Morgunblaðið - 21.02.2002, Qupperneq 29

MORGUNBLAÐIÐ FIMMTUDAGUR 21. FEBRÚAR 2002 29
kólar sem
13 talsins
kj-
nn á
ru tví-
Einsetn-
um 14 og
um sjö
um á höf-
ykjavík-
fyrra ári
nni fjölg-
endum
k, á Suð-
Norður-
ækkaði
rðum, eða
í öðrum
arfsfólks
tunduðu
skóla-
ll á milli
var
allslega
afa ekki
þeirra
þriðj-
kki
000 sneri
stið 2001.
a haustið
2000 voru ekki við kennslu í grunn-
skólum landsins í október 2001.
Nemendum sem hafa annað
móðurmál en íslensku hefur fjölg-
að ár frá ári. Alls hefur 1.201 barn í
grunnskólum erlent móðurmál,
samkvæmt samantekt Hagstof-
unnar, eða 2,7% allra grunnskóla-
nemenda. Flest börn hafa ensku að
móðurmáli, eða 175. Alls hafa 150
börn pólsku að móðurmáli og hefur
þeim fjölgað um 45 frá haustinu
2000. Í október er könnunin var
gerð höfðu 107 börn taílensku að
móðurmáli. Börn sem hafa Norð-
urlandamál að móðurmáli eru 163.
Alls eru töluð 20 ólík móðurmál af
fleirum en tíu börnum. Ríflega
helmingur eða 57,4% barna með
erlent móðurmál býr á höfuðborg-
arsvæðinu. Börn sem tala víet-
nömsku, kínversku og litháísku að
móðurmáli eru flest búsett á höf-
uðborgarsvæðinu en þau sem hafa
ungversku, færeysku, hollensku og
pólsku að móðurmáli eru hins veg-
ar aðallega búsett utan höfuðborg-
arsvæðisins.
Hagstofa Íslands safnar á hverju
hausti upplýsingum um nemendur
og starfsfólk í grunnskólum á Ís-
landi og miðast tölurnar ávallt við
miðjan októbermánuð.




 



 







  



 

  
    
 
 
 

6


#

,+
 





 



8 9 6# ::% 



  ( ;
:# ) $<  *  '=




9< #% 
>"  ?"  *


dunámi
fleiri
EITT það erfiðasta semseinfærar og þroska-heftar mæður þurfa aðfást við eru neikvæðar
hugmyndir um að þær geti ekki
annast börnin sín,“ segir Hanna
Björg Sigurjónsdóttir, stunda-
kennari við Háskóla Íslands og
doktorsnemi við háskólann í
Sheffield, en hún ásamt Rann-
veigu Traustadóttur, dósent við
uppeldis- og menntunarfræði við
félagsvísindadeild Háskóla Ís-
lands, hafa nýverið gefið út bók
sem ber heitið Ósýnilegar fjöl-
skyldur. Í henni er m.a. komist
að þeirri niðurstöðu að þeim
þroskaheftum eða seinfærum
mæðrum sem fengið hafa tæki-
færi og stuðning til að annast
börn sín farnist að lang flestu
leyti vel í foreldrahlutverkinu.
Bókin er byggð á rannsókn
þeirra Hönnu Bjargar og Rann-
veigar á högum seinfærra og
þroskaheftra mæðra og barna
þeirra, en þau viðmið sem notuð
voru til að velja þátttakendur í
rannsóknina voru eftirfarandi: að
mæðurnar hefðu fengið formlega
skilgreiningu sem þroskaheftar,
að þær hefðu einhvern tíma á
ævinni notað þjónustu sem ætluð
er þroskaheftum einstaklingum
eða að sérfræðingar eða fagfólk
sem þekkti þær skilgreindi þær
sem slíkar.
Markmið rannsóknarinnar var
að öðlast skilning á lífi og að-
stæðum þessara mæðra hér á
landi og afla fyrstu skipulegu
upplýsinganna um hvernig þeim
og fjölskyldum þeirra vegnar í
íslensku samfélagi. Rannsóknin
fór aðallega fram á árunum 1996
til 2000. Studdust þær, Hanna
Björg og Rannveig, við svo-
nefnda eigindlega
rannsóknaraðferð. Sú
aðferð felst m.a. í því
að rannsakendur
ræða við og fylgjast
með fólkinu sem tek-
ur þátt í rannsókn-
inni, í þessu tilfelli að-
allega tíu seinfærum
eða þroskaheftum konum, sem
tilheyrðu þremur kynslóðum.
Þær elstu áttu börn sín í kring-
um 1950, mið kynslóðin átti
börnin eftir 1975 en þær yngstu
áttu börn sín eftir 1990.
Upphaf rannsóknarinnar má
rekja til ársins 1994 þegar þær
Hanna Björg og Rannveig unnu
að sínu fyrsta sameiginlega
rannsóknarverkefni um þroska-
heftar konur. Að sögn Rannveig-
ar beindist verkefnið að leiðtoga-
hlutverki ungrar konu í bar-
áttuhreyfingu þroskaheftra.
„Fljótlega kom í ljós að leiðtoga-
hlutverkið var ekki það sem
þessi unga kona vildi helst tala
um. Það sem brann á henni var
reiði og sorg vegna fóstureyð-
ingar sem fjölskylda hennar
hafði neytt hana til að fara í
stuttu áður en við hittum hana,“
segir í bókinni Ósýnilegar fjöl-
skyldur. „Fjölskyldan hafði líka
viljað að hún færi í ófrjósem-
isaðgerð en því hafði hún getað
afstýrt.“ Rannveig greinir frá því
að saga þessarar ungu konu hafi
haft mikil áhrif á þær Hönnu.
„Hún er eiginlega guðmóðir
þessarar rannsóknar og tekur
það mjög hátíðlega,“ útskýrir
Rannveig og bætir því við að
þær séu enn þá í miklum
tengslum við þessa konu.
Viðhorf hafa breyst
Í bókinni kemur fram að
reynsla mæðranna tíu sem þátt
tóku í rannsókninni endurspegli
hvernig möguleikinn til að eiga
börn, lifa fjölskyldulífi og taka
þátt í samfélaginu hafi breyst á
því 50 ára tímabili sem rann-
sóknin nái til. „Viðhorf til
þroskaheftra hafa breyst mikið á
þessu tímabili og þjónusta við
þennan hóp hefur tekið stakka-
skiptum,“ segir í bókinni. Þar er
jafnframt tekið fram að mæð-
urnar voru á ólíkum aldri, þegar
rannsóknin fór fram og bjuggu
við mismunandi aðstæður. „Elsta
konan var 83 ára þegar við hitt-
um hana fyrst en sú yngsta 26
ára.“
Í bókinni kemur
fram að þegar þrjár
elstu konurnar í rann-
sókninni voru að eign-
ast börn sín í kringum
1950 hafi félagsleg að-
stoð og stuðningur, í
því formi sem við
þekkjum í dag, ekki verið til. „Á
þeim tíma var vistun á sólar-
hringsstofnun eina samfélagslega
þjónustan sem stóð þroskaheftu
fólki og fjölskyldum þess til
boða. Hið opinbera þjónustukerfi
veitti mæðrunum þremur enga
aðstoð. Á þessum tíma hafði eng-
inn trú á því að þroskaheftar
mæður gætu sjálfar alið upp
börn sín. Eini stuðningurinn sem
þær gátu fengið var frá fjöl-
skyldunni,“ segir í bókinni. Elstu
mæðurnar þrjár ólu því ekki
börn sín upp sjálfar, að sögn
Hönnu Bjargar, heldur voru
börnin alin upp af nánum ætt-
ingjum. „Tvær þessara kvenna
urðu þungaðar eftir að hafa verið
beittar kynferðislegu ofbeldi og
voru þær sendar til vistunar á
sólarhringsstofnunum eftir að
börnin fæddust,“ segir Hanna
Björg. Vekur hún athygli á því
að aldrei hafi verið staðfest
hverjir feðurnir hefðu verið og
bætir við: „Konurnar voru settar
á stofnanir en karlarnir sem mis-
notuðu þær gengu lausir og
fengu enga refsingu.“
Í bókinni kemur fram að þegar
mæðurnar í miðhópnum áttu
börn sín, eða eftir 1975, höfðu
viðhorf til þroskahefts fólks
breyst mjög til hins betra.
„Möguleikar þroskaheftra
kvenna til að eignast börn og lifa
fjölskyldulífi voru meiri en áður
og breyttar áherslur höfðu í för
með sér aukna þjónustu þroska-
heftu fólki til handa. Þessi þjón-
usta náði þó ekki til seinfærra/
þroskaheftra foreldra og barna
þeirra og enn eimdi eftir af hug-
myndum mannkynbótastefnunn-
ar,“ segir í bókinni. Samkvæmt
þeirri stefnu var ekki talið æski-
legt að þroskaheftar konur eign-
uðust börn þar sem óttast var að
barneignir þeirra stuðluðu að
hnignun þjóða. Konurnar tvær
sem áttu börnin í kringum 1975
áttu því litla sem enga möguleika
á að halda börnum sínum án
stuðnings og verndar fjölskyldna
sinna, að sögn Hönnu Bjargar.
Þær þurftu m.ö.o. að
berjast fyrir því að
halda börnunum sín-
um og ala þau upp.
Annarri þeirra, sem
þátt tók í rannsókn-
inni, tókst það og
gekk vel að ala upp
börnin sín en hin varð
að sjá eftir tveimur drengjum
þar sem hún fékk hvorki aðstoð
frá fjölskyldu sinni né félagsleg-
um yfirvöldum.
Berjast gegn neikvæð-
um viðhorfum
Yngstu mæðurnar í rannsókn-
inni, sem áttu börn sín eftir 1990,
hafa, að sögn Hönnu Bjargar og
Rannveigar, allar haldið börnum
sínum. „Allar hafa þær notið
meiri eða minni stuðnings frá
fjölskyldum sínum. Þær hafa
einnig fengið aðstoð frá hinu fé-
lagslega þjónustukerfi. Umfang
og eðli þessarar aðstoðar hefur
verið mismunandi eða allt frá
minniháttar aðstoð við að fylla út
eyðublöð yfir í að fá daglega að-
stoð við barnauppeldi,“ segir í
bókinni. Er þar tekið fram að
yngstu mæðurnar í rannsókninni
tilheyri fyrstu kynslóð þroska-
heftra mæðra hér á landi sem
njóta félagslegs stuðnings fyrir
sig og börn sín. „Eins og eldri
mæðurnar hafa þær þurft að
berjast gegn neikvæðum viðhorf-
um og vantrú á getu þeirra sem
mæðra. Þrátt fyrir að sífellt fleiri
viðurkenni rétt fatlaðs fólks til
barneigna og fjölskyldulífs sýnir
reynsla ungu mæðranna ... að
velferð þeirrra og barna þeirra
veltur enn að stórum hluta á
stuðningi fjölskyldumeðlima.“
Þegar Hanna Björg og Rann-
veig eru spurðar að því hvort
meiri líkur séu á því að seinfær-
ar eða þroskaheftar konur eign-
ist börn sem séu þroskaheft en
aðrir segja þær svo ekki vera.
„Líffræðilega eru ekki taldar
meiri líkur á því að þær eignist
þroskaheft börn en hver annar,“
segir Hanna Björg og bætir því
við að þroskaheft eða seinfært
fólk sé þroskaskert af mismun-
andi ástæðum. T.d. geti það staf-
að af súrefnisskorti í fæðingu eða
sjúkdómi seinna meir. „Á hinn
bóginn er algengt að börn grein-
ist á eftir í þroska á fyrstu þrem-
ur árunum ef skortur er á stuðn-
ingi, örvun eða öðru slíku,“ segir
hún. Bendir hún að
síðustu á að seinfærar
og þroskaheftar kon-
ur vandi sig allar af-
skaplega mikið við
uppeldi barna sinna.
„Þær eru mjög með-
vitaðar um hættuna á
að börnin verði tekin
frá þeim og þær vanda sig af-
skaplega mikið og vilja gera
mjög vel.“
Þess má geta að þær Hanna
Björg og Rannveig kynna rann-
sókn sína í stofu 201 í Odda við
Háskóla Íslands kl. 12–13 í dag.
Rannsókn um barneignir og fjölskyldulíf þroskaheftra mæðra
Réttur
þroskaheftra
mæðra hefur
aukist á síð-
ustu 50 árum
Réttur þroskaheftra kvenna til
barneigna og fjölskyldulífs hefur aukist
mjög á síðustu fimmtíu árum. Þetta er
meðal niðurstaðna í rannsókn þeirra
Hönnu Bjargar Sigurjónsdóttur og
Rannveigar Traustadóttur á högum
seinfærra eða þroskaheftra mæðra og
barna þeirra. Arna Schram kynnti sér
efni rannsóknar þeirra.
Morgunblaðið/Kristinn
Hanna Björg Sigurjónsdóttir og Rannveig Traustadóttir.
arna@mbl.is
„Þær eru mjög
meðvitaðar
um hættuna
á að börnin
verði tekin
frá þeim“
„Líffræðilega
eru ekki taldar
meiri líkur á
því að þær
eignist þroska-
heft börn“
óri ekki.
ök ríkis-
að skatt-
igjanlegt
laga það
ns vegar
tekið til-
m í gegn-
hefðu aft-
oftar en
m hvað sé
ld heldur
ngs þann-
að fara
theimtu,“
gin-
íkisskatt-
um væri
tofnar. „Í
að finna
kki er um
í reiðufé
verð eða
kattmatið
annað en
nig þetta
gar slíkt
. Það er í
hvað eigi
að vera skattskylt og ekki heldur
skattstofnana því að þessi ákvæði
lagana og reglugerðanna setja því
ramma.“
Indriði sagði að dæmi um þetta
væru bifreiðahlunnindi sem hefðu
verið inni í skattmati mjög lengi.
Gangverð á þessum hlunnindum
lægi ekki fyrir. Inn í dæmið þyrfti
t.d. að reikna úreldingu á bílnum og
fleira. Hann sagði að ákvörðun rík-
isskattstjóra um skattmat yrði að
sjálfsögðu að standast ákvæði laga
og menn ættu kost á því að gera
ágreining um hvort þetta mat væri
rétt.
Indriði sagði að vissulega væri
hægt að taka ákvörðun um þessi at-
riði í lögum, en það væri ekki einfalt
mál að gera það. Í skattmatinu væri
verið að fjalla um hluti sem tækju
breytingum eftir verðlagi. Þar
væru t.d. vextir af lánum sem
starfsmenn kunna að fá metna til
tekna og vextir gætu verið mjög
breytilegir frá einum tíma til ann-
ars.
„Aðalatriðið er að þessar reglur
eru ekki að kveða á um skattskyldu
heldur fela þær eingöngu í sér að
verið er að leggja á mat samkvæmt
þeirri reglu sem kveðið er á um í
lögunum,“ sagði Indriði.
ttmat ríkisskattstjóra
ttmatið
arskrá