Morgunblaðið - 08.09.2001, Qupperneq 41

UMRÆÐAN
MORGUNBLAÐIÐ LAUGARDAGUR 8. SEPTEMBER 2001 41
ALÞJÓÐLEGIR
samningar, samskipti
og samvinna milli
þjóða eru sífellt
snarari þáttur í nú-
tímastjórnmálum.
Nægir í því sambandi
að nefna alls konar
viðskiptasamninga,
samninga á sviði fé-
lags- og mannréttinda
og umhverfismála. Oft
á tíðum eru þetta
flóknir samningar
sem fela í sér marg-
vísleg réttindi og
skyldur, bæði fyrir
þau ríki sem eiga að-
ild að þeim og borg-
ara þeirra. Gleggsta dæmið um
þetta er aðild Íslands að EES-
samningnum.
Gömul
stjórnarskrá
Íslenska stjórnarskráin er að
stofni til frá síðari hluta 19. aldar
og þar er því ekki að finna nein
ákvæði sem taka tillit til þessarar
þróunar í alþjóðlegum sam-
skiptum. Þegar Ísland varð aðili
að EES-samningnum og síðar
Schengen-samningnum var um það
deilt hvort aðildin stæðist ákvæði
stjórnarskrárinnar. Niðurstaða
sérfræðinganefnda varð sú að
samningarnir stæðust en ekki
virðist það hafa mátt tæpara
standa.
Fæstum blandast hugur um það
að ef Íslendingar eiga að geta
gengið lengra í samstarfi af þessu
tagi verður að breyta stjórnar-
skránni í líkingu við það sem önn-
ur ríki hafa gert. Þetta kom skýrt
fram í viðtali við Davíð Oddsson
forsætisráðherra í Morgunblaðinu
24. júní sl. og í grein Páls Þór-
hallssonar í sama blaði 22. júlí sl.
Það er því greinilega full þörf á að
endurskoða íslensku stjórnar-
skrána þannig að hún útiloki okk-
ur ekki frá alþjóðlegu samstarfi
sem við viljum taka þátt í.
Ekki á dagskrá
Það fer ekki fram hjá neinum að
núverandi ríkisstjórn kýs ekki að
ganga lengra í Evrópusamstarfinu
að sinni. Í stjórnarsáttmálanum
frá því í febrúar 1999 segir svo um
Evrópumálin: „Samskiptin við
Evrópusambandið verði áfram
treyst á grundvelli samningsins
um Evrópska efnahagssvæðið og
annarra samninga sem Ísland á
aðild að. Áfram verði náið fylgst
með þróun Evrópusambandsins
með framtíðarhagsmuni Íslands að
leiðarljósi.“
Skjótt skipast
veður í lofti
Fyrr en seinna getur það gerst
að Bretar, Svíar og Danir taki upp
evru. Margir þeirra
sem telja aðild að evr-
unni ekki tímabæra
hafa einmitt nefnt að
aðild þessara þjóða
myndi gjörbreyta
þeirri stöðu. Aðild að
evrunni er að öllum
líkindum óhugsandi
fyrir Ísland nema með
aðild að Evrópusam-
bandinu. Um það
virðast flestir einnig
sammála. Þá er of
seint að fara að huga
að breytingum á
stjórnarskránni því
samningar Íslands um
aðild að ESB taka
ekki langan tíma.
Í könnun sem Gallup gerði fyrir
Samtök iðnaðarins í síðasta mán-
uði kemur greinilega í ljós að aðild
að ESB á mjög upp á pallborðið
hjá almenningi í landinu og í enn
frekara mæli hjá félagsmönnum
Samtaka iðnaðarins.
Hvað segja
skoðanakannanir?
Af þeim sem tóku afstöðu til
spurningarinnar: Ertu fylgjandi
eða andvígur aðild Íslands að Evr-
ópusambandinu, sögðu 49,9% já,
37% nei og 13,1% sögðust hvorki
fylgjandi né andvígir. Sömu spurn-
ingu svöruðu félagsmenn Samtaka
iðnaðarins þannig að 57,8% sögðu
já, 30% sögðu nei og 12,2% voru
hvorki fylgjandi né andvígir. Einn-
ig var spurt: Ertu hlynntur eða
andvígur því að taka upp evru sem
gjaldmiðil á Íslandi í stað krón-
unnar? Almenningur skiptist í
tvennt, 44% sögðu já, 45% nei og
11% sögðust hvorki fylgjandi né
andvígir. Félagsmenn Samtakanna
eru mjög afdráttarlausir í skoðun
sinni og sögðu 67% já, 30% nei, en
aðeins 3% sögðust hvorki fylgjandi
né andvígir.
Þetta eru niðurstöður sem gefa
til kynna að almenningur í landinu
sé mun jákvæðari til aðildar að
ESB en endurspeglast í skoðunum
og athöfnum stjórnmálaflokkanna.
Það getur hins vegar varla haldist
svo til lengdar og það mun án
nokkurs vafa koma að því fyrr en
seinna að íslensk stjórnvöld taki
afstöðu sína til aðildar að ESB til
endurskoðunar. Þess vegna er það
skynsamleg fyrirhyggja að breyta
stjórnarskránni strax til þess að
vera vel undir það búin að takast á
við breyttar aðstæður. Það á ekki
að láta spurninguna um aðild
trufla vinnuna við breytingar á
stjórnarskránni. Komi til þess að
við Íslendingar viljum semja um
aðild að ESB á stjórnarskráin að
heimila það og þannig búið um
hnúta að samningsniðurstaða verði
lögð í dóm fólksins í þjóðarat-
kvæðagreiðslu.
Forðumst
vandræði
Allir vita að stjórnarskrár-
breyting er bæði vandasöm og
tímafrek því hana þarf að sam-
þykkja á tveimur þingum með
kosningum á milli. Það er því
tímabært verkefni fyrir ríkis-
stjórnina að taka frumkvæðið í
þessu máli og vinna að því með
stjórnarandstöðunni að breyta ís-
lensku stjórnarskránni. Í þessum
efnum er engin ástæða til að bíða
því það getur valdið okkur vand-
ræðum fyrr en varir.
Breytum
stjórnar-
skránni
Jón Steindór
Valdimarsson
ESB
Niðurstöður gefa
til kynna að almenn-
ingur sé mun jákvæðari
til aðildar að ESB,
segir Jón Steindór
Valdimarsson, en
endurspeglast í skoð-
unum og athöfnum
stjórnmálaflokkanna.
Höfundur er aðstoðarfram-
kvæmdastjóri Samtaka iðnaðarins.
STANDAST áætl-
anir um ofurvirkjun og
risaálver á Austurlandi
dóm sögunnar þegar á
allt er litið? Hvernig
samrýmast þær boð-
skapnum um lítillæti
og auðmýkt gagnvart
sköpunarverkinu, sem
er upphaf og endir
alls?
Náttúran er undir-
staða lífsins á jörðinni,
en ekki einkavæðingin,
verðbréfamarkaðirnir
eða tölvuheimurinn. Ef
á versta veg fer um
nýtingu hennar, er lífi
mannanna á jörðinni
lokið. Það eru ekki til neinir neyð-
arútgangar frá henni. Vísbendingar
um ofnýtingu náttúrunnar hrannast
upp, nýtanlegar vatnsbirgðir heims-
ins minnka, meðalþykkt jarðvegs
minnkar, skógar minnka, lofthjúp-
urinn hitnar, sem m.a. veldur veru-
legri hækkun yfirborðs heimshaf-
anna, og tegundum lífvera fækkar
óðfluga. Við þessar aðstæður segir
heilbrigð skynsemi að náttúran
verði að njóta vafans þegar áætlanir
eru gerðar um nýtingu hennar. Fyr-
irhugað virkjanasvæði á Austur-
landi er hluti af alþjóðlegum höf-
uðstól náttúrunnar, sem við höfum
ekki leyfi til að sóa.
Á Íslandi eru meðaltekjur hvað
hæstar meðal þjóða heims. Slík þjóð
getur ekki réttlætt fórn óaftur-
kræfra einstæðra náttúrufyrir-
brigða. E.t.v. væri það hægt ef hún
væri á neðri hluta heimslistans yfir
meðaltekjur. Á Íslandi sveltur eng-
inn, þvert á móti eru einkenni of-
gnóttarinnar himinhrópandi. Alltof
stórar bifreiðar eru ótrúlega víða,
offita fer vaxandi sem og fíkniefna-
neysla. Litlar líkur eru á því að hið
gífurlega peningaflæði, sem fylgir
núverandi álvershugmyndum, auki
lífshamingju þjóðarinnar. Þvert á
móti er margt sem mælir með því
að andlegt og félagslegt heilbrigði
landsmanna muni versna. Til er
máltæki sem segir: Margur verður
af aurum api. Víst er að íslenskum
„öpum“ mun fjölga með milljörð-
unum þúsund sem talað er um. Á
hinn bóginn hefur efnahagsstjórnun
síðustu ára leitt til þess að mis-
munur á launum í landinu fer vax-
andi. Í landi ríkidæmisins ættu ráð-
stafanir gegn óhóflegum mismun á
kjörum fólks að vera forgangsmál
stjórnvalda.
Á Austurlandi hefur fólki fækkað
undanfarin ár, eins og annars staðar
á landsbyggðinni hér á landi og víð-
ast annars staðar í veröldinni. Það
er gömul saga og ný, að byggðir
myndast og eyðast vegna breytinga
á atvinnu- og samfélagsháttum og
það mun gerast áfram. Kjósi fólk að
flytja búferlum er það þeirra val,
sem á sér mjög fjölbreytilegar
ástæður. Stundum tengjast þær
beint ráðstöfunum æðstu stjórn-
valda. Á undanförnum árum er þar
fyrst og fremst um að ræða út-
færslu kvótakerfisins í sjávarútvegi.
Fyrir liggur að sú útfærsla hefur
verið hinum dreifðu byggðum al-
mennt óhagstæð og væri óskandi að
stjórnvöld leiðréttu þau mistök, sem
þar hafa verið gerð innan sjávarút-
vegsins, heldur en að kaffæra þessa
aldagömlu atvinnugrein á stóru
svæði með eiturspúandi verksmiðju.
Á Austurlandi eru líklega bestu
búsetuskilyrði á landinu. Þar eru
góð landbúnaðarhéruð, fiskimiðin
eru gjöful, bæði af botn- og uppsjáv-
arfiski, nálægð við útlönd er meiri
en annars staðar, náttúrufegurð
óvíða meiri og orkubankinn stóri í
fallvötnunum veitir öryggi sem aðr-
ir landshlutar hafa ekki. Kjósi fólk
að búa annars staðar vegna misvit-
urrar stjórnarstefnu eða annarra
erfiðleika getur það verið að fórna
stórum hluta af framtíðaröryggi af-
komenda sinna. Núverandi hagkerfi
heimsins stenst ekki
að óbreyttu út nýbyrj-
aða öld. Þar sem ekki
eru vísbendingar um
að á döfinni séu nauð-
synlegar breytingar á
því, er hægt að leiða að
því líkur að hagur
barnabarnanna og
barnabarnabarnanna
sé best tryggður með
því að forðast firringu
borganna, en búa sem
næst fiskinum í sjón-
um og grasinu þar sem
það grær. Það er
styttra í það en okkur
grunar að álbræðslur
og kísilmálmar stoða
lítt í baráttunni fyrir lífshamingj-
unni.
Þetta eru nokkur atriði í þeirri
niðurstöðu að núverandi hugmynd
um ofurvirkjun og risaálver á Aust-
urlandi mun ekki standast dóm sög-
unnar, þegar á allt er litið. Hug-
myndin mun verða tekin sem dæmi
um skammsýni og hroka, þar sem
virðingu fyrir langtímahagsmunum
komandi kynslóða og auðmýkt
gagnvart sköpunarverkinu er varp-
að fyrir róða. Megi stjórnvöld bera
gæfu til að skilja það, jafnvel þó að
Alþingiskosningar séu eftir hálft
annað ár.
Standast ofurvirkj-
un og risaálver?
Guðmundur
Sigvaldason
Umhverfisvernd
Náttúran er undirstaða
lífsins á jörðinni, segir
Guðmundur
Sigvaldason, en ekki
einkavæðingin, verð-
bréfamarkaðirnir eða
tölvuheimurinn.
Höfundur er verkefnastjóri
á Akureyri.