Morgunblaðið - 25.07.2001, Side 24

UMRÆÐAN
24 MIÐVIKUDAGUR 25. JÚLÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
Í BYRJUN árs 2000
hækkaði Seðlabankinn
vexti um 0,8 prósentu-
stig. Í rökstuðningi sín-
um benti bankinn með-
al annars á að vextir
hefðu hækkað í mikil-
vægum viðskiptalönd-
um og verðbólga og
verðbólguvæntingar
hefðu aukist. Frá árinu
1997 til ársins 2000
hækkuðu vextir alls um
sjö sinnum alls um
3,6% og þar af 2,4% á
árinu 2000. Verðbólgu-
þróun síðustu mánaða
virðist ekki benda til
þess að vaxtastefna
þessi hafi hamlað gegn aukinni verð-
bólgu. Stýrivextir Seðlabankans eru
nú 14,5% sem eru lægstu kjörvextir
sem bjóðast traustum viðskiptavin-
um bankanna. Vaxtaflokkar bank-
anna liggja allt að 17-18% á óverð-
tryggðum lánum og allt að 23% á
yfirdráttarlánum. Þessir vextir eru
sú viðmiðun sem er raunhæfust er
þegar bornir eru saman vextir hér á
landi og í öðrum löndum.Vaxtamun-
ur milli Íslands og annarra landa er
að meðaltali um 6 og ½ prósent en
mun meiri ef miðað er við Japan og
Bandaríkin. Almennir vextir í
Bandaríkjunum eru nú 3,75% og 1% í
Japan (libor vextir). Til samanburð-
ar eru dráttarvextir 5% í Japan, 7,5%
í Bandaríkjunum og 10,5% í Noregi
en viðmiðun hér á landi er nú 23,5%
sé ekki um annað samið. Vextir hér á
landi eru því algerlega úr takti við
það sem gerist hjá helstu viðskipta-
löndum okkar. Vaxtahæð hér á landi
er einnig á skjön við ávöxtunarkröfu
áhættufjármagns sem er á bilinu 10-
15%. Það skýtur skökku við að vextir
bankanna við útlán þar sem áhætta
er takmörkuð sé hærri en ávöxtunar-
krafa við áhættufjárfestingar. Við
vaxtatekjur bankanna bætast síðan
þjónustugjöld ýmiskonar sem hafa
farið vaxandi í seinni tíð. Afleiðingar
hárra vaxta og fjármagnskostnaðar
á afkomu fyrirtækja og einstaklinga
eru mismunandi eftir því hvort fyr-
irtæki sækja sér lánsfé hér á landi
eða erlendis. Harðast bitnar þetta á
nýstofnuðum fyrirtækjum. Ljóst er
að stærri fyrirtæki
hafa sótt lánsfé til er-
lendra banka en flest
lítil og meðalstór fyrir-
tæki og einstaklingar
hafa leitað á innan-
landsmarkað eftir lána-
fyrirgreiðslu. Lítil og
meðalstór fyrirtæki
hafa síðan velt vaxta-
kostnaði eins og öðrum
kostnaði út í verðlagið
og það hefur haft sín
áhrif á verðbólguhrað-
ann hér á landi. Vaxta-
munur milli Íslands og
viðskiptalanda okkar
hefur skert verulega
samkeppnisstöðu ís-
lenskra fyrirtækja. Ljóst er að þó að
erlendar lántökur hafi aukist veru-
lega þá eru slíkar lántökur bundnar
við stærri verkefni og fjárfestingar
og öll önnur lánsfjárþörf og lausa-
fjárþörf er bundin við innanlands-
markað. Þá hefur kaupmáttaraukn-
ing einstaklinga vegna nýgerðra
kjarasamninga rýrnað verulega af
þessum sökum. Þau fyrirtæki sem
hafa tekjur á innanlandsmarkaði og
tekið hafa erlend lán hafa orðið fyrir
þungum búsifjum vegna gengis-
hækkanna sem bætist við hinn háa
fjármagnskostnað.
Verðtrygging
Annað séríslenskt fyrirbrigði er
verðtryggingin á skuldbindingum til
lengri tíma sem komið var á árið
1979 á tímum óðaverðbólgu. Átti hún
að vernda innlán landsmanna og út-
lán bankanna. Verðtrygging er nán-
ast óþekkt fyrirbæri hjá viðskipta-
löndum okkar. Í stað verðtryggingar
meta erlendir fjármálamarkaðir
áhættuna vegna verðbólgu og haga
vaxtaákvörðunum sínum til sam-
ræmis við það. Verðbólguáhættan
liggur því hjá sparifjáreigendum og
bönkum á jafnræðisgrundvelli. Bent
hefur verið á að það væri gott og gilt
náttúrulögmál að lánastofnanir ættu
að njóta hluta hagnaðar fasteignar-
eigenda vegna hækkunar á fast-
eignaverði undanfarin tvö ár. Hér er
um grundvallarmisskilning að ræða.
Bankar og lífeyrissjóðir lána al-
mennt innan áhættumarka meðan
fasteignareigendur sem eiga að hafa
hagnast bera alla áhættuna á verð-
sveiflum til hækkunar eða lækkunar.
Hinn dæmigerði eigandi sem býr í
fasteign sinni leysir ekki út hagnað-
inn þar sem hann býr í eigninni. Ef
hann selur eignina bindur hann
hagnaðinn í annarri fasteign. Hagn-
aðurinn er í flestum tilvikum ekki
annað en skráning á hækkuðu fast-
eignamati sem eykur skattbyrði eig-
enda af eigninni. Þá er harla ólíklegt
að hækkun vegna verðtryggingar-
innar gangi til baka. Fasteignareig-
endur hafa undantekningarlítið ekki
hagnast af hækkuðu fasteignaverði
heldur tapað vegna skattahækkana.
Neytendur og fyrirtæki eru þessu til
viðbótar enn óvarðir fyrir eyðingar-
mætti verðbólgunnar þegar um er að
ræða innlán til styttri tíma. Vextir
óbundinna sparisjóðsreikninga og
hlaupareikninga eru á milli 1 og 2%
en verðbólga hefur undanfarin ár
verið 4-5% og útlit er fyrir 7-9%
verðbólgu á þessu ári. Rýrnun á inni-
stæðum þeirra sem eru með innlán á
þessum reikningum er því um 2-5% á
ári eftir verðbólgustigi. Er því ekki
óeðlilegt að fjármálastofnanir beri
einnig áhættuna af verðbólgunni. Þá
er ljóst að verðtrygging fælir er-
lenda fjárfesta frá því að fjárfesta
hér á landi þar sem þeir þekkja ekki
verðtryggingarkerfið og fjármálalíf-
ið er ekki gagnsætt og samanburð-
arhæft af þeim sökum.
Evra
Erlend lántaka fyrirtækja hefur
beint sjónum manna að nýjum áhrif-
um þeirra á íslenskt hagkerfi og
gengisskráningu. Seðlabankinn hef-
ur réttlætt hátt vaxtastig með því að
þar með aukist erlend lántaka og
með styrkist íslenska krónan vegna
aukins framboðs gjaldeyris hér á
landi við innlausn. Gengisskráning
sem sækir styrk sinn í slíkar for-
sendur er brothætt og lítið þarf til að
koma til þess að miklar sveiflur komi
fram hætti fyrirtæki skyndilega að
sækja á erlenda lánamarkaði. Geng-
isflökt krónunnar síðustu misseri
hefur verið óeðliega mikið. Þetta hef-
ur ýtt undir umræðu um að nauðsyn-
legt sé að taka upp evruna til þess að
vernda þau fyrirtæki fyrir gengis-
sveiflum sem tekið hafa erlend lán.
Það myndi falla vel að meginákvæð-
um samningsins um Evrópska efna-
hagssvæðið að skipta út íslensku
krónunni fyrir evru. Slíkt fyrirkomu-
lag yki á gagnsæi hins sameiginlega
markaðar og stöðugleika hjá stærri
fyrirtækjum. Evran sem gjaldmiðill
hér á landi myndi jafnframt tak-
marka gengisáhættu fyrirtækja og
leiða til aukinnar samkeppnisvitund-
ar þeirra og neytenda. Jafnframt
yrði tryggt áfram sjálfstæði Seðla-
bankans og úrræði hans yrðu að öðru
leyti virk til þess að halda uppi stöðu-
leika í íslensku efnahagslífi. Mark-
mið Seðlabanka sem lytu að því að
vaxtastig yrði sem næst því sem það
gerist í helstu viðskiptalöndum okk-
ar, breyting úr íslensku krónunni yf-
ir í evru og afnám verðtryggingar
eru að mínu mati til þess fallin að
styrkja samkeppnisstöðu íslenskra
fyrirtækja, efla hag landsmanna og
stuðla að heilbrigðara efnahagslífi.
Vextir og verðtrygging
– séríslensk fyrirbæri
Magnús Ingi
Erlingsson
Fjármál
Evran myndi takmarka
gengisáhættu fyrir-
tækja, segir Magnús
Ingi Erlingsson, og
leiða til aukinnar
samkeppnisvitundar.
Höfundur er héraðsdómslögmaður.
ÞETTA bréf mitt er
samhljóða bréfi sem ég
sendi þér í pósti 10. maí
sl. og hef ég kosið að
senda þér það á þessum
vettvangi þar sem mér
hefur ekki borist neitt
svar. Bréfið er að
mestu óbreytt.
Það var ánægjulegt
að sýna þér og aðstoð-
armanni þínum getu
Halo ehf. við þau
þröngu starfsskilyrði
sem félagið starfar, í
samkeppni við ríkis-
„risann“ Veðurstofuna.
Tilgangur minn með
því að sýna þér hvers
við værum megnugir, var að athuga
hvort ekki kæmi til að í umhverfis-
ráðuneytinu og á þínum pólitíska
vettvangi væri vilji til þess að styðja
og hvetja aðra starfsemi en stóriðju
og aðra landsmenn en Austfirðinga í
góðum og nýtilegum verkum, enda
þótt Austfirðingar séu allra góðra
gjalda verðir. Að óslepptum vistvæna
þættinum.
Það er brýnt að gera þér grein fyrir
því að Halo ehf. er eini aðilinn á Ís-
landi sem vinnur veðurspár fyrir Ís-
land, gagnasöfnun, útreikninga og
framsetningu.
Halo nær tvisvar á sólarhring í
frumveðurgögn til gagnabanka í Am-
eríku, gögn sem eru svokölluð „public
domain“ gögn, öllum aðgengileg og
nýtanleg og skv. alþjóða samþykkt-
um sem ráðuneyti þitt er ábyrgt fyrir.
Þetta er gert þrátt fyrir fullyrðingar
og skipulagðar mótmælaaðgerðir
evrópskra ríkisveðurstofa og þar með
Veðurstofu Íslands.
Þér er væntanlega kunnugt um að í
Ameríku eru ekki reknar veðurspá-
stofur á vegum hins opinbera, þar er
talið að frjálsi markaðurinn eigi að sjá
um þessa starfsemi, í því felist ótví-
ræður virðisauki og það enda þótt
þjónustan sé öryggismál (einsog
sjúkraflug). Alríkisstofnanir sjá um
að safna gögnum hvaðanæva og
greiða fyrir miðlun upplýsinga og
hvetja til virðisaukandi nýtingar
verðmæta.
Veðurgögnin skilgreinum við eftir
þörfum og setjum þau inn í reikni-
líkön sem þróuð eru af vísindamönn-
um í Evrópu og N-Ameríku. Reikn-
um síðan út spárnar fyrir alla Evrópu
og N-Ameríku og fullvinnum fram-
setninguna. Þetta er allt gert á PC-
tölvukosti, sem er umtalsverð sér-
staða og afar frábrugðið því sem veð-
urstofur gera erlendis.
Núna eru veðurspár
Halo boðnar frítt á Net-
inu allan sólarhringinn
og allan ársins hring og
slóðin www.theyr.is.
Allt er þetta alsjálfvirkt.
Því verður trauðla á
móti mælt, að starfsemi
Halo á sviði miðlunar
verðurspáupplýsinga
hefur hækkað og auðg-
að þjónustu- og tækni-
stig á þessum vettvangi
bæði á Íslandi og er-
lendis. Stjórnvöld gætu
komið því til leiðar að
stofnunum og ríkisfyrir-
tækjum væri gefin kost-
ur á eðlilegum sam-
skiptum við einkafyrirtæki í
samkeppni við Veðurstofuna, án þess
að þau hefðu þá tilfinningu að ella
væru þau sett út í kuldann, eins og
heyrst hefur þeim sem sjá um út-
breiðslustarfsemi okkar.
Þér var líka sýnd útgáfa á spám
fyrir sjónvarp sem sýnir á skemmti-
lega myndrænan hátt veðrabreyting-
ar yfir Evrópu til flutnings í sjón-
varpsstúdíói. Engin þörf á látbragðs-
leik.
Orðspor okkar er gott, innanlands
og erlendis eins og vinsamlegt hrós
frá viðskiptaaðila bresku veðurstof-
unnar, sem fylgdi bréfi mínu og þú
hefur væntanlega lesið, gaf tilefni til.
Við þá stofnun versla stjórnendur
Veðurstofu Íslands, þrátt fyrir vitn-
eskju um tilveru og verklag Halo.
Hugmyndin væri fyrir þig að skoða
hvort svona þjónusta ætti að bjóðast
út á almennum markaði eða hvort
ekki væri nær að versla á Íslandi það
sem íslenskt er.
Heimsóknir á vef okkar bera því
líka vitni að notagildið er viðunandi
og notendur sækjast eftir upplýsing-
um sem við búum til. Halo er sem
stendur þátttakandi í samræmdri
vefmælingu Verslunarráðsins og er í
5 til 6 sæti með um 7% stöðugan vöxt í
heimsóknum. Slóðin er http://
new.teljari.is/sv/index.php.
Annað dæmi um orðspor er sam-
starf Halo með vísindamönnum víðs-
vegar að og finna má á slóð www.halo-
.is. Verkefnið er hafvöktun, ES
rannsókna- og þróunarverkefni sem
kallaðist DIADEM, er nýlokið en
framhaldsverkefnið heitir Topaz.
Verkefnin er mjög merk nýjung í
þessari grein og í fyrsta skipti í sögu
hafrannsókna sem eðlisfræðileg og
líffræðileg reiknilíkön eru notuð,
ásamt gervitunglamælingum til að
spá fyrir um útbreiðslu plöntusvifs,
ólífræns koltvísýrings og styrkleika
næringarefna. Víðtækar upplýsingar
um frumframleiðni og víxlverkun líf-
fræðilegra og eðlisfræðilegra þátta
hafa aldrei fyrr legið fyrir á sama
tíma og vorblómstrunin í hafinu á sér
stað. Hér hafa sjö færir rannsókna-
hópar í Evrópu tekið saman höndum
og náð þessum merka áfanga og við
erum stoltir yfir því að vera með í
hópnum. Þátttaka okkar gerir Íslend-
ingum það mögulegt að nýta sér
þessa þekkingu, sem er í almanna-
þágu. Halo hefur staðið undir okkar
hluta kostnaðar á móti tilleggi Evr-
ópusambandsins. Framsækin úr-
vinnslu- og upplýsingamiðlun eins og
sú sem Halo hefur þróað á erindi við
íslenskt samfélag og er til hagsbóta
og menningarauka.
Halo kallar því á samstarf við
stjórnvöld og bendir á að sinnuleysi
geti leitt til þess að verðmæti og tæki-
færi glatist. Þegar talað er um stuðn-
ing og samstarf við stórnvöld getur
hann verið margvíslegur og afar
gagnlegur báðum. Ég nefni dæmi:
1. Stofnunum umhverfisráðuneytis-
ins verði t.d. gert að hætta öllum
aðgerðum sem séu samkeppnis-
hamlandi og vinna að uppbyggingu
markaðar fyrir blómlega neyslu á
umhverfisupplýsingum.
2. Stórnvöld skilgreini hluta af þeirri
þjónustu sem Halo veitir sem hluta
af opinberri þjónustu. Við það fæst
ótvíræður virðisauki.
3. Stjórnvöld taki þátt í stefnumótun
um frekari þróun á upplýsingavör-
um sem hækki þjónustu- og tækni-
stig þess sem notendum er boðið
upp á um opnar fjarskiptaleiðir.
Við það vinnist m.a. nýlunda fyrir
þann mannauð sem liggur í starfs-
mönnum Veðurstofu.
Ég lauk bréfinu til þín á þá leið að
skoðun mín væri sú að kominn væri
tími til að æðsta vald umhverfismála á
Íslandi komi því til leiðar að Íslend-
ingar fái að nýta sér þá góðu vinnu
sem hjá okkur er unninn og í fullri
vinsemd leggi af þá iðju að virða að
vettugi það sem gott er og gagnlegt
smáþjóð eins og okkur. Þetta er enn
skoðun mín og minn skilningur á
einni af mörgum skyldum til þess val-
inna stjórnvalda á hverjum tíma við
landsmenn alla.
Öflun veðurfars-
upplýsinga
Þorsteinn S.
Þorsteinsson
Samkeppni
Halo, segir Þorsteinn
Sigurður Þorsteinsson í
opnu bréfi til umhverf-
isráðherra, kallar því á
samstarf við stjórnvöld.
Höfundur er framkvæmdastjóri
Halo ehf.