Morgunblaðið - 03.06.2001, Blaðsíða 32

32 SUNNUDAGUR 3. JÚNÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
GUÐSTRÚ OG GAGNVIRKNI
Kristnir menn minnast þess áhvítasunnu er heilagur andikom yfir lærisveinana í Jerú-
salem og þeir fylltust þeim krafti sem
fylgt hefur kristinni kirkju til dagsins
í dag.
Á hvítasunnudag rættist fyrirheit
sem Jesús hafði gefið lærisveinum
sínum. Meðan hann dvaldi með þeim
sagðist hann mundi fara burt að búa
þeim stað. Þeir áttu þó ekki að óttast,
heldur trúa. Jesús sagðist ekki skilja
þá eftir munaðarlausa, heldur myndi
faðirinn á himnum gefa þeim annan
hjálpara, anda sannleikans. Jesús
sagði að andinn heilagi mundi kenna
lærisveinunum og minna þá á það sem
hann hafði kennt þeim.
Kirkja Krists miðar stofndag sinn
við hvítasunnudag. Þetta samfélag
heilags anda hefur teygt anga sína um
allan heim undir merki krossins.
Margt hefur drifið á daga kirkjunnar í
aldanna rás. Hún hefur þó alltaf átt og
á enn fyrirheitið um nærveru andans,
nærveru Guðs sjálfs.
Oft hefur því verið haldið fram að
trúin sé orðin úrelt. Eins að hún sam-
rýmist ekki nútímaþekkingu og skyn-
semi. Nýjasta hefti vikuritsins Time
er helgað umfjöllun um gagnvirka
tækni, sem er ofarlega á baugi þessa
dagana. Gerð er grein fyrir hinni öru
þróun á þessu sviði og virðist
tækninni lítil takmörk sett. Hún
snertir flest svið daglegs lífs í hinum
tæknivædda heimi, jafnt viðskipti, af-
þreyingu og tómstundaiðju, félagslíf
og mannleg samskipti, stjórnmál,
heilbrigðiskerfi og trúariðkun. Blaða-
menn Time greina frá mörgum nýj-
ungum sem unnið er að á sviði gagn-
virkni. Til dæmis tækni sem á að gera
kleift að stjórna tölvustýrðum búnaði,
eins og gervilimum eða vélmennum,
með hugsunum eða heilaboðum, án
þess að til þurfi lyklaborð eða mús-
arbendil.
Íslendingar þekkja vel kosti gagn-
virkrar tækni. Þjóð okkar er í fremstu
röð hvað varðar farsímanotkun og
netvæðingu, gagnvirk tækni er orðin
undirstaða umsvifamikils atvinnu-
rekstrar. Tölvupóstur, spjallrásir og
smáskilaboð hafa rækilega afsannað
að Íslendingar séu pennalatir. Fólk
fer á Netið til að afla sér upplýsinga
og afþreyingar – en einnig til að iðka
trú sína, eftir því sem fram kemur í
Time.
Þar er sagt frá Steven Waldman,
sem stofnaði Beliefnet (átrúnaðar-
net), fjölsótt vefsetur um trúarbrögð.
Waldman, sem var áður einn af rit-
stjórum tímaritsins US News and
World Report, segist hafa veitt því at-
hygli að þegar umfjöllun um trúar-
brögð var slegið upp á forsíðu seldust
þau tölublöð vel. Þó voru engin tímarit
sem fjölluðu sérstaklega um trúar-
brögð á hinum almenna blaðamarkaði.
Í Time segir ennfremur að könnun
á vegum Barna Research Associates
árið 1998 hafi leitt í ljós að 12% full-
orðinna höfðu notað Netið í trúarleg-
um tilgangi og að einn af hverjum sex
táningum töldu að þeir myndu full-
nægja trúarþörf sinni í gegnum Netið
innan næstu fimm ára. Þetta sýnir að
trúarþörf manna er vissulega til stað-
ar á tækniöld og að sumir reyna að
svala henni á Netinu.
Trúin er gagnvirk í eðli sínu. Þar
eigast við hinn trúaði og sá sem hann
tilbiður. En gagnvirkri tölvutækni eru
takmörk sett þegar að trúariðkun
kemur. Seta við skjáinn kemur tæp-
lega í stað lifandi samfélags. Þó eru til
lönd í heiminum, þar sem tölvuskjár-
inn er eini snertiflöturinn við tiltekinn
átrúnað.
Í hirðisbréfi sínu, Í birtu náðarinn-
ar, fjallar Karl Sigurbjörnsson biskup
m.a. um kirkjuna og nútímann: „Meg-
inverkefni kristinnar kirkju á nýrri
öld er að veita leiðsögn í andlegum
efnum, að laða og beina för fólks til
samfélags við lifandi Guð. Það gerist
ekki með orðum, yfirlýsingum og boð-
miðlun að ofan. Kirkjan verður að
vera opin fyrir samtali og skoðana-
skiptum í einlægni. Til þess þarf hún
að finna leiðir til að mæta fólki þar
sem það er, umfram allt þeim ungu.
Og þjóðkirkjan verður að móta á vett-
vangi safnaða sinna nærsamfélag þar
sem náðin er veruleiki, trúin og vonin
og kærleikurinn eru ekki mynd á vegg
heldur lifað líf.“
Morgunblaðið óskar lesendum sín-
um gleðiríkrar og slysalausrar hvíta-
sunnuhátíðar.
4. júní 1941: „Nokkurs sárs-
auka og vonbrigða gætir í
skrifum danskra blaða yfir
því, að Íslendingar skuli
hafa tekið ákvörðunina um
sambandsslitin eins og
ástandið er í augnablikinu.
Við nánari athugun munu
þó danskir stjórnmálamenn
komast að raun um, að
ákvörðunin er ekki tekin af
neinum illvilja í garð Dana,
heldur af óhjákvæmilegri
nauðsyn. Vegna ríkjandi
ástands, var okkur gert
ókleift að fylgja ákvæðum
sambandslaganna. Danir
vissu hins vegar vel að
sambandsslitin voru ákveðin
fyrir löngu. Formlega til-
kynningu um þetta hefðu
þeir fengið strax í byrjun
þessa árs, ef ástandið hefði
verið eðlilegt.
Í sjálfstæðismálinu hefir
því ekki skeð annað en það,
sem allir vissu, að koma
myndi.“
. . . . . . . . . .
3. júní 1961: „Engu skal um
það spáð, hversu lengi þau
verkföll standa, sem nú eru
hafin. En margt bendir til
þess að þau muni verða
langvinn og afleiðingar
þeirra örlagaríkar. Mikill
meirihluti þjóðarinnar gerir
sér ljóst að hér er ekki um
að ræða kjarabaráttu í
venjulegum skilningi. Verk-
föllin eru fyrst og fremst
pólitísks eðlis og höf-
uðtakmark þeirra er að
eyðileggja efnahagsráðstaf-
anir, sem ríkjandi stjórn í
landinu hefur hafizt handa
um.“
. . . . . . . . . .
„Um það getur engum
hugsandi manni blandazt
hugur, að brýna nauðsyn
ber til þess að fara nýjar
leiðir til að tryggja vinnu-
frið á Íslandi. Sjálfstæð-
ismenn hafa í því sambandi
m.a. bent á samstarfs-
nefndir launþega og vinnu-
veitenda, ágóðahlutdeild
launþega í atvinnurekstr-
inum, almenningshlutafélög
og aukna ákvæðisvinnu. Allt
gæti þetta stuðlað að sátt-
um vinnu og fjármagns. En
því miður hefur alltof lítið
verið gert til þess að hrinda
slíkum nýjungum í fram-
kvæmd. Verkföll hafa verið
háð árlega og valdið stór-
kostlegu tjóni og truflunum
í allri starfsemi þjóðfélags-
ins.“
Fory s tugre inar Morgunb lað s ins
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
K
RÖFTUG umræða um
dauðarefsingu er hafin að
nýju í Bandaríkjunum í
kjölfarið á máli Timothy
McVeigh, sem bíður þess
nú að dauðadómi yfir hon-
um, fyrir að myrða 168
manns í sprengjutilræði í
Oklahoma-borg árið 1995, verði fullnægt.
Upprunalega átti að taka McVeigh af lífi 16.
maí og litu stuðningsmenn dauðarefsingar svo á
að betri réttlætingu fyrir því að beita slíkri refs-
ingu væri vart hægt að finna. McVeigh viður-
kenndi með stolti að hafa sprengt sprengjuna í
Oklahoma-borg. Hér var ekki á ferðinni maður,
sem hafður var fyrir rangri sök og glæpurinn,
sem hann framdi, var svo grimmilegur að erfitt
er að koma honum til varnar. McVeigh vildi
meira að segja láta taka sig af lífi.
Síðan kom hins vegar í ljós að bandaríska al-
ríkislögreglan (FBI) hafði ekki látið lögmenn
McVeighs hafa öll gögn og skjöl. Einar fjögur
þúsund blaðsíður vantaði. Aftöku McVeighs var
frestað um mánuð og nú á að taka hann af lífi 11.
júní. Lögfræðingar hans hafa farið fram á að af-
tökunni verði frestað enn frekar og McVeigh,
sem hafði gefið samföngum sínum allar eigur sín-
ar og búið sig undir að deyja eins og hermaður ef
marka má frásögn eins samfanga hans, er ekki
lengur jafnáfjáður í að verða tekinn af lífi.
Robert Jay Lifton, meðhöfundur bókarinnar
„Hver á dauðann?“, telur að í McVeigh togist á
löngunin til að verða píslarvottur og freistingin
að fletta ofan af fúski stjórnvalda.
Eftir að mistök alríkislögreglunnar komu í ljós
er mál McVeighs skyndilega orðið vatn á myllu
andstæðinga dauðarefsingar, sem spyrja hvers
lags klúður eigi sér stað dags daglega í mála-
tilbúnaði hins opinbera fyrst hægt er að gera slík
glappaskot í þessu máli, sem fór fram undir
smásjá fjömiðla og ætla má að ákæruvaldið hafi
lagt áherslu á að vanda sérstaklega til verka í.
Á skjön við önn-
ur vestræn ríki
Bandaríkjamenn eru
fremur á skjön við
önnur vestræn ríki
hvað dauðarefsingar
varðar. Hér á landi fór síðasta aftakan fram árið
1830, en dauðarefsing var hins vegar ekki numin
úr lögum fyrr en 1928, en almennt höfðu dauða-
refsingar mjög víða verið afnumdar í lok sjöunda
áratugarins. Í mannréttindasáttmála Evrópu,
sem 39 ríki hafa undirritað, eru dauðarefsingar
bannaðar og dregnar í dilk með þjóðarmorði og
pyntingum. Hæstiréttur Bandaríkjanna komst
að þeirri niðurstöðu árið 1972 að lögin um dauða-
refsingar eins og þau voru þá samræmdust ekki
stjórnarskránni. 1976 féll dómur í réttinum þess
efnis að dauðarefsingar sem slíkar stæðust
stjórnarskrá og síðan hafa mörg ríki Bandaríkj-
anna gert breytingar á lögum sínum til að upp-
fylla kröfur hæstaréttar um að tiltaka skuli þá
glæpi eða aðstæður, sem leitt geta til dauðadóms.
716 manns hafa verið teknir af lífi síðan hæsti-
réttur gaf grænt ljós á að taka upp dauðarefs-
ingar að nýju árið 1976. Dauðarefsingar eru nú
löglegar í 38 ríkjum. Flestar aftökur hafa farið
fram í Texas, eða 246 sem er rúmlega þriðjungur
af aftökum í Bandaríkjunum öllum. Síðan koma
Virginía og þar á eftir Flórída. Það er hins vegar
athyglisvert hvað dauðarefsingar eru svæðis-
bundnar í Bandaríkjunum. 31 ríki hefur beitt
dauðarefsingum á undanförnum 25 árum, 82%
dauðarefsinga hefur verið fullnægt í 10 ríkjum.
Verjendur
drukknir og
sofandi
Í Texas voru 40 fang-
ar teknir af lífi árið
2000 og þau sex ár,
sem George Bush, nú-
verandi forseti, var
ríkisstjóri þar voru
150 manns teknir af lífi. 2001 hefur aftökum hins
vegar fækkað mjög og hafa aðeins sjö manns ver-
ið teknir af lífi í Texas það sem af er árinu. Í Tex-
as er um þessar mundir verið að endurskoða lög-
in um dauðarefsingar og hefur þegar verið
samþykkt að taka á því hvernig verjendur þeir
fá, sem sakaðir eru um morð, og að DNA-grein-
ing fari fram í málum bæði þeirra sem hafa verið
ákærðir og dæmdir. Nýi ríkisstjórinn, Rick
Perry, hefur þegar staðfest DNA-lögin og talið
er að hann muni undirrita lögin um að sakborn-
ingar fái hæfa verjendur, en Bush beitti á sínum
tíma neitunarvaldi til að stöðva slíka löggjöf.
Hann hefur hins vegar enn ekki ákveðið hvernig
hann ætli að taka á lögum um að banna aftökur
þeirra, sem eru geðfatlaðir, en Texas yrði þá 14.
ríki Bandaríkjanna til að banna slíkt.
Það er reyndar tekið eftir hinu breytta and-
rúmslofti í Texas. Bush varði dauðarefsingakerf-
ið af mikilli elju í kosningabaráttunni á liðnu ári,
en hin mikla umfjöllun um það í fjölmiðlum virð-
ist hafa vakið menn til umhugsunar. Þar komst
meðal annars í hámæli að í Texas geta sakborn-
ingar átt von á því að lögmenn þeirra komi
drukknir til réttarhalda eða sofi meðan á þeim
stendur. Samkynhneigður sakborningur mátti
sitja undir því að saksóknarinn beitti þeim rök-
um fyrir því að dæma ætti hann til dauða að það
væri „ekki mikil refsing“ fyrir samkynhneigðan
mann að vera sendur í fangelsi án þess að verj-
andi hans hreyfði svo mikið sem mótbárum, enda
svaf hann mestan hluta réttarhaldanna. Þegar
sakborningurinn hugðist áfrýja og hafði leitað
sér annars lögfræðings vildi hann fá í hendur
málsgögn verjandans, sem reyndust vera fimm
handskrifaðar síður, alls 269 orð. Þrátt fyrir
þetta staðfesti áfrýjunarréttur í Texas dóminn
yfir manninum. Þegar málið var endurskoðað á
alríkisstigi komst dómarinn hins vegar að þeirri
niðurstöðu að „sofandi verjandi væri verri en
enginn verjandi“. Stjórnvöld í Texas hafa áfrýjað
niðurstöðu hans.
Í öðru tilfelli hafði lögmaðurinn ekki annað að
segja þegar hann baðst vægðar fyrir skjólstæð-
ing sinn: „Þið eruð mjög greindur kviðdómur. Þið
hafið líf þessa manns í ykkar höndum. Þið getið
tekið það eða ekki. Meira hef ég ekki að segja.“
Maðurinn var dæmdur til dauða og þegar hann
áfrýjaði þótti sú vörn, sem hann hafði fengið,
vera í stakasta lagi.
Þessi vinnubrögð eru ekki einsdæmi fyrir Tex-
as og rannsóknir hafa sýnt að ferlið er bæði ófull-
nægjandi og fullt af fordómum. Fórnarlömb
óhæfra verjenda eru flest fátæk. Um 90% þeirra,
sem hafa verið dæmdir til dauða og bíða aftöku,
eru það fátæk að þau höfðu ekki efni á að greiða
kostnað af málsvörn sinni. Þriðjungur þeirra,
sem teknir eru af lífi, er svartur. Þá skiptir landa-
fræðin máli. Sakborningar geta átt von á mis-
þungum dómum eftir því hvar réttarhaldið fer
fram og þá skiptir ekki aðeins máli hvort það er í
suður- eða norðurríkjum Bandaríkjanna, heldur
hvar í sama ríkinu.
Ein ástæðan fyrir því að Bandaríkjamenn eru
hlynntir dauðarefsingu er sú að fólk hefur á til-
finningunni að dæmdir morðingjar muni brátt
ganga lausir á ný og drýgja frekari ódæðisverk.
Komið hefur fram í könnunum að flestir þeir,
sem tækir eru til að vera kvaddir í kviðdóm,
myndu síður vilja dæma morðingja til dauða ef
tryggt væri að í staðinn myndi hann sitja mjög
lengi í fangelsi og fyrir lífstíð ef glæpamaðurinn
væri sérstaklega hættulegur. Þeir sem sitja í
kviðdómum hafa hins vegar enga trú á að sú
verði raunin. Fyrir skömmu var gerð rannsókn
þar sem rætt var við um eitt þúsund kviðdómara
og kom í ljós að flestir höfðu gegnt skyldu sinni
og setið í kviðdómnum án þess að hafa hugmynd
um þá refsikosti, sem í boði væru. Nokkrir þess-
ara kviðdómara voru í ríkjum þar sem lífstíðar-
fangelsi þýðir 25 til 40 ár og fyrir verstu glæpina
kæmi ekki til greina að viðkomandi fengi
reynslulausn fyrr.
Í Flórída hefur 51 maður verið tekinn af lífi frá
1976. Þar hefur hins vegar í raun verið ákveðið að
engar aftökur skuli fara fram, í það minnsta í
ákveðnum tilvikum, eftir að DNA-greining sýndi
að maður, sem dæmdur hafði verið til dauða fyrir
nauðgun og morð, var saklaus. Niðurstaðan kom
11 mánuðum eftir að hann hafði verið tekinn af
lífi. Nú á að kanna hvort sams konar greining
breytir einhverju um mál þeirra, sem nú bíða af-
töku í ríkinu.
Alls hafa 95 manns, sem biðu aftöku, verið
látnir lausir eftir að hafa verið gerðir sýknir
saka, þar af 20 í Flórída, sem er meira en í
nokkru öðru ríki. Í Illinois hefur öllum aftökum
verið slegið á frest eftir að 13. fanginn, sem beið
fullnægingar dauðadóms, var látinn laus á þrett-
án árum. Þing 16 ríkja hafa tekið til umræðu til-
lögur að láta engar aftökur fara fram.
Það er ekki nóg með að þeir, sem eiga dauða-
dóm yfir höfði sér, geti átt von á því að fá óhæfa
lögfræðinga, óvandaðri meðferð sönnunargagna
og fordómum í kerfinu. Sjálf aftakan gengur
heldur ekki alltaf snurðulaust. Síðan 1982 hafa 32
aftökur mistekist. 1990 var Jesse Joseph Tafero
settur í rafmagnsstólinn í Flórída. Vitni sögðu að
bláar og appelsínugular eldtungur hefðu skotist
út úr höfði hans og það hefði tekið fjórar mínútur
og þurft að gefa honum tvö þúsund volta straum í
þrígang til að taka hann af lífi. Þegar Pedro Med-
ina var tekinn af lífi 1997 gerðist það sama – það
kviknaði í höfðinu á honum. Þá var ákveðið að
taka stólinn úr umferð og smíða nýjan. Allen Lee
Davis settist í hann fyrstur og þegar straumi var
hleypt á lagaði blóð úr munni hans. Ákveðið var
að reyna eitthvað nýtt og var notað eitur í næstu
aftöku. Í einu tilviki á síðasta ári þurfti hinn
dauðadæmdi, Bennie Demps, að liggja í rúman
hálftíma á meðan verið var að reyna að stinga í