Morgunblaðið - 17.09.2002, Blaðsíða 26

26 ÞRIÐJUDAGUR 17. SEPTEMBER 2002 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
HREFNA Ólafsdóttir, semhefur meistarapróf íklínískri félagsráðgjöfog sérþjálfun í fjöl-
skyldumeðferð, er nú að leggja loka-
hönd á rannsókn á umfangi kynferð-
islegrar misnotkunar hér á landi,
sem hún hefur unnið að frá árinu
1999. Þetta er fyrsta tíðnirannsókn
á kynferðislegri misnotkun barna
sem gerð hefur verið hér á landi.
1.500 manna slembiúrtaki fólks á
aldrinum 18–60 ára úr þjóðskrá var
sendur spurningalisti í pósti og
svaraði helmingur þeirra eða 746
manns, sem þykir góð þátttaka í
könnun um mál af þessu tagi.
Hrefna kýs að tala um kynferðislega
misnotkun frekar en kynferðislegt
ofbeldi, þar sem hún telur að í orð-
inu misnotkun felist að gerandi mis-
noti valdastöðu gagnvart þolanda,
meðan orðið ofbeldi tengist líkam-
legu ofbeldi í hugum fólks.
Niðurstöður rannsóknarinnar
eru sláandi. Alls höfðu 17% þeirra
sem svöruðu verið misnotuð fyrir 18
ára aldur. 80% þeirra voru konur og
20% karlar. Þegar hlutföllin voru
reiknuð út með kyn þolenda í huga
kom í ljós að 23% kvenna sem svör-
uðu voru misnotuð fyrir 18 ára aldur
og 8% karla. Niðurstöður rannsókn-
arinnar benda því til að rúmlega
fimmta hver stúlka á Íslandi sé mis-
notuð fyrir 18 ára ald-
ur og tæplega tíundi
hver drengur.
Þetta eru mun
hærri tölur en hafa
mælst í sambæri-
legum rannsóknum á
hinum Norðurlöndun-
um. Í Noregi hefur
tíðnin mælst 14%, 11%
í Danmörku og 6% í
Svíþjóð. Segir Hrefna
að hún hafi beitt sömu
aðferðafræði og var
notuð í dönsku og
norsku rannsóknun-
um, en Svíar hafi notað
aðra aðferð. Hugsan-
lega geti það skýrt
hvers vegna talan er
svo mikið lægri í Svíþjóð en í hinum
löndunum.
Hún segir að almennt sé talið að
kynferðisleg misnotkun barna sé
vanskráð, enda komi í ljós að 60%
þolenda sögðu ekki frá misnotkun-
inni þegar hún átti sér stað, eða
strax eftir að henni lauk. Þegar
könnunin var gerð höfðu 88% þol-
enda sagt frá misnotkuninni en 12%
héldu henni enn leyndri.
Gróf eða mjög gróf
misnotkun í 67% tilfella
Hrefna segir niðurstöður rann-
sóknarinnar benda til þess að mis-
notkunin sé grófari en fólk virðist al-
mennt telja. Í 67% tilvika hafi
misnotkunin verið gróf eða mjög
gróf. „Þar með er ljóst að í kynferð-
islegri misnotkun gagnvart börnum
felst að þau eru látin taka þátt í full-
komnuðu kynlífi fullorðinna, en ekki
að þau séu áreitt eða káfað á þeim,
eins og menn virðast oft telja að sé
um að ræða,“ segir hún.
Í rúmum fimmtungi tilfella var
um mjög grófa misnotkun að ræða,
þ.e. þolandi var látinn snerta ger-
anda á kynferðislegan máta eða
taka þátt í kynmökum. Tæpur helm-
ingur þolenda var snertur á kyn-
ferðislegan hátt, án þess að vera lát-
inn gera nokkuð sjálfur og er það
flokkað sem gróf misnotkun.
Hrefna segir að margir telji að
þolendur kynferðislegrar misnotk-
unar séu einkum börn á unglings-
aldri. „Í rannsókninni kemur aftur á
móti í ljós að fjórðungur þolenda var
sex ára eða yngri þegar
misnotkunin hófst og
þriðjungur 7–10 ára.
Meirihlutinn er því börn
tíu ára og yngri, sem
gera sér ekki grein fyrir
því að þetta sé bannað og eitthvað
sem ekki má,“ segir Hrefna.
Hún segir að svo virðist sem mis-
notkun stúlkna hefjist fyrr en
drengja. Stúlkur voru í 28% tilvika 6
ára eða yngri þegar misnotkunin
hófst en 8% drengja. Í 21% tilfella
voru drengir 11–12 ára gamlir þegar
misnotkunin hófst og var sama hlut-
fall í aldurshópnum 13–14 ára hjá
drengjum. Misnotkunin hófst í 19%
tilfella hjá stúlkunum þegar þær
voru á aldrinum 11–12 ára og í 9%
tilfella þegar þær voru 13–14 ára.
Í rannsókninni kemur einnig í ljós
að misnotkunin stóð yfirleitt yfir í
langan tíma, en 54% tilvika voru
börn misnotuð oftar en einu sinni og
sagði rúmur helming-
ur að misnotkunin
hefði staðið lengur en
eitt ár. „Yfirleitt nær
misnotkunin yfir
ákveðið tímabil og er
hluti af samskiptum
milli einstaklings og
geranda, frekar en að
það séu atvik sem ger-
ast í einhverju fáti eða
eru vanhugsuð,“ segir
Hrefna. Sögðust 12%
hafa verið misnotuð
oftar en 10 sinnum, en
11% vissu ekki hversu
oft. Rúmlega þriðj-
ungur sagðist hafa
verið misnotaður í eitt
skipti og jafnstór hóp-
ur tvisvar til fimm sinnum. Ef mis-
notkunin á sér stað innan fjölskyld-
unnar er algengara að hún sé
endurtekin.
Flestir gerenda tengjast
fjölskyldu barnsins
Hrefna segir að gerendur, þ.e.
þeir sem fremja kynferðisafbrot
gegn börnum tengist yfirleitt fjöl-
skyldu barnsins sem þeir misnota. Í
66% tilfella hafi gerandi verið karl í
fjölskyldu barnsins eða sem tengd-
ist henni. Í helmingi atvika tengdist
gerandi fjölskyldunni, var t.d. afi,
frændi, bróðir, nágranni eða fjöl-
skylduvinur. 13% voru misnotuð af
föður sínum eða öðrum í föðurhlut-
verki, það er fósturföður, kjörföður
eða kærasta móður. 27% gerenda
voru karlar ókunnir fjölskyldu
barnsins. Hjá 3% var gerandi kona
sem tengist fjölskyldunni, amma,
frænka eða nágrannakona og kona
ókunnug fjölskyldunni einnig í 3%
tilfella. Kona í foreldrahlutverki
reyndist gerandi í 2% tilvika. Karl-
arnir sögðu í 36% tilfella að karl
ókunnur fjölskyldu þeirra hefði mis-
notað þá en konurnar sögðu það í
26% tilvika. Rúmlega helmingur
kvennanna sagði að karl tengdur
fjölskyldunni hefði verið gerandi en
32% karla sögðu það sína reynslu.
„Stúlkum stendur því mest ógn af
körlum tengdum fjölskyldunni og
drengjum af körlum utan fjölskyld-
unnar,“ segir Hrefna.
Flestir eru gerendurnir yfir
fimmtugu þegar ofbeldið hefst, eða
rúmur fimmtungur.
Álíka margir þeirra eru
á aldrinum 15–20 ára.
Þeir sem misnota drengi
eru nokkuð yngri að
meðaltali en þeir sem
misnota stúlkur. 22% þeirra sem
misnotuðu drengi voru á aldrinum
15–20 ára og 30% 21–30 ára. Flestir
þeirra sem misnota stúlkur eru aft-
ur á móti yfir fimmtugu, eða 24%.
Hrefna segir að kynferðisafbrota-
menn sé að finna í öllum stéttum
þjóðfélagsins. Hún spurði þolendur
um fjárhagslega stöðu fjölskyldu
þeirra í uppvextinum. „Hlutfallslega
færri þolendur reyndust þó tilheyra
hópi þeirra sem höfðu m
frekar góðar aðstæður í u
um og fleiri hópi þeirra sem
við mjög eða frekar slæm
hagslegar aðstæður.“ Hre
að einnig komi fram að b
eldra með mikla menntun
gegni góðum stöðum ve
misnotuð, en börn foreldra
menntun. Munurinn sé þó m
og vart marktækur.
Gerendur misnota vald
sína gagnvart barn
Hrefna segir að í 68% ti
gerendur ekki beitt fórnar
neinu beinu líkamlegu ofb
ná vilja sínum fram. Í 29
hafi barninu verið ýtt eð
niðri og í 2% tilvika slegið e
1% mátti þola barsmíðar
ingar.
Hrefna segir að flestir
hafi lýst viðmóti gerand
vinalegu eða glaðlegu, e
Drengir upplifi þetta þó fre
þeirra hafi lýst viðmóti g
þann hátt, en 51% stúlk
stúlknanna hafi sagt ge
ógnandi, pirraðan eða re
11% drengja. Þannig virð
minna til að stúlkur upplif
ógnandi. Gerendur séu í
valdastöðu gagnvart st
annars vegar vegna aldursm
hins vegar vegna kynferðis
Athygli vekur að 26%
sögðu ekkert til að fá bör
samþykkja verknaðinn. 17
Sláandi niðurstöður í fyrstu tíðnirannsókn á kynferði
Fimmta hve
misnotuð o
hver dre
17% íslenskra barna eða um fimmta
drengur verða fyrir kynferðislegri m
ur, samkvæmt nýrri rannsókn Href
gjafa. Hrefna sagði Nínu Björk Jóns
meiri áherslu á þjónustu og meðfer
bæði fyrir þolendur og
Hrefna
Ólafsdóttir
   
! 
  " % "
#'& ( # $ 
' 

* +,-
) 




     
 

 
  

 
   
!"#$

%   

&  '  



 
  ' 
%'    

, *$&!
' 

* +../ .0 

,
,- (), )))+ )*)2 ).)1  
33
33
Meirihluti
þolenda 10
ára og yngri
VATN ER NAUÐSYN
Ísland er ferskvatnsauðugasta landveraldar, með alls 666.667 rúm-metra af vatni á mann á ári, en
þurrasta land heims er Djíbútí með að-
eins 23 rúmmetra af vatni á mann á ári.
Í grein sem birtist í sunnudagsblaði
Morgunblaðsins er fjallað um þings-
ályktunartillögu Katrínar Fjeldsted,
alþingismanns Sjálfstæðisflokks, um
að skilgreina beri vatn sem auðlind sem
ganga eigi vel um og sömuleiðis þurfi að
koma skipulagi á rannsóknir, söfnun
upplýsinga og neyslu vatns hér á landi.
Loks er lagt til að möguleikar á útflutn-
ingi vatns til annarra landa verði kann-
aðir gaumgæfilega.
Í greinargerð sem fylgdi þingsálykt-
unartillögunni, sem Katrín Fjeldsted
flutti á vorþingi, kemur fram að sú
merka auðlind, sem felst í fersku lind-
arvatni, er ekki öllum ljós. Þó er vitað
að við Íslendingar eigum yfir að ráða
mun meira vatni en við þurfum sjálfir á
að halda þótt vatnsskorts geti gætt á
einstaka stað á landinu. Samt sé það
svo að auðlindin er munaðarlaus og
hvergi vistuð í stjórnsýslunni þar sem
engin ein stofnun fer með markvissa
ráðgjöf eða heldur utan um málefni
hennar. Ennfremur segir að mikilvægt
sé að umgangast þessa auðlind þannig
að komandi kynslóðir eigi aðgang að
fersku neysluvatni í framtíðinni.
Ferskt vatn á Íslandi er ekki tak-
mörkuð auðlind enn sem komið er. Aft-
ur á móti er ferskvatn einungis 2,5% af
öllu vatni á jörðinni og neysluhæft vatn
er eingöngu 0,27%. Vatn er því tak-
mörkuð auðlind, sérstaklega þegar
þess er gætt að aðgangur að neyslu-
hæfu vatni er mjög misjafn eftir land-
svæðum á jörðinni.
Að sögn Katrínar Fjeldsted nota
Reykvíkingar um 150-160 lítra á mann
á sólarhring af köldu vatni og um 50
lítra af heitu vatni að auki, en Danir
mun minna, eða um 105-110 lítra á
mann af köldu og upphituðu vatni á
dag.
Þetta er sláandi munur þegar litið er
til þess að aðstæður þessara tveggja
þjóða eru svipaðar. Þá sérstaklega í
ljósi þess að stór hluti heimsins býr við
vatnsskort og sumir halda því fram að
vatn muni á þessari öld taka við af olíu
sem mikilvægasta auðlind jarðar.
Hvort íslenskt vatn sé okkar fram-
tíðar útflutningsvara og hvaða aðferð-
um verði beitt til þess að koma vatninu
á framfæri við erlenda neytendur er
erfitt að spá fyrir um. Engin ástæða er
hins vegar til að efast um mikilvægi
vatnsins fyrir Íslendinga, sem og aðrar
þjóðir heims, enda er vatnið uppspretta
lífsins. Það má því aldrei gleyma því að
bera virðingu fyrir þessari auðlind okk-
ar Íslendinga og að náttúruauðlindir
geta horfið ef ekki er að gætt.
Einn þáttur í því að vernda þessa
auðlind okkar er að koma málefnum
vatns fyrir á einum stað í stjórnsýsl-
unni eins og réttilega er bent á í þings-
ályktunartillögunni. Málefni mikil-
vægrar auðlindar eins og vatnsins eiga
ekki að sitja á hakanum og nauðsynlegt
að við búum vel að þessari auðlind sem
öðrum, sem við Íslendingar státum
okkur af.
KOSTIR PERSSONS
Úrslit sænsku kosninganna breyttulitlu um meginlínur sænskra
stjórnmála. Helst virðist sem kjósend-
ur, jafnt til hægri og vinstri, hafi fært
sig í auknum mæli inn á miðju stjórn-
málanna ef miðað er við úrslit síðustu
kosninga.
Stjórn Jafnaðarmannaflokksins,
undir forystu Görans Perssons, heldur
velli og jafnaðarmenn bættu við sig 3,4
prósentustigum. Flokkurinn fékk um
39,9% atkvæða en fékk 36,4% í kosn-
ingunum árið 1998. Þau úrslit voru
mesta afhroð sem flokkurinn hafði
nokkru sinni beðið í kosningum. Missti
flokkurinn töluvert fylgi til Vinstri-
flokksins, fyrrum Kommúnistaflokks-
ins, sem stutt hefur stjórn Perssons
undanfarin fjögur ár. Þeir kjósendur
virðast nú aftur hafa skilað sér til jafn-
aðarmanna. Umhverfisflokkurinn,
þriðji flokkurinn er styður stjórn Pers-
sons, stendur nánast í stað á milli kosn-
inga og á heildina litið hefur lítil breyt-
ing orðið á þingstyrk ríkisstjórnar-
innar.
Fylgi borgaralegu flokkanna fjög-
urra er einnig svipað á milli kosninga
en veruleg breyting verður á innbyrðis
fylgi þeirra. Hægriflokkurinn beið sinn
mesta ósigur frá árinu 1973, tapaði 7,6
prósentustigum og hlaut 15,1% at-
kvæða. Þjóðarflokkurinn, sem hefur
tapað fylgi í fjórum kosningum í röð
bætti hins vegar við sig 8,7 prósentu-
stigum og hlaut 13,3% atkvæða. Það er
nánast þreföldun á fylgi flokksins árið
1998 en þá hlaut Þjóðarflokkurinn 4,6%
atkvæða og var nær dottinn út af þingi.
Spáðu margir því í kjölfarið að flokk-
urinn væri að gefa upp öndina. Sú er
greinilega ekki raunin.
Göran Persson hefur veitt minni-
hlutastjórnum forystu undanfarin tvö
kjörtímabil. Fyrst í samstarfi við Mið-
flokkinn (sem nú bætti við sig pró-
sentustigi) og síðan í samvinnu við
Vinstriflokkinn og Umhverfisflokkinn.
Hann þarf nú að gera upp við sig hvort
hann hefur hug á að viðhalda núverandi
fyrirkomulagi eða reyna að mynda
bandalag með öðrum flokkum. Á
vinstrivængnum kemur ekki annað
samstarf til greina en við bæði Vinstri-
flokkinn og Umhverfisflokkinn. Á
miðjunni gæti hins vegar Persson náð
saman við Þjóðarflokkinn og myndað
starfhæfa ríkisstjórn. Þriðji kostur
hans er að minnihlutastjórn hans
myndi bandalög við aðra flokka eftir
því sem við á hverju sinni.
Persson sagði í gær að hann hefði
hug á að halda áfram samstarfi við
vinstriflokkana tvo og virtist lítinn
áhuga hafa á því að færa stjórnina inn á
miðjuna. Enn er þó óvíst hvort flokk-
arnir muni í þetta skipti gera kröfu um
að fá ráðherraembætti og vissulega
styrkir það stöðu Perssons í samninga-
viðræðum að hann á aðra kosti.
Sænska stjórnin stendur frammi fyr-
ir mikilvægum ákvörðunum á komandi
kjörtímabili, ekki síst á sviði Evrópu-
mála. Svíar eru ein þeirra þriggja Evr-
ópusambandsþjóða er enn hefur ekki
tekið afstöðu til þess, hvort taka beri
upp hinn sameiginlega gjaldmiðil, evr-
una. Fyrir kosningarnar var talið að
héldi stjórn Perssons velli væru auknar
líkur á því að þegar á næsta ári yrði
haldin þjóðaratkvæðagreiðsla um upp-
töku evrunnar.
Hins vegar má búast við því, í ljósi
úrslita kosninganna, að Persson fari
varlega í málin, líkt og hann hefur gert
til þessa.