Morgunblaðið - 19.12.2001, Blaðsíða 26

VIÐSKIPTI/ATHAFNALÍF
26 MIÐVIKUDAGUR 19. DESEMBER 2001 MORGUNBLAÐIÐ
STARFSMENN Samkeppnisstofn-
unar og lögreglu gerðu í gær húsleit
á skrifstofum olíufélaganna þriggja,
Olíufélagsins hf., Olíuverslunar Ís-
lands hf. og Skeljungs hf., og lögðu
undir sig skrifstofur lykilmanna þar.
Starfsmenn Samkeppnisstofnunar
voru á skrifstofunum þar til á
fimmta tímanum í gær að sögn
Georgs Ólafssonar, forstjóra Sam-
keppnisstofnunar, við það að safna
saman gögnum. Hann sagði í samtali
við Morgunblaðið að lagt hafi verið
hald á töluvert af gögnum og tölvu-
gögnum.
Georg sagði aðgerðirnar hafa
heppnast vel en stofnunin hafi ein-
ungis verið að afla gagna en ekki að
skoða þau. Gera megi ráð fyrir að
skoðun þeirra muni taka nokkra
mánuði þó þetta verði eitt af for-
gangsverkefnum stofnunarinnar á
næstunni. „Við gerðum þetta vegna
ákveðinna vísbendinga um ólöglegt
samráð olíufélagnna um verð, skipt-
ingu markaðar og ef til vill eitthvað
fleira,“ sagði Georg. „Við fórum í
þessa húsleit á grundvelli heimildar í
40. grein samkeppnislaga en við
fengum einnig dómsúrskurð Hér-
aðsdóms Reykjavíkur, þar sem við
höfum heimild til að skoða og þess
vegna sækja gögn hjá fyrirtækjun-
um.“
Ekki fullyrt að um brot sé að ræða
Aðspurður um hvort undirbúning-
ingur þessara aðgerða hafi staðið
lengi yfir sagðist Georg ekki vilja
fara út í það á þessu stigi að öðru
leyti en því að Samkeppnisstofnun
hafi undirbúið sig vel. Kveikjan að
þessum aðgerðum hafi hins vegar
verið fjölmargt sem upp hafi komið,
auk þess sem stofnunin sjálf hafi
skoðað þessi mál í gegnum tíðina.
„Með þessum aðgerðum erum við
hjá Samkeppnisstofnun ekki að
segja að olíufélögin hafi brotið af
sér. Þær eru hins vegar liður í því að
ganga úr skugga um
hvort svo hefur verið eða
ekki út frá þeim vísbend-
ingum sem við höfum
fengið,“ sagði Georg.
Alls fóru um 20 manns
á vegum Samkeppnis-
stofnunar í hvert félaganna þriggja
og segir Georg að leitað hafi verið
eftir aðstoð utan stofnunarinnar,
enda sé hún tiltölulega fáliðuð. Hann
segir að þetta sé langstærsta ein-
staka aðgerð stofnunarinnar til
þessa.
Hörð gagnrýni að undanförnu
Samkvæmt 40. grein samkeppn-
islaga getur Samkeppnisstofnun við
rannsókn máls gert nauðsynlegar
athuganir á starfsstað fyrirtækis og
lagt hald á gögn þegar ríkar ástæður
eru til að ætla að brotið hafi verið
gegn samkeppnislögum eða ákvörð-
unum samkeppnisyfirvalda.
Valgerður Sverrisdóttir, við-
skiptaráðherra, fór fram á það við
Samkeppnisstofnun í október 2000,
að stofnunin færi yfir og rannsakaði
forsendur olíufélaganna fyrir síð-
ustu hækkun á bensíni og olíum sem
þau höfðu þá ákveðið. Valgerður
sagðist í samtali við Morgunblaðið 4.
október 2000 hafa átt fund með for-
stjóra Samkeppnisstofnunar í tilefni
af síðustu verðhækkunum olíufélag-
anna. Aðspurð sagði hún að hækk-
anirnar hefðu komið sér á óvart.
Innkaupsverð og álögur ríkisins
skýrðu ekki nægjanlega vel útsölu-
verðið, í samanburði við aðrar þjóðir.
Því væri full ástæða til að líta á málin
nánar.
Íslensku olíufélögin hafa mátt
sæta verulegri gagnrýni undanfarið
og hafa samtök eins og Landssam-
band íslenskra útvegsmanna og
Samtök iðnaðarins m.a. krafist op-
inberrar rannsóknar á verðlagningu
félaganna. Þá hefur félag íslenskra
bifreiðaeigenda, FÍB, sent Sam-
keppnisstofnun útreikninga þar sem
því er haldið fram að olíufélögin hafi
að undanförnu verið að auka álagn-
ingu sína umfram það sem eðlilegt
geti talist, sér í lagi frá júnímánuði
sl.
Hefur ekki áhrif
á daglegan rekstur
Geir Magnússon, forstjóri Olíufé-
lagsins hf., segir að starfsmenn
Samkeppnisstofnunar hafi ekki
skýrt sér frá því að hverju rannsókn
stofnunarinnar beindist, aðeins
framvísað heimild til húsleitar.
Hann segir aðgerðirnar ekki hafa
áhrif á daglegan rekstur félagsins, á
annan hátt en að þar sé nú nokkuð
annarlegt andrúmsloft. „Vitanlega
eru allir ósáttir við það þegar yf-
irvöld telja ástæðu til að rannsaka
starfsemi þeirra. Annars get ég ekki
kvartað yfir þessum vinnubrögðum,
þetta fólk kom prúðmannlega fram
og er að vinna sína vinnu eins og ég
vinn mína.“
Geir segir fjölmiðla hafa reynt allt
frá árinu 1992 að gera verðlagningu
á olíu tortryggilega vegna þess að ol-
íufélögin bjóði alltaf sama verð.
„Olía er einsleit vara sem tekur
mið af heimsmarkaðsverði. Það er
því eðlilegt að verð á henni leggist að
lægsta verði. Við stönd-
um frammi fyrir því að
birta verð og meta síðan
hvort við getum boðið
lægra verð en einhver
annar. Samkeppnisstofn-
un hefur endurskoðað
verðlagningu okkar reglulega frá því
að hún var gefin frjáls árið 1992 og
mér er til efs að nokkur önnur grein
sé skoðuð jafn oft og reglulega og
verðmyndun á olíu.“
Geir segir að verðkönnun á skipa-
gasolíu hafi leitt í ljós að skráð verð á
olíu hjá íslensku olíufélögunum sé
það sama eða jafnvel lægra en til
dæmis í Færeyjum og Noregi. Þann-
ig sé skráð olíuverð í Noregi 10%
hærra, jafnvel þó að olían sé fram-
leidd þar í landi. „Við erum því
skotnir á færi, vegna þess að borið
er saman skráð verð á Íslandi og til-
boðsverð til einstakra aðila í stór-
kaupum erlendis. Við erum einnig
með samninga við einstakar útgerðir
þar sem olíuverð er lægra en skráð
verð.“
Aðspurður um óeðlilega álagningu
á bensíni, líkt og FÍB hefur sakað ol-
íufélögin um, bendir Geir á að olíufé-
lögin hafi verið ásökuð um einnar
krónu hækkun á bensínlítra síðast-
liðið haust. Það sé um 4% hækkun á
innlendri verðmyndun í 9% verð-
bólgu. „Við skilum uppgjörum á
hálfs árs fresti og þar kemur glöggt í
ljós hvort verið er að féfletta lands-
menn með ótæpilegri álagningu.
Arðsemi olíufélaganna hefur leikið
frá 7% og upp í 10% eftir árferði.
Markaðurinn hefur hinsvegar gert
upp í 15% ávöxtunarkröfu á þessi fé-
lög en þeim hefur ekki tekist það.
Þrátt fyrir að við höfum lækkað
dreifikostnað á olíu um hundruð
milljóna kemur það ekki fram í betri
afkomu félaganna og hlýtur því að
koma fram í verðlaginu,“ segir Geir.
Stórkarlalegar aðgerðir
Benedikt Jóhannesson, stjórnar-
formaður Skeljungs, segir að Skelj-
ungur muni vinna með Samkeppn-
isstofnun og útvega stofnuninni öll
gögn sem beðið er um. Spurður
hvort aðgerðirnar komi honum á
óvart segir Benedikt: „Vegir Sam-
keppnisstofnunar eru órannsakan-
legir.“
„Maður spyr sig hvað Samkeppn-
isstofnun hafi í huga og af hverju
gripið er til svo stórkarlalegra að-
gerða,“ segir Benedikt. Aðspurður
segir hann rökin fyrir rannsókninni
ekki liggja fyrir og hann telur óljóst
hvað Samkeppnisstofnun er að rann-
saka.
„Ef verið er að spá í verð á bensíni
er það ljóst öllum sem keyra á milli
bensínstöðva og það þarf enga hús-
rannsókn í það. Hvort verið að spá í
einhver önnur samráðsatriði veit ég
ekki. Ég á ekki von á að Samkeppn-
isstofnun finni neitt sem hún hefði
ekki getað fundið annaðhvort í ein-
hverju sem liggur opinberlega fyrir
eða með því að spyrja.“
Í yfirlýsingu frá Olíu verzlun Ís-
lands í gær segir að miðað við þjóð-
félagsumræðuna komi ekki á óvart
að Samkeppnisstofnun óski eftir
gögnum um verðmyndun á elds-
neyti. Það komi hins vegar mjög á
óvart að gripið sé til svo harkalegra
aðgerða, enda hafi félagið ávallt veitt
umbeðnar upplýsingar þegar eftir
því hafi verið leitað. Þá er tekið fram
að Samkeppnisstofnun hafi aldrei
gert athugasemd við
framlögð gögn og skýr-
ingar félagsins.
Samkeppnisstofnun
gerði samskonar húsleit
með aðstoð lögreglu sam-
tímis hjá þremur fyrir-
tækjum sem annast dreifingu á
grænmeti og ávöxtum í september
árið 1999 og beindist rannsóknin þá
að ólöglegu verðsamráði. Gerð var
húsleit hjá fjórða fyrirtækinu nokkr-
um dögum síðar. Samkeppnisstofn-
un komst að þeirri niðurstöðu í úr-
skurði sínum síðastliðið vor, eða 19
mánuðum eftir að húsleitin var gerð,
að samráð milli fyrirtækjanna á
ávaxta- og grænmetismarkaði hafi
orsakað hækkun á verði vörunnar í
skjóli samráðsins. Ákvað Sam-
keppnisráð að beita fyrirtækin háum
fjársektum, samtals 105 milljónum
króna.
Tölvukerfi Hans Petersen
óvirkt í stutta stund
Tölvukerfi Hans Petersen, dóttur-
fyrirtækis Skeljungs hf., varð óvirkt
um leið og tölvukerfi Skeljungs var
gert óvirkt, þegar starfsmenn Sam-
keppnisstofnunar og lögreglan
gerðu húsleit á skrifstofum fyrir-
tækisins í gærmorgun, en Hans Pet-
ersen kaupir tölvuþjónustu af Skelj-
ungi. Karl Sigurðsson,
framkvæmdastjóri Hans Petersen,
sagði í samtali við Morgunblaðið
gær að um mistök hafi verið að ræða
og þau hafi verið leiðrétt fljótt.
Slökkt var að óþörfu á netþjóni hjá
Skeljungi, sem tölvukerfi Hans Pet-
ersen er tengt við. Þetta kom að
sögn Karls ekki að sök.
Sérkennileg verðmyndun á olíu
Á aðalfundi Landssambands ís-
lenskra útvegsmanna fyrir skömmu
var samþykkt, að ósk Útvegsbænda-
félags Vestmannaeyja, að fara fram
á opinbera rannsókn á verðlagningu
skipagasolíu til fiskiskipa. Kristján
Ragnarsson, forstjóri LÍÚ, sagðist í
samtali við Morgunblaðið í gær ekki
vita á hvaða forsendum Samkeppn-
isstofnun hafi gripið til aðgerða
gagnvart olíufélögunum. Hinsvegar
hafi LÍÚ talið að verðmyndun á olíu
á Íslandi væri mjög sérkennileg og
hafi vantrú á því að verðmyndunin
væri ekki án samráðs. „Við vitum að
olíufélögin kaupa inn olíu frá mis-
munandi aðilum, á mismunandi tíma
og þar með á mismunandi gengi. En
allt birtist þetta í einu og sama verð-
inu hér á landi og það finnst okkur
einkennilegt. Við vitum að í vaxandi
mæli hafa verið gerðir samningar
við útgerðarfélög, einkum þau
stærri, þar sem verð á olíu er tengt
Rotterdam-markaðnum, þannig að
breytingar á verði, bæði til hækk-
unar og lækkunar, komi fyrr til en
gerist í hinu svokallaða listaverði.
Þar kemur því fram réttlátara verð
en hinsvegar á aðeins
hluti útgerðarinnar kost
á slíkum samningum.
Við fögnum því að
þessi mál séu rannsökuð,
enda höfum við farið
fram á slíkt. Ég vil hins-
vegar ekki leggja neinn dóm á að-
gerðir Samkeppnisstofnunar til að
ná þessu fram,“ sagði Kristján.
Eðlileg rannsókn
Runólfur Ólafsson, framkvæmda-
stjóri FÍB, segir að í fyrri úttektum
Samkeppnisstofnunar hafi komið
fram að fákeppni ríki á íslenskum ol-
íumarkaði. Þar með hljóti eftirlits-
hlutverk stjórnvalda að vera meira
en ella. „Bensín er til að mynda há-
skattavara, ríkið leggur 60% skatt á
hvern lítra, og því er mun meiri
ástæða til að hafa eftirlit með verð-
lagningunni því að verðvitund al-
mennings skerðist vegna þessara of-
urskatta. Í ljósi þeirra
samkeppnislaga sem hér ríkja þá á
þessi aðgerð Samkeppnisstofnunar
ekki að koma á óvart. Það er eðlilegt
að þessi mál séu skoðuð en hinsveg-
ar veit ég ekki nákvæmlega hvað
samkeppnisyfirvöld eru nákvæm-
lega að skoða þarna ,“ segir Run-
ólfur.
Um 60 starfsmenn Samkeppnisstofnunar gerðu húsleit í höfuðstöðvum olíufélaganna í gær
Lögðu
hald á
mikið af
gögnum
Morgunblaðið/Ásdís
Starfsmaður Samkeppnisstofnunar kemur með tóma pappakassa í höfuðstöðvar Olíuverzlunar Íslands, Olís, í gær.
Morgunblaðið/Sverrir
Starfsmaður Skeljungs aðstoðar
starfsfólk Samkeppnisstofnunar við
öflun gagnanna í gær.
Morgunblaðið/Júlíus
Starfsmaður Samkeppnisstofnunar
leggur hald á tölvugögn á skrifstofu
Olíufélagsins við Suðurlandsbraut.
Vísbendingar
um ólöglegt
samráð olíu-
félaganna
Stærsta
aðgerð Sam-
keppnisstofn-
unar til þessa