Morgunblaðið - 04.09.2001, Page 29

Morgunblaðið - 04.09.2001, Page 29
LISTIR MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 4. SEPTEMBER 2001 29 SAMRÆMD VEFMÆLING VIKA NR. 35 Sjá á www.chamber.is og textavarpi síðu 611 Samræmd vefmæling er listi yfir vefsetur, sem öll eru mæld af Modernus ehf. VEFUR FLETTINGAR INNLIT GESTAFJÖLDI www.mbl.is 1.386.431 412.935 79.976 www.simaskra.is 107.077 107.077 34.178 www.strik.is 243.198 57.310 20.098 www.einkamal.is 1.095.807 129.705 20.057 www.theyr.com 119.439 35.381 16.758 www.hugi.is 349.606 67.026 15.605 www.femin.is 302.846 32.844 9.632 www.torg.is 120.914 32.436 8.025 www.ruv.is 26.943 10.289 4.810 www.netdoktor.is 51.578 9.240 4.666 www.formula1.is 42.613 11.752 4.091 www.althingi.is 34.798 8.500 3.759 www.eidfaxi.is 46.360 11.411 3.721 www.form.is 17.090 4.840 3.131 www.gulalinan.is 17.190 3.726 2.655 www.skifan.is 19.147 3.756 1.989 www.rsk.is 12.161 3.175 1.935 www.sjonvarp.is 10.803 3.425 1.763 www.ha.is 8.555 2.590 1.637 www.akureyri.is 9.171 1.530 628 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. 9. 10. 11. 12. 13. 14. 15. 16. 17. 18. 19. 20. Verslunarráð Íslands LJÓÐASÖNGVAR (Lieder) er afmörkuð gerð söngverka, nokkuð frábrugðin því sem kölluð eru sönglög, þar sem laglínan er fullgilt og sjálfstætt tónverk, og mögulegt að flytja það án umbúnaðs eða útsetningar. Lieder, eins og hann er skilgreindur frá og með Schubert, er í flestum tilfellum tónverk, gegnunnið, oftlega í mörgum þáttum, samofið textanum og jafnvel leikrænt að allri gerð. þennan mun má sjá í sönglögum Schuberts, t.d. í laginu Heiðarrósin, sem er sjálfbært lag og svo Álfakóngurinn, sem er margslungin og leikræn tónsmíð en bæði þessi „lög“ samdi Schubert er hann var átján ára. Það má segja, að í gerð Lieder tósmíða hafi tónskáld vaxið frá hinu einfalda sönglagi til tón- smíða, sem oftlega urðu í höndum þeirra að viðamiklum söngverkum. Á fyrstu síðdegistónleikunum í Ými, fluttu Sólrún Bragadóttir og Gerrit Schuil franska og norræna lieder-söngva ásamt smá innslagi eftir Korngold, þýskan tónsmið, er á sér sögu bæði vestan hafs og austan. Tónleikarnir hófust á söngverkum eftir Gabriel Faure. Söngverk hans eru með því fegursta sem ritað hefur ver- ið, þar sem píanó og söngrödd verða eitt og er ljóst hvar einn frægasti nemandi hans, Ravel, hefur fengið sitt fagurfræðilega uppeldi. Fyrsta lagið Aprés un rève var glæsilega flutt og sama má segja um önnur, sem voru Les berceaux, Autmme, Nell, sem var aburða vel flutt, Re- contre, Toujours og Adieu, þar sem samleik- urinn hjá Sólrúnu og Gerrit náði hámarki, hvað snertir túlkun og fallega tónmótun. Einn eftirtektarverðasti þáttur tónleikanna var flutningur fimm söngverka eftir Henri Duparc, sem öll eru viðamiklar og margþættar tónsmíðar, og hófst á sérkennilega hófstilltu söngverki, Extace, sem merkir að vera frá sér numinn, í leiðslu og var flutningurinn allur merktur þessari stemmningu, annað söngverk- ið var Soupir og það þriðja La vie antérieure, stórbrotið lag, sem spannar í tóntaki frá hinu einfalda til mikilla átaka, er síðan hverfur aftur til sérkennilegrar friðsældar, þrátt fyrir sáran trega. Þetta lag var eitt glæsilegasta framlag tónleikanna. Næstu lög voru Lamento og síð- asta söngverkið eftir Duparc, var Au pays ou se fait la guerre, áhrifamikill ástarsöngur er var glæsilega fluttur. Það hefur verið sagt um Sibelíus að í söng- verkum sínum sé hann nokkuð misjafn en þar koma í móti einstaklega glæsileg verk, sem mörg hver voru samin í kringum þrítugsald- urinn. Tvö fyrstu lög Sibelíusar Ilalle (Til kvöldsins) og Lastu lainehilla (Rekaviður), telj- ast til finnsku laganna (op. 17) ásamt þriðja lag- inu Souda, souda, sinisorsa, (Syntu, syntu önd), sem er án ópusnúmers en samið 1899. Flest ein- söngverk sín samdi Sibelíus við sænska texta og var sænska skáldið Runeberg í miklu uppá- haldi hjá tónskáldinu en einmitt þrjú síðari söngverkin eftir Sibelíus, Norden, Vem styrde hit din väg og Sommernatten, eru úr Runbergs- söngvunum frá 1917 op. 90, sem eru síðustu ein- söngsverk meistarans. Öll lögin voru glæsilega flutt sérstaklegs Runebergslögin en á eftir þeim kom sérkennilegt innslag, fimm ljóða- söngvar eftir Korngold (1897-1957), sem áttu ekki heima í þessari dagskrá. Þessi verk eru því miður ekki sérlega áhugaverð að gerð, þó þau væru auðvitað mjög vel flutt. Hljómasnillingurinn Grieg, átti fimm snilld- arverk, Våren, Med en vandlilje, En svane og En dröm, er öll voru frábærlega flutt og til að bæta ögn við, fluttu þau söng Sólveigar sem aukalag og endurtóku svo einnig listaverkið Extace, eftir Duparc. Það er í raun óþarft að taka eitthvað sér- staklega fram varðandi þessa tónleika, þeir voru samleikur, þar sem listfengi fær dýpri merkingu en glæsilegt, og því ná engin orð að lýsa, nema sem skugga þess sem upplifunin sjálf er. Þar sem listfengi fær dýpri merkingu ... TÓNLIST Ý m i r Sólrún Bragadóttir og Gerrit Schuil fluttu söngverk eftir Faure, Duparc. Sibelíus, Korngold og Grieg. Sunnudagurinn 2. september 2001. LJÓÐASÖNGUR Morgunblaðið/Jim Smart Gerrit Schuil og Sólrún Bragadóttir. Jón Ásgeirsson LJÓTASTA „óperuhús“ Norður- landa, og sennilega þótt víðar væri leitað, hefur margur ugglaust hugsað í hljóði er hann gekk í turnháa yf- irbyggingu Dráttarbrautarinnar í Keflavík. Og vissulega þarf engu minna en ímyndunarafl tónlistar- manna til að sjá fyrir sér sönghof er siðuðu fólki væri bjóðandi, meðan flest innan stokks er enn í sinni upp- haflegu mynd. En hví ekki gera and- legt brauð úr jarðneskum dauða ís- lenzks skipasmíðaiðnaðar með slíkum hætti? Stærðin ein gefur mikla möguleika, hljómburðurinn er merkilega góður að óbreyttu, og ætti að vera leikur einn að færa upp heil- an Niflungahring með 100 manna hljómsveit og annað eins í kór, ef að- eins tekst að mana fram fé til launa, og þyrftu þó ekki að vera í neinni lík- ingu við toppstöður í hérlendum fjár- málafyrirtækjum. Hinn ársgamli félagsskapur Norð- uróp stóð umrætt kvöld að frum- flutningi nýrrar íslenzkrar kammer- óperu eftir Sigurð Sævarsson í fjórum samtengdum þáttum við styttan texta úr nýlegri skáldsögu Vigdísar Grímsdóttur. Uppfærslan var liður í óperuhátíð í Reykjanesbæ, og í tónleikaskrá segir bróðir tón- skáldsins og listrænn stjórnandi Norðuróps, Jóhann Smári Sævars- son óperusöngvari, tilganginn vera að taka þátt í að skapa ríkari óperu- hefð á Íslandi og jafnframt gefa broti af fjölda velmenntaðra íslenzkra söngvara tækifæri til að koma fram og vaxa á heimaslóð. Sem sé hið virðingarverðasta markmið, enda væru varla tugir íslenzkra óperu- söngvara í fullu starfi á erlendum fjölum, gæfust næg verkefni hér á landi. Hann nefnir ekki þarfir hljóð- færaleikara, og e.t.v. að fyrirsynju, enda kannski ekki jafnbrýnar í sam- anburði, en einmitt þar liggur fjár- hundurinn grafinn. Má því kalla hálf- gert kólumbusaregg að kokka 50 manna „hljómsveit“ niður í hljóm- borðskvintett eins og hér var gert, þar sem einn hljóðgervill var í hlut- verki píanós, tveir komu í stað strengjasveitar og hinir tveir löðuðu fram óma blásara og slagverks. Hvort þetta er það sem koma skal í íslenzkum óperum er ekki gott að segja. En minna má á þá hefð fyrri kynslóða, meðan heimilistónlistar- iðkun stóð í blóma, að semja fyrst fyrir fjórhent píanó og útsetja síðar fyrir hljómsveit. Mætti e.t.v. kalla umræddan tóngervlakvintett nokk- urs konar nútímatilbrigði við það. Hitt er svo aftur annað mál hvort ekki ætti að stíga skrefið til fulls og hreinlega frumsemja fyrir þá nýju hljómrænu möguleika sem hljóð- gervillinn býður upp á, í stað þess eingöngu að nota hann sem neyðar- ígildi hefðbundinnar hljómsveitar. Því þó að „sömplunartækni“ nú- tímans fleygi stöðugt fram, er enn verulegur munur á gervihljómi blás- ara og (sérstaklega) strengja og hinni raunverulegu vöru. Vill sá mun- ur ágerast í hlustun eftir því sem lengra líður. Þessa varð einnig smám saman vart í óperu Sigurðar, enda rithátturinn mest á líðandi nótum „milli svefns og vöku“ eins og tón- skáldið orðar það. Þó að margt kæmi furðuvel út, umfram allt píanóklingið úr nettum höndum Jónasar Sen, varð gervilegt dósahljóðið úr strengjavél- unum í mínum eyrum að firrandi plastmúr áður en lauk, ekki sízt fyrir þá sök að það átti að líkjast alvöru- strengjum án þess að takast það nema að hluta. Á hinn bóginn er alls- endis óvíst hvort kazoo-kennt strengja „sándið“ hafi verkað jafn- neikvætt á áheyrendur sem lítt eða ekki voru vanir fornaldarhljómi fyr- irmyndarinnar, enda má vera að vandinn verði endanlega fyrir bí í framtíðinni, eigi gamaldags sinfóníu- hljómsveitir eftir að hverfa af yfir- borði jarðar. Það bezta sem sagt verður um tón- listina í heild er hvað hún var tiltölu- lega einföld og stílhrein. Helgaðist fábreytni tónmálsins eflaust mikið til af depurð söguefnisins – forboðinni ást, banvænum sjúkdómi og sjálfs- morði, þar sem aðeins endalokin gáfu tilefni til einhvers í líkingu við dramatísk tilþrif með jafnframt eina söngdúetti verksins. Fram að þeim punkti var býsna fátt í textanum sem höfðaði til undirritaðs, kannski sum- part fyrir hvað söngritið virtist mót- að af sérreynsluheimi kvenna. Tón- málið var víða áferðarfalleg blanda af léttimpressjónískum mínímalisma án verulegra stílrænna útúrdúra, sem ljáði verkinu samfelldan heildarsvip með einskonar stöðugum en samt gegnsæjum söngles- eða „arioso“ rit- hætti er ávallt hleypti textanum í fyr- irrúm. Hljómaferlið var kliðmjúkt og áheyrilegt, jafnvel stundum ofurlítið poppskotið svo minnti á nýlega óp- erusöngleiki Broadways, án þess þó að reiða sig á klissjur. Látlausar og eðlilegar sönglínurnar báru sömu- leiðis með sér að söngvari hefði hald- ið um nótnapennann, þrátt fyrir ein- staka misfrösun svo sem rangáherzlu á endaatkvæði orða. En styrkleiki stílheildar var jafnframt helzti veik- leiki óperunnar. Sérstaklega gagn- vart athygli hlustandans, hafi sá mætt í öðrum tilgangi en að láta smám saman svæfast af harmi, eft- irsjá og verkjastillandi barbítúrata- doða. Látum vera að hvergi gætti eiginlegra sönglaga eða aría. En að tónlistin skyldi þurfa að vera nánast í sama tempói og styrk út í gegn, og gjörsneydd kontrapunktískum til- þrifum í þokkabót, var svolítið ofvax- ið mínum skilningi, jafnvel þegar takmarkanir söguefnis eru hafðar í huga. Sérstaklega þó í millispilunum á milli þátta, þar sem ætla mætti að ráðrúm hefði verið til aðeins meiri sviptinga í fjarveru söngtexta. Þess í stað var hið dáleiðandi svif milli svefns og vöku þar fært í æðsta veldi með stundum nærri því kvalafullu ítrekunarhjakki á sama ofurblíða hljómamynztri, eða hátt í 30 endur- tekningar í tveimur millispilanna. Gefist vilji og tækifæri til endurskoð- unar, mætti gefa þessu sérstakan gaum – og kannski sníða 15–20% af heildarlengd verksins í leiðinni. Þrátt fyrir fremur kyrrstæðan blæ tókst höfundi og flytjendum engu að síður að ná fram þónokkrum áferð- arfallegum augnablikum. Dúett Zetu og Önnu í síðasta þætti markaði sem fyrr segir nánast eina dramatíska há- punkt verksins, en ljóðrænt niðurlag óperunnar, þar sem hverfult lífið fjarar út í tóman fimmundarhljóm á ítrekuðum öfugum þrílið („IT“ skv. Morse-stafrófinu; skírskotun til upp- lýsingatækninnar?) var einnig áhrifamikið. Stærsta hlutverkið var frábærlega vel sungið af Ingveldi Ýri Jónsdóttur, sem var eins og sniðin fyrir hina fárveiku en skáldmæltu Önnu og skilaði sársauka persónunn- ar og örlagaríkri yfirvegun á úrslita- stundu ekki aðeins trúverðuglega, heldur svo skýrt að heyra mátti hvert orð út í yztu kima gímaldsins. Mikið mæddi einnig á Zetu, og þó að val- kyrjurödd Jóhönnu Guðríðar Linnet hefði eflaust notið sín meir í drama- tískara hlutverki, fór hún með per- sónuna af innlifun og samúð. Arn- þrúður var í samanburði varla mikið meira en „cameo“ hlutverk, en Bryn- dís Jónsdóttir náði samt að mynda sannfærandi mótvægi saklausrar æsku við harm hinna fullþroska ást- kvenna. Hljómborðsleikararnir stóðu vel fyrir sínu í samtaka leik undir stjórn höfundar (að vísu með dulítilli aðstoð tækninnar eins og „tónraðalykkj- um“), þó að fæstar raddir útheimtu mikla fingrafimi. Annað hefði án efa kostað þrotlausar samæfingar, eins og jafnvel sjóuðustu konsertpíanist- ar hafa reynt þá sjaldan þeir leggja í vandasömustu tvíleiksgrein sem til er, nefnilega píanódúóið. Er þar hugsanlega komin hagnýt aukaskýr- ing á hægferðugu viðmóti óperunnar. TÓNLIST D r á t t a r b r a u t i n í K e f l a v í k Z-ástarsaga (frumfl.) eftir Sigurð Sævarsson við samnefnda bók Vig- dísar Grímsdóttur. Ingveldur Ýr Jónsdóttir (Anna), Jóhanna Guð- ríður Linnet (Z), Bryndís Jónsdóttir (Arnþrúður). Jónas Sen, Baldur Þ. Guðmundsson, Helga Laufey Finn- bogadóttir, Vilhelmína Ólafsdóttir og Elín Halldórsdóttir, hljómborð. Leikstjóri: Helga Vala Helgadóttir. Hljómsveitarstjóri: Sigurður Sævarsson. Laugardagurinn 1. september kl. 20. ÓPERA Ríkarður Ö. Pálsson Ljósmynd/Hilmar Bragi Bárðarson Helga Vala Helgadóttir leikstjóri, Sigurður Sævarsson tónskáld, Vigdís Grímsdóttir rithöfundur, Jóhanna Linnett söngkona, Ingveldur Ýr Jóns- dóttir söngkona og Bryndís Jónsdóttir söngkona að sýningu lokinni. Milli svefns og vöku

x

Morgunblaðið

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Morgunblaðið
https://timarit.is/publication/58

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.