Morgunblaðið - 25.07.2001, Qupperneq 19

ÚR VERINU
MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 25. JÚLÍ 2001 19
STAÐAN á ársfundi Alþjóðahval-
veiðiráðsins í London er mjög óljós
eftir að naumur meirihluti hafnaði í
fyrradag aðild Íslands að ráðinu
vegna þess fyrirvara Íslands að það
sé ekki samþykkt fyrri ákvörðun
ráðsins um að leyfa engar hvalveiðar
í hagnaðarskyni. Halldór Ásgríms-
son, utanríkisráðherra, segir að
ákvörðun um framhaldið verði tekin
að fundi loknum en aðalatriðið sé að
Alþjóðahvalveiðiráðið þurfi að end-
urskoða sína starfshætti ef það eigi
að geta orðið trúverðug stofnun. Ís-
lensk stjórnvöld hafi gert sér vonir
um að þar hafi margt lagast en ekki
séu mörg teikn á lofti um það.
Halldór Ásgrímsson, utanríkis-
ráðherra, segir að sú ákvörðun þessa
nauma meirihluta Alþjóðahvalveiði-
ráðsins að hafna aðild Íslands að
ráðinu sé ólögmæt. Ísland sé því full-
gildur aðili að ráðinu með fyrirvara
við hvalveiðibannið og enginn geti
tekið þann rétt af Íslendingum. „Ég
harma það að hluti aðildarríkjanna,
þar með taldir Finnar og Svíar, hafi
tekið þátt í þessari ólögmætu aðgerð
sem hefur valdið okkur miklum von-
brigðum,“ segir Halldór Ásgríms-
son.
Samstaðan brotin
Að sögn utanríkisráðherra ræddi
hann við utanríkisráðherra allra
Norðurlanda um málið á sínum tíma,
en hann segir að sér sé það ljóst að
utanríkisráðuneyti viðkomandi
landa komi allt of lítið að þessum
málum. Þau hafi að mestu leyti verið
í höndum umhverfisráðuneyta en
nýlega hafi verið samþykkt sam-
hljóða yfirlýsing Norðurlandanna
um sjálfbæra þróun. „Þessi afstaða
Finna og Svía veldur miklum von-
brigðum í ljósi þeirrar samstöðu sem
varð í því máli.“ Halldór Ásgrímsson
segir að staðan verði metin að lokn-
um ársfundi Alþjóðahvalveiðiráðs-
ins. „Síðasta orðið hefur ekki fallið í
þessu máli,“ segir hann. „Það verður
því miður að segja að mjög margt í
kringum Alþjóðahvalveiðiráðið er í
afskaplega lausum skorðum. Við-
komandi ríki hafa ekki gefið hinum
lögfræðilegu og vísindalegu hliðum
þessa máls nægilegan gaum heldur
einungis rekið mál áfram á grund-
velli skoðana ýmissa umhverfissam-
taka sem öll eru ekki mjög vönduð að
virðingu sinni. Mér sýnist að lítið
hafi breyst í þessum efnum frá því ég
tók þátt í þessum málum fyrir um
það bil áratug.“
Aðspurður segir utanríkisráð-
herra að einn möguleikinn sé að
skjóta málinu til Alþjóðadómstólsins
í Haag. „Það liggur alveg ljóst fyrir í
okkar huga að hin lögfræðilega hlið
málsins er alveg ljós. Hér er um
ólögmæta aðgerð að ræða. Það (að
skjóta málinu til Alþjóðadómstóls-
ins) er eitt af því sem kemur til álita
en ég tel að ekki sé tímabært að taka
ákvörðun um það fyrr en fundinum
er lokið.“
Fréttatilkynning
til erlendra fjölmiðla
Árni M. Mathiesen, sjávarútvegs-
ráðherra, sendi í gær fréttatilkynn-
ingu til erlendra fjölmiðla, þar sem
kemur m.a. fram að fréttir hjá Reut-
ers og AP þess efnis að Íslendingar
séu við það að hefja hvalveiðar séu
ekki nákvæmar. Hið rétta sé að Al-
þingi hafi ákveðið 1998 að hvalveiðar
hefjist á ný í framtíðinni en tíminn
hafi ekki verið ákveðinn og þegar
það verði gert verði það á sjálfbær-
um nótum. Ísland sé í fararbroddi í
heiminum varðandi fiskveiðistjórn-
un með sjálfbærum hætti og ekki
standi til að láta þá stöðu af hendi.
Halldór Ásgrímsson utanríkisráðherra um ákvörðun Alþjóðahvalveiðiráðsins
Síðasta orðið
hefur ekki fallið
Halldór Ásgrímsson, utanríkisráðherra, segir að síðasta orðið hafi ekki
verið sagt varðandi aðild Íslands að Alþjóðahvalveiðiráðinu.
Morgunblaðið/Sigurður Jökull
TÓMAS H. Heiðar, þjóðréttarfræðingur utan-
ríkisráðuneytisins og í sendinefnd Íslands á árs-
fundi Alþjóðahvalveiðiráðsins, segir að sú
ákvörðun Alþjóðahvalveiðiráðsins síðastliðinn
mánudag að taka til afgreiðslu og hafna fyr-
irvara Íslands við hvalveiðibann ráðsins og þar
með aðild Íslands að ráðinu og hvalveiðisamn-
ingnum sé tvöfalt brot á þjóðarétti.
Að sögn Tómasar var ráðið í fyrsta lagi ekki
bært til að taka ákvörðun um fyrirvarann, þar
sem slíkt vald er alfarið í höndum einstakra að-
ildarríkja, og í öðru lagi var ákvörðun ráðsins
efnislega röng þar sem fyrirvari Íslands er í
fullu samræmi við tilgang og markmið hvalveiði-
samningsins. Þar sem ákvörðun Alþjóðahval-
veiðiráðsins er ógild er Ísland áfram fullgildur
aðili að ráðinu með fyrirvara við hvalveiðibannið
að því er varðar þau ríki sem ekki hafna fyr-
irvaranum með sjálfstæðum hætti og á lögmæt-
um forsendum.
Tómas segir að meginregla þjóðaréttar sé sú
að fyrirvari ríkis við ákvæði alþjóðasamnings sé
háður samþykki einstakra aðildarríkja samn-
ingsins. Ljóst sé að meginreglan eigi við í því til-
viki sem hér um ræðir, enda eigi undantekn-
ingar frá henni ekki við. Ástralía, Nýja-Sjáland
og fleiri ríki hafi haldið því fram að Alþjóðahval-
veiðiráðið væri bært til að taka ákvörðun um
fyrirvara Íslands á grundvelli þeirrar undan-
tekningarreglu að fyrirvari við stofnsamning al-
þjóðastofnunar sé háður samþykki sjálfrar
stofnunarinnar. „Því er til að svara að fyrirvari
Íslands lýtur ekki að hinum upprunalega hval-
veiðisamningi sem er stofnsamningur Alþjóða-
hvalveiðiráðsins, heldur að ákvæði e-liðar 10.
málsgreinar fylgiskjals við samninginn um hval-
veiðibannið. Rökin fyrir undantekningarregl-
unni eru þau að mikilvægt sé að allir aðilar að al-
þjóðastofnun séu bundnir af stofnsamningi
hennar sem hefur að geyma ákvæði um skipulag
og ákvarðanatöku og önnur ákvæði stofnana-
legs eðlis. Fyrirvarar við slík ákvæði séu því að-
eins gildir að viðkomandi alþjóðastofnun sam-
þykki þá. Þessi rök eiga alls ekki við um
fyrirvara við ákvæði fylgiskjals við hvalveiði-
samninginn sem aðildarríki samningsins geta
mótmælt og verið óbundin af og gilda því ekki
nauðsynlega fyrir öll aðildarríki. Noregur og
Rússland mótmæltu til dæmis hvalveiðibanninu
á sínum tíma og eru því óbundin af því.“
Tómas segir að framkvæmdin að því er varð-
ar fyrirvara við hvalveiðisamninginn hingað til
styðji þessa niðurstöðu. Fyrirvarar Argentínu
árið 1960, Chile og Perú árið 1979 og Ekvador
árið 1991 hafi ekki komið til afgreiðslu og at-
kvæðagreiðslu í Alþjóðahvalveiðiráðinu, heldur
hafi þeir einungis verið háðir samþykki ein-
stakra aðildarríkja. „Engin rök voru til þess að
beita annarri málsmeðferð um fyrirvara Ís-
lands. Athyglisvert er að fyrir atkvæðagreiðsl-
una í Alþjóðahvalveiðiráðinu um íslenska fyr-
irvarann höfðu fjölmörg aðildarríki tekið
sjálfstæða afstöðu til fyrirvarans og ýmist sam-
þykkt hann eða hafnað honum. Þar á meðal voru
Bandaríkin, Bretland, Mexíkó og Þýskaland
sem öll höfnuðu fyrirvaranum. Framkvæmd
þessara ríkja var í samræmi við þá framkvæmd
sem tíðkast hefur, en þau sneru síðan við
blaðinu og studdu að ráðið tæki málið fyrir.“
Tómas segir að fyrirvari Íslands við hvalveiði-
bannið sé óaðskiljanlegur hluti af aðildarskjali
þess. „Af því leiðir að Ísland telst aðili að hval-
veiðisamningnum gagnvart þeim aðildarríkjum
sem ekki hafna fyrirvaranum, en ekki er neitt
samningssamband milli Íslands og þeirra aðild-
arríkja sem hafna honum á lögmætum forsend-
um.“
Þegar einstök ríki taka afstöðu til fyrirvara
við ákvæði alþjóðasamnings ber þeim að gera
það á grundvelli þess hvort fyrirvarinn sé í sam-
ræmi við tilgang og markmið samningsins, að
sögn Tómasar. „Augljóst er að fyrirvari Íslands
við hvalveiðibannið er í samræmi við tilgang og
markmið hvalveiðisamningsins, enda er sjálft
hvalveiðibannið það ekki. Markmið samningsins
er að stjórna hvalveiðum, en ekki að koma í veg
fyrir veiðar án tillits til ástands einstakra hvala-
stofna. Enginn lagalegur grundvöllur er því fyr-
ir að hafna fyrirvara Íslands við hvalveiði-
bannið.
Af framangreindu leiðir að sú ákvörðun Al-
þjóðahvalveiðiráðsins að taka til afgreiðslu og
hafna fyrirvara Íslands er bæði að því er varðar
málsmeðferð og efni ógild og að engu hafandi.
Ísland er áfram aðili að ráðinu með fyrirvara við
hvalveiðibannið að því er varðar þau ríki sem
ekki hafna fyrirvaranum með sjálfstæðum hætti
og á lögmætum forsendum.“
Tvöfalt brot á
þjóðarétti