi og ýmsir kristi-
legir hópar með Pat Robertson fremstan í flokki
báðu um að henni yrði þyrmt. Þegar hún var
engu að síður tekin af lífi fordæmdi Robertson
hina „dýrslegu hefnigirni“, sem gagnsýrði
bandarískt þjóðfélag. Skömmu eftir aftökuna
birtist leiðari í einu helsta málgagni mótmælenda
í Bandaríkjunum, Christianity Today, með fyrir-
sögn þess efnis að hin trúarlegu viðbrögð gegn
aftöku Tucker hefðu verið rétt, en ekki af þeirri
ástæðu að hún var kristin. Komust höfundar leið-
arans að þeirri niðurstöðu að útséð væri um nota-
gildi dauðarefsingar, mismunun fælist í því
hvernig henni væri beitt og aðeins hefnigirni
byggi að baki. Robertson gekk enn lengra fyrir
rúmu ári þegar hann lýsti yfir því að setja ætti
bann við aftökum, en aðeins tíu árum áður sagði
hann að dauðarefsingar væru nauðsynlegar til að
draga úr ofbeldisglæpum.
Afstöðubreytingu katólikka má rekja til heim-
sóknar Jóhannesar Páls páfa annars til Banda-
ríkjanna í byrjun árs 1999. Gerði hann dauða-
refsingar þá ítrekað að umtalsefni og í ræðu í St.
Louis sagði hann að hin nýja kirkja kvæði á um
það að „fylgjendur Krists eigi skilyrðislaust að
styðja lífið, undir öllum kringumstæðum“. And-
stæðingar fóstureyðinga í Bandaríkjunum orða
andstöðu sína svo að þeir vilji að fóstrið fái að lifa,
þeir séu stuðningsmenn lífsins, og orðalag páfans
þótti taka af allan vafa um að hann teldi að sá
stuðningur skyldi ekki aðeins eiga við um fóstur í
móðurkviði.
Þessar tilhneigingar kunna á endanum að leiða
til þess að dauðarefsingar verði afnumdar í
Bandaríkjunum, en það er hins vegar ekkert gef-
ið í þeim efnum. Það hefur hingað til verið mun
auðveldara fyrir stjórnmálamenn, sem vilja sýna
fram á að þeir hyggist taka af hörku á glæpum,
að lýsa sig fylgjandi dauðarefsingum en andvíga.
George Bush eldri, faðir núverandi forseta, beitti
slíkum málflutningi í kosningabaráttunni við
Michael Dukakis árið 1988 og hafði það afgerandi
áhrif. Dauðarefsingar hafa heldur ekki verið
einkamálstaður repúblikana. Bill Clinton var ein-
arður stuðningsmaður dauðarefsinga og tók sér
meira að segja hlé frá kosningabaráttunni 1992
þegar hann var ríkisstjóri í Arkansas til að snúa
þangað vegna aftökunnar á Rickey Ray Rector.
Margir höfðu beðið Clinton að vægja honum
vegna þess að hann væri heilaskaddaður. Rector
skaut lögregluþjón og hugðist síðan skjóta sjálf-
an sig. Kúlan fór í gegnum heila hans, en hann
lifði af. Clinton ákvað, þrátt fyrir áköll, að láta
taka hann af lífi. Rector gerði sér hins vegar ekki
meiri grein fyrir því hvað var í vændum en svo að
þegar hann sté upp frá síðustu máltíð sinni og fór
til aftökunnar bað hann verðina að geyma eftir-
réttinn svo hann gæti klárað hann þegar hann
kæmi aftur. Þótt ýmislegt hafi skilið að Bush og
Al Gore í kosningabaráttunni á síðasta ári voru
þeir sammála um að ekki ætti að leggja af dauða-
refsingar.
Morgunblaðið/Golli
Á Hvannadalshnjúk.
Á miðvikudag
beindu samtökin
Amnesty Inter-
national spjótum
sínum að Bandaríkj-
unum og sögðu að
þau hefðu með því
að dæma menn til
dauða fyrirgert til-
kalli sínu til forustu
í mannréttinda-
málum
Laugardagur 2. júní