Morgunblaðið - 03.06.2001, Blaðsíða 56

FÓLK Í FRÉTTUM
56 SUNNUDAGUR 3. JÚNÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
ÞAÐ ER kannski til marks umtíðaranda í dögun nýrraraldar að áhugi fyrir þjóð-legri og upprunalegri tónlist
hefur ekki verið meiri í mörg ár. Víst
ræður þar miklu mikil velgengni
Buena Vista flokksins, en einnig að
eftir því sem alþjóðavæðingin malar
fleiri menningarkima í þjóðamjöl
átta fleiri sig á, að vert er að varð-
veita það sem stingur í stúf. Áður-
nefndur Buena Vista flokkur hafði
það með sér meðal annars, að vera
skipaður framúrskarandi listamönn-
um sem komnir voru af léttasta
skeiði og hefur kallað á, að aldur-
hnignir tónlistarhöfðingjar víðar um
heim hafa fengið uppreisn æru, eins
og sannast á sögunni af sígauna-
sveitinni frá Rúmeníu, Taraf de
Haidouks, sem nýtur sívaxandi vin-
sælda víðast á Vesturlöndum og hef-
ur til að mynda leikið fyrir fullum
húsum í helstu löndum, aukinheldur
sem skífur sveitarinnar hafa selst
bráðvel.
Fátt er skemmtilegra en sígauna-
tónlist eins og sannast hefur í gegn-
um aldirnar og tónskáld sótt þangað
innblástur og hugmyndir. Ung-
verska tónskáldið Bela Bartok sagði
eitt sinn, að ekki væri rétt að tala um
sígaunatónlist, því ungversku síg-
aunarnir sem hann kynntist, væru
einfaldlega að leika ungverska tón-
list og svo má segja reyndar um síg-
auna víða í Mið-Evrópu, því þeir
hafa öðrum fremur varðveitt þjóð-
legar hefðir í tónlist, leikið þjóðlega
sveitatónlist löngu eftir að borg-
arbúar voru búnir að þynna allt út
með sölu- og yfirborðsmennsku.
Austur í Rúmeníu kallast sígaunar
sem leika tónlist lautari, en svo voru
nefndir hirðtónlistarmenn grískra
konunga og tyrkneskra soldána á
öldum áður, en flestir voru þeir
Rúmenar eða Moldavar. Þegar þá
vinnu þraut, sneru menn aftur til
heimahéraða sinna og tóku til við að
leika í brúðkaupum og jarðarförum
og gera þar reyndar enn þann dag-
inn í dag.
Lautar-mennska gengur í arf
Lautar-mennska gengur í arf frá
föður til sonar eða náfrænda þegar
svo ber við. Sá sem fæðist inn í slíka
fjölskyldu fæst við tónlist frá blautu
barnsbeini og lærir á mörg hljóðfæri
til að tryggja atvinnumöguleika sína.
Tónlistin dregur yfirleitt keim af
héraðinu eða þorpinu sem hann elst
upp í og sum héruð verða nafntoguð
fyrir framúrskarandi tónlistarmenn,
þar á meðal svæðið í kringum þorpið
Clejani suður af Búkarest, sem kem-
ur meira við sögu síðar.
Þegar menn hafa náð góðu valdi á
hljóðfæraslætti komast þeir í hljóm-
sveit, taraf, en orðið taraf er komið
úr arabísku og undistrikar sterk
áhrif frá tyrkneskri og arabískri tón-
list. Smám saman ná menn að vinna
sig upp, byrja í veigalitu hlutverki,
en ef þeir standa sig vel kemur að
því að þeir fá að snarstefja og verða
ef til vill einn af leiðtogum slíkrar
hljómsveitar þegar þeir eru komnir
til vits og ára. Fjöldi liðsmanna í tar-
af-sveit er reyndar nokkuð á reiki,
enda aðal slíkra sveita að geta lagað
sig að aðstæðum, en löngum hefur
það þótt til marks um ríkidæmi,
hversu margir hljóðfæraleikarar eru
í hljómsveitinni, þegar höfðingjar
halda veislu.
Góður lautar verður að vera jafn-
vígur á mörg hljóðfæri eins og getið
er, en hann verður líka að vera fær í
flestan sjó þegar kemur að því að
spila ólíkar gerðir tónlistar. Hljóm-
sveitin á allt undir því að geðjast
þeim, sem á hana hlusta og gildir
einu hvort leitað er eftir fjörugri
gleðitónlist, drykkjuvísum eða sorg-
armarsi. Tónlistin er líka fengin að
láni ef svo má segja; góður lautar er
fljótur að ná lagi; það er nóg fyrir
hann að heyra það einu sinni til að
geta spilað það eftir eyranu og kennt
öðrum í fjölskyldunni að spila það
með sér.
Undir stjórn Ceausescus var
bannað að spila fjölda þjóðlaga, því
mörg sögðu þau frá hetjudáðum
konunga og aðalsmanna. Í þeirra
stað komu þjóðlög sem búið var að
laga að sósíalískri hugsun, dauð-
hreinsa og staðla. Meðal sígauna lifði
aftur á móti gamla hefðin með gömlu
lögunum, enda skipti enginn sér af
sígaunum, sem voru utan við hið
stéttlausa þjóðfélag alþýðulýðveldis-
ins. Fyrir vikið varðveittu sígaun-
arnir merkilegan þátt í rúmenskri
menningu, þótt íbúar Rúmeníu fáist
seint til að samþykkja það.
Eins og getið er, eru tónlistar-
menn frá Clejani og nágrenni róm-
aðir fyrir færni og þekkingu og það-
an kemur einmitt hljómsveitin Taraf
de Haidouks, sem nefnd er í upphafi
þessarar samantektar. Upprunalega
hét hljómsveitin Lautari de Clejani
eða Taraf de Clejani, tónlistarmenn-
irnir / hljómsveitin frá Clejani. Í des-
ember 1986 tók franska ríkisútvarp-
ið upp verk með Taraf de Clejani,
sem gefið var út á plötu 1988 undir
merki Ocora. Sú plata er býsna góð,
en vakti ekki ýkja mikla athygli
framan af.
Taraf de Clejani
verður Taraf de Haidouks
Ungverskur tónlistarmaður
Stéphane Karo, sem bjó í Brussel í
Belgíu og hljómsveitarfélagi hans,
Michael Winter, fóru í búð sem seldi
notaðar plötur í leit að tónlist sem
þeir gætu leikið með hljómsveit
sinni, sem lék arabíska tónlist. Þar
rákust þeir á Ocora-plötuna áður-
nefndu og sumarið 1989 notaði Karo
sumarfríið sitt til að reyna að hafa
upp á tónlistarmönnunum sem skip-
uðu Clejani-hljómsveitina, Taraf de
Cleijani. Um það leyti var Ceaucescu
að missa völdin og ástandið í Clejani
heldur aumt, en þar hitti hann meðal
Tónlist á sunnudegi
Árni Matthíasson
Sígaunasveit-
in ógurlega
Í kjölfar vinsælda Buena Vista-flokksins keppast
menn við að leita að áhugaverðri þjóðlagatónlist
víða um heim og þar á meðal í Evrópu. Árni
Matthíasson segir frá rúmensku sígaunasveitinni
Taraf de Haidouks.
Þrjár vikur á toppnum í USA.
Frábær ævintýra og spennumynd fyrir alla fjölskylduna.
NÝTT Í BÍÓ
Tveimur fremstu njósnurum heims
hefur verið rænt og aðeins börnin
þeirra geta bjargað þeim!