Morgunblaðið - 25.07.2001, Síða 30

MINNINGAR
30 MIÐVIKUDAGUR 25. JÚLÍ 2001 MORGUNBLAÐIÐ
E
itt af því sem hvíldi
þungt á mörgum
fyrir nokkrum ára-
tugum var að mann-
kynið virtist stað-
ráðið í að fjölga sér svo mikið að
ekki yrði við neitt ráðið. Mik-
ilvægustu náttúruauðlindir yrðu
margar þurrausnar um miðja 21.
öld og sumar mun fyrr, um allan
heim myndi „mannfjölda-
sprengjan“ valda eymd og volæði
og gera lífið að lokum óbærilegt
ef ekki yrði breyting á. Nú er að
verða ljóst að eftir hálfa öld verð-
ur mannfækkun mikil ógnun við
lífsgæðin í flestum ríku lönd-
unum. Við lifum lengur en áður
gerðist og um leið er barneignum
að fækka. Hlutfall aldraðra verð-
ur á endanum
orðið svo hátt
að skattaálag-
ið vegna út-
gjalda til
heilsugæslu
og annarra
velferðarmála á þá sem stunda
vinnu getur orðið lítt bærilegt. Í
augum Íslendinga virðist fólks-
fækkun vera fjarlægur vandi, við
erum enn yfir markinu. En ekki
er víst að svo verði um alla fram-
tíð. Venjulega tökum við að lokum
upp sömu hætti og grannþjóðir
okkar og þar er hvítvoðungurinn
að verða fágæt gersemi.
Viðkoman, það er fjöldi fæddra
einstaklinga umfram látna, er þar
minni en svo að hún nægi. Reglan
er að hver kona þarf að eignast að
minnsta kosti tvö börn um ævina
til að íbúafjöldi haldist stöðugur
en innflutningur getur að sjálf-
sögðu breytt stöðunni.
Bölsýnisraddirnar vegna of-
fjölgunar á sínum tíma voru ekki
út í bláinn, þær byggðust á stað-
reyndum. Um 1950 fór sérstök
rannsóknarstofnun á vegum Sam-
einuðu þjóðanna að safna upplýs-
ingum um þróun mannfjölda og
gera spár um framtíðarþróun.
Tölurnar voru uggvænlegar, á
sjötta og sjöunda áratugnum
töldu menn ljóst að íbúafjöldi
jarðarinnar yrði kominn í tíu þús-
und milljónir snemma á 21. öld.
Um aldamótin 1800 er talið að
búið hafi um 1.200 milljónir
manna í heiminum öllum. Iðnbylt-
ingin olli hraðari fjölgun í Evrópu
en áður hafði þekkst og þegar leið
á 19. öldina flykktist fólk til
Bandaríkjanna og annarra land-
svæða sem Evrópuþjóðir höfðu
lagt undir sig. Framfarir í heilsu-
gæslu ýttu enn undir fjölgun á 20.
öldinni en sérfræðingar álíta að
hægt sé að miða við fimmta ára-
tuginn þegar reynt er að tíma-
setja upphaf offjölgunar sem gæti
runnið sitt skeið seint á þessari
öld.
Nú erum við jarðarbúar orðnir
rúmlega sex þúsund milljónir.
Eins og oft gerist þegar lesið er í
framtíðina hafa forsendur breyst.
Fræðimenn SÞ endurskoða
mannfjöldaspárnar á nokkurra
ára fresti og gefa upp nokkrar
ólíkar niðurstöðutölur eftir því
hvaða forsendur eru gefnar. Í
fyrra var niðurstaðan að mann-
fjöldi á jörðinni yrði árið 2050 frá
tæpum átta milljörðum upp í tíu
og hálfan milljarð. Munurinn er
að í lægri tölunni er miðað við að
þróunin verði svipuð og hún hefur
verið síðustu árin, stöðugt minni
viðkoma í nær öllum auðugum
löndum og einnig í Kína. Ef notuð
er spá sem fræðimennirnir segja
að sé miðuð við eins konar með-
altal milli hæstu og lægstu
spánna verðum við alls 9,3 millj-
arðar.
Við upphaf nýrrar aldar benda
tölur frá Rússlandi til þess að
mannfjöldi þar í landi verði kom-
inn úr 145 milljónum í 85 milljónir
um miðja öldina. Það sem vekur
mesta athygli er að þróunin þar í
landi er ekki einsdæmi, gert er
ráð fyrir umtalsverðri mann-
fækkun í Evrópu og Japan á
næstu áratugum og eftir miðja
öldina mun Kínverjum fækka.
Spáð er að fólksfjöldi í Evrópu
hrapi úr 727 milljónum núna í að-
eins 603 milljónir árið 2050 og er
þá miðað við meðaltalsspána.
Fjöldi fólks flyst með jafnt lög-
legum sem ólöglegum hætti til
Bandaríkjanna ár hvert, aðallega
frá Mexíkó. Er talið að nú búi um
þrjár milljónir ólöglegra innflytj-
enda í landinu. Spáð er hjá SÞ að
Bandaríkjamönnum eigi eftir að
fjölga næstu hálfa öldina úr 283
milljónum í 397 og er þá ekki síst
haft í huga að innflytjendur verði
eftir sem áður margir. En fæðing-
artíðnin fellur nú ört í Mexíkó
sem hlýtur smám saman að draga
úr útflutningi. Og gagnrýnt hefur
verið að í spánni sé gert ráð fyrir
aukinni viðkomu meðal inn-
fæddra Bandaríkjamanna en hún
hefur verið svo lítil síðustu ára-
tugina að án innflytjendastraums-
ins væri um stöðnun að ræða.
Hvers vegna fækkar fæðingum
í löndum þar sem lífskjör eru orð-
in þokkaleg eða mjög góð? Þetta
er ekki vegna þess að konur hafi
gert með sér leynilegt sam-
komulag um að nú nenni þær ekki
lengur að leggja á sig erfiðið og
sársaukann sem fylgir barns-
burði.
Sumir, karlar jafnt sem konur,
hugsa með sér að óþarfi sé að
gera sér lífið erfitt með næt-
urvökum, auknum útgjöldum og
stundum lítilli umbun þegar verk-
inu er lokið. En ungt fólk kemst
oft að þeirri niðurstöðu að börn
séu of dýr. Dagvistarplássin séu
of fá, frama konunnar í starfi væri
ógnað ef hún tæki sér það leyfi
sem óhjákvæmilegt er. Þess
vegna er ekki útilokað að heitar
umræður verði eftir nokkra ára-
tugi um lengri fæðingarorlof fyrir
bæði kyn, hærri barnabætur og
önnur verðlaun til handa þeim
sem taka að sér að búa til börn og
ala þau upp. Ef vilji er fyrir því að
snúa hjólinu við þarf að lækka
framleiðslukostnað á börnum ef
nota má hagfræðingamál.
Hvað með innflutning? Fátækt
þjóðar er ekki náttúrulögmál
heldur er fyrst og fremst um að
ræða óheppilegt stjórnarfar þótt
umhverfisaðstæður geti stundum
dregið úr úr hagsæld. Einhvern
tíma munu fátækar og frjósamar
þjóðir í Þriðja heiminum lenda í
sama fari og við, æ fleiri fara að
taka lífsþægindin fram yfir barn-
eignir. Indverjar og Afríkuþjóðir
munu þá ekki lengur senda ungt
fólk úr landi til að hjálpa á elli-
heimilinu.
Framtíðin
er ellinnar
Sumir, karlar jafnt sem konur, hugsa
með sér að óþarfi sé að gera sér lífið erf-
itt með næturvökum, auknum útgjöld-
um og stundum lítilli umbun þegar
verkinu er lokið.
VIÐHORF
Eftir Kristján
Jónsson
kjon@mbl.is
Kær frænka mín, Guðríður Guð-
jónsdóttir, er látin eftir löng og erf-
ið veikindi. Hún sýndi mikinn dugn-
að í veikindum sínum og stóð eins
lengi og stætt var. Aldrei kvartaði
hún en smám saman var ljóst að
hún var miklu veikari en hún vildi
sjálf vera láta. Hún var einstök
GUÐRÍÐUR
GUÐJÓNSDÓTTIR
✝ Guðríður Guð-jónsdóttir fædd-
ist 28. maí 1915.
Hún lést á líknar-
deild Landspítalans
14. júlí síðastliðinn.
Foreldrar hennar
voru hjónin Þórunn
Ólafsdóttir húsmóð-
ir, f. 7.8. 1889, d.
23.12. 1978, og Guð-
jón Guðmundsson,
verkamaður, f. 27.6.
1889, d. 31.1. 1984.
Systkini Guðríðar
eru: Vigdís Guð-
jónsdóttir, f. 23.4.
1911, Valdimar Guðjónsson, f.
22.4. 1918, Ingibjörg Guðjóns-
dóttir, f. 11.2. 1920, Ólafur Guð-
jónsson, f. 16.9 1922, og Gunnar
Guðjónsson, f. 21.2. 1925. Öll
eru systkinin búsett í Reykjavík.
Eiginmaður Guðríðar var
Grímar Jónsson kaupmaður, f.
11.10. 1913, d. 27.5. 1980. Þau
giftust 17.11. 1945. Þeim varð
ekki barna auðið.
Útför Guðríðar fer fram frá
Fossvogskirkju í dag og hefst
athöfnin klukkan 13.30.
kona fyrir margra
hluta sakir, glaðvær,
skemmtileg og ung í
anda.
Guðríður, sem alltaf
gekk undir nafninu
Gauja, fæddist og ólst
upp í Vetleifsholts-
hverfinu í Rangár-
þingi. Hún fluttist til
Reykjavíkur ásamt
fjölskyldu sinni árið
1929 og bjó þar allar
tíð síðan.
Gauja fór að vinna
fyrir sér þegar hún
fluttist til Reykjavík-
ur, þá aðeins fjórtán ára gömul. Á
þessum árum, þ.e. í upphafi
kreppuáranna, var erfitt um vinnu
og þurfti Gauja að taka þá vinnu
sem bauðst. Hún var í vist á ýms-
um heimilum í Reykjavík og í
kaupavinnu. Gauja vann tvö sumur
á Hvanneyri í mjólkurhúsinu svo-
kallaða. Þar undi hún sér vel og
sagði hún stundum að þetta hafi
verið skemmtilegustu árin í lífi
hennar. Þar kynntist hún mörgu
góðu fólki sem voru vinir hennar
alla ævi. Á Hvanneyri kynntist hún
Grímari Jónssyni sem seinna varð
eiginmaður hennar.
Gauja fékkst mestan hluta æv-
innar við saumaskap, fyrst hjá Sjó-
klæðagerðinni og seinna hjá Hag-
kaup. Þar starfaði hún í 20 ár en
hætti störfum árið sem hún varð 70
ára.
Gauja og Grímar gengu í hjóna-
band 1945 en hann lést fyrir um 20
árum. Fyrstu búskaparárin bjuggu
þau á Njálsgötu, þá á Víðimel en
fluttu árið 1957 að Kleppsvegi 4 og
bjuggu þar alla tíð síðan. Þegar
Grímar lést bjó Gauja áfram á
Kleppsveginum.
Öllum líkaði vel við Gauju. Hún
var hlý, vildi margt vita og lagði
öllum gott eitt til. Hún var gam-
ansöm, hafði góða frásagnargáfu og
átti auðvelt með að gleðja viðmæl-
endur sína. Hlátur hennar kom
manni alltaf í gott skap.
Hún var félagslynd og naut þess
að vera innan um fólk. Hún var
góður bridgespilari og var meðlim-
ur í Bridgefélagi kvenna.
Gauja hafði gaman af að ferðast
og fór víða, bæði innanlands og ut-
an á meðan heilsan leyfði.
Gestrisin var hún með afbrigð-
um, veitul og síbrosandi. Persónu-
töfrar hennar og hlýlegt viðmót lað-
aði marga að.
Gauja var fjölskyldurækin og
fylgdist vel með hvernig öllum
hennar skyldmennum vegnaði í líf-
inu. Hún var sjálfstæð og vildi fyrir
alla muni ekki vera upp á aðra
komin. Það má segja að stundum
hafi hún gengið heldur langt í því
að vilja ekki þiggja aðstoð frá sín-
um nánustu. En þegar veikindin
fóru alvarlega að segja til sín vildi
hún þó þiggja smá aðstoð og var
mjög þakklát fyrir hvert það smá-
ræði sem hún fékkst til að þiggja.
Gauju var tamara að gefa en
þiggja.
Ég hef oft velt því fyrir mér hvað
Gauja, þessi skýra, eðlisgreinda
kona hefði tekið sér fyrir hendur ef
hún hefði verið uppi á öðrum tíma.
Lífið heldur áfram og minningin
um Gauju frænku mun ávallt fylgja
✝ Sigmar Sigfús-son fæddist í
Reykjavík 31. des-
ember 1932. Hann
lést á Sjúkrahúsi
Suðurlands 17. júlí
síðastliðinn. Foreldr-
ar hans voru hjónin
Sigfús Jónsson, tré-
smiður í Reykjavík,
f. 15.6. 1903, d. 20.5.
1981, og Henný J.K.
Jónsson, f. í Noregi
10.10. 1906, d. 15.10.
1969. Systir Sigmars
er Bergljót, f. 31.8.
1938.
Hinn 17.12. 1955 kvæntist Sig-
mar Sigríði Pétursdóttur, f. 17.4.
1936 í Reykjavík. Foreldrar
hennar voru Pétur Ketilsson,
trésmiður í Reykjavík, f. 17.9.
1907, d. 15.4. 1981, og kona
hans, Ólavía G. Nielsen, f. 25.12.
1908, d. 26.11. 1997. Sigmar og
Sigríður eignuðust tvö börn. Þau
eru: 1) Ólavía, f. 11.5. 1956, maki
Aðalsteinn Ingi Jónsson, f. 12.10.
1952, bændur í
Klausturseli, og
eiga þau fjögur
börn, Henny Rósu,
f. 15.12. 1976, Sig-
mar Jón, f. 15.1.
1979, hann á dótt-
urina Anitu Ósk, f.
17.10. 2000, Ævar
Þorgeir, f. 28.2.
1989, og Martein
Óla, f. 13.11. 1991.
2) Pétur, f. 16.12.
1979, nemi.
Sigmar lauk námi
í rennismíði frá Iðn-
skóla Hafnarfjarðar
árið 1954. Hann vann hjá Vél-
smiðju Hafnarfjarðar í nokkur
ár eða þar til þau hjónin fluttu í
Laugarás í Biskupstungum árið
1959. Þar rak hann verkstæði og
sinnti rennismíði og nýsmíði
ásamt vélaviðgerðum til dauða-
dags.
Útför Sigmars verður gerð frá
Skálholtskirkju í dag og hefst at-
höfnin klukkan 14.
Ég ætla hér með örfáum orðum
að minnast látins vinar, góðs granna
um margra ára skeið og oft á tíðum
þegar mikið lá við taldi ég hann
minn velgjörðarmann. Það var hann
Sigmar í Laugarási.
Fyrstu kynni við Sigmar urðu
1960, er hann flutti í biskupshúsið í
Skálholti, sem á þeim tíma var mest
notað fyrir mötuneyti og aðstöðu
fyrir verkamenn. En þá var hann
búinn að fá lóð fyrir járn- og renni-
verkstæði í miðju Laugaráshverf-
inu. Sigmar var alla tíð hagsýnn og
útsjónarsamur og ákvað að sameina
heimili og vinnustað í stóru mynd-
arlegu húsi. Íbúðin var í suðurend-
anum þar sem allir gluggar sneru
móti suðri og sól, í fjarska Vörðufell-
ið til að gleðja augað. Þetta fyrir-
komulag var hagstætt fyrir margra
hluta sakir.
Sigmar var ekki einn í þessum
frumbýlisframkvæmdum, kletturinn
við hlið hans var Sigríður Péturs-
dóttir, sem við kölluðum alltaf Siggu
hans Sigmars. Hún var alltaf hans
heillastjarna, ævinlega tilbúin að
styðja við það sem hann tók sér fyr-
ir hendur og dáðist að verkum hans.
Mesta hamingjan voru börnin tvö,
Ólafía, sem er bóndi austur á Jök-
uldal, og Pétur, sem er nemi.
Sigmar var lærður rennismiður,
eftirsóttur í Reykjavík þar sem
hann hefði sjálfsagt getað orðið auð-
maður í peningum. Það var ekki
hans lífsstíll. Draumurinn var allt
annar. Sjálfstæður atvinnurekandi á
rólegum, fallegum og friðsælum
stað, þar sem náttúran í allri sinni
dýrð var umgjörðin um heimili og
vinnustað.
Ekki var Sigmar lengi í viðgerða-
þjónustu, þó gat ég alla tíð leitað til
hans með smáviðgerðir. Þegar við-
gerð var lokið spurði ég: „Hvað
kostar þetta?“ Þá var svarið: „Æ ég
veit það ekki, þetta var svo lítið, þú
ræður því.“ Ef hann nefndi upphæð-
ina var hún svo lág að ég gat ekki
verið þekktur fyrir annað en tvö-
falda hana. Þetta er reynslan af okk-
ar viðskiptum.
Fljótlega varð aðalstarfið nýsmíði
þar sem hugkvæmni og listahendur
fengu að njóta sín. Verkefnin voru
aðallega fyrir skóla í Reykjavík;
fatasnagar, skóbekkir og stigahand-
rið, sem nokkrar kynslóðir hafa
rennt höndum eftir og eflaust dáðst
að handbragðinu.
Af öllu var smíðað „módel“ sem
tryggði að ekki skeikaði millimetra
á slíkri fjöldaframleiðslu. Best líkaði
honum að smíða úr stáli, en það
þótti dýrt. Var þá járn notað, sem
þurfti að ryðhreinsa. Til þeirra hluta
notaði hann gamla þvottavél er hann
hafði styrkt. Setti hann smásteina
og járnið í. Eftir ákveðinn tíma var
allt gljáfægt, tilbúið í galvanhúðun.
Ég kom stundum á verkstæðið.
Enginn maður var sjáanlegur, en
járnsög að saga gríðarlega svera
járnstöng afar hægt, en með takt-
föstum strokum fram og aftur. Vatn
sprautaðist á blaðið til að kæla.
Þessa sög hafði hann smíðað sjálfur.
Í henni voru meðal annars tannhjól
úr taurullu. Lengi mætti telja verk-
færi er hann hannaði og smíðaði
sjálfur. Fyrir leikmann voru þetta
töfragripir.
Á síðari árum vann hann aðallega
fyrir Þjóðminjasafnið við nýsmíði og
endurgerð gamalla hluta í húsum
sem var verið að lagfæra, svo sem
Viðeyjarstofu og Hóladómkirkju. Í
þessum gömlu endurnýjuðu gripum
kom snilli Sigmars ótvírætt fram.
Hann umgekkst gamla hluti með
lotningu.
Sigmar átti mörg áhugamál sem
hann gat ekki alltaf komið í fram-
kvæmd vegna tímaskorts. Ég minn-
ist þess að eitt sinn er ég kom á
verkstæðið var hann búinn að leggja
kjölinn að stórum bát sem var gerð-
ur eftir norskri teikningu, mikil
listasmíð. Það tók langan tíma þang-
að til hann var sjósettur í Hafn-
arfirði. Þá var komið stýrishús, vélin
úr Renault-bíl, stýrishjólið úr flug-
vél og skrúfuna smíðaði hann sjálf-
ur.
Það liggur við að eftir öll þessi ár
fari um mann sælutilfinning að hafa
séð bátinn verða til og farið höndum
um það sem mest var pússað og
lakkað.
Nú þegar við Maja kveðjum þenn-
an hægláta og grandvara vin, sem í
dag verður jarðsunginn í Skálholts-
kirkju, á þeim stað þar sem vegferð-
in í Tungunum hófst, sendum við
Sigríði og fjölskyldu innilegar sam-
úðarkveðjur.
Björn Erlendsson.
SIGMAR
SIGFÚSSON