Morgunblaðið - 17.09.2002, Qupperneq 27

MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 17. SEPTEMBER 2002 27
mjög eða
ppvextin-
m bjuggu
mar fjár-
efna segir
börn for-
n og sem
erði síður
a með litla
mjög lítill
dastöðu
ninu
ilvika hafi
rlömb sín
eldi til að
9% tilvika
ða haldið
eða lamið.
og hrind-
þolendur
dans sem
eða 54%.
ekar, 67%
geranda á
kna. 18%
erandann
eiðan, en
ðist þurfa
fi hegðun
tvöfaldri
úlkunum,
munar og
s.
gerenda
rnin til að
7% sann-
færðu þolanda og lofuðu 9% forrétt-
indum eða gjöfum. Rúmur helming-
ur gerenda talaði ekkert um það við
barnið að ekki mætti segja frá
þessu. „Gerandinn telur sig vera í
það mikilli valdastöðu gagnvart þol-
andanum að hann telur sig ekki einu
sinni þurfa að tala um þetta. Hann
treystir því að barnið segi ekki frá
misnotkuninni í langflestum tilvik-
um. Einnig er athyglisvert að þegar
gerandinn beitir hótunum höfðar
hann frekar til samvisku stúlknanna
en er frekar með beinar hótanir í
garð drengja,“ segir Hrefna.
Sumir kljást við afleiðingar
misnotkunar allt lífið
Hrefna segir að þær tilfinningar
sem geri vart við sig hjá börnum
fyrst eftir misnotkunina, séu
skömm, vanmáttur, hjálparleysi,
sektarkennd, ótti,
hræðsla og andúð. Eftir
að fullorðinsaldri er náð
og lengri tími líður frá
atburðinum, verði til-
finningar eins og reiði,
andúð, hryggð, depurð og vonbrigði
algengari hjá þolendum kynferðis-
afbrota. Skömmin, sektarkenndin,
vanmáttur, hjálparleysi, kvíði, ótti
og hræðsla sé þó enn til staðar.
Hrefna segir mismunandi hvaða
afleiðingar misnotkunin hafi á þol-
endur. Margir þolendur lifi góðu og
fínu lífi og nýti sín úrræði vel, en
aðrir burðist með þessa reynslu og
kljáist við afleiðingar hennar allt líf-
ið eða þar til þeir leita sér aðstoðar
sérfræðinga. „Í rannsókninni kem-
ur t.d. fram að fleiri hafa skilið í hópi
þolenda en þeirra sem ekki hafa ver-
ið misnotaðir. Menntunarstaðan er
aðeins lægri hjá þolendum og færri
þeirra búa við mjög eða frekar góða
fjárhagsstöðu en þeir sem ekki voru
misnotaðir. Miklu fleiri þolendur
höfðu gert sjálfsvígstilraunir. 15%
þolenda höfðu reynt að taka líf sitt
en einungis 4% hinna. Þolendur lýsa
því einnig að þeir eigi erfiðara með
að mynda tengsl, bæði við konur og
karla. Fleiri þolendur eiga í erfið-
leikum í makasamskiptum sínum en
hinir, eiga við kynlífsvanda að etja
og andlega erfiðleika,“ segir
Hrefna.
Misnotkunin kærð í 4
tilfellum af 122
Einungis fjórir þolendur af 122
sögðu að misnotkunin sem þeir urðu
fyrir hefði verið kærð til lögreglu.
Aðeins einn svaraði því hvað hefði
gerst í framhaldi af kærunni. Hann
sagði að ákæruvaldið hefði fallið frá
kæru. Enginn þessara gerenda var
því dæmdur fyrir brot sín og enginn
þolendanna fékk bætur. Hrefna
segir að umræða um kynferðisglæpi
hafi þó aukist til muna á síðustu ár-
um og því megi gera ráð fyrir því að
fjöldi kæra yrði meiri yrði rann-
sóknin endurtekin eftir nokkur ár.
Eins og áður kom fram sagði
meirihluti, eða 60% þolenda, ekki
frá misnotkuninni meðan á henni
stóð eða strax eftir að henni lauk.
Hjá flestum liðu 10 ár eða lengri
tími þar til þeir sögðu einhverjum
frá misnotkuninni. Fjórðungur
svarenda sagðist ekki hafa þorað að
segja frá en 17% áttuðu sig ekki á
því að þetta mætti ekki. Þá fannst
17% skömmin of mikil og 12%
fannst sökin vera sín. 11% treystu
engum og 10% vissu ekki hvert þau
áttu að snúa sér.
Hrefna segir það einnig mjög al-
varlegt hversu sjaldgæft það er að
börn segi fagfólki af misnotkuninni,
þ.e. kennara, hjúkrunarfræðingi,
lækni, sálfræðingi, félagsráðgjafa
eða öðrum sem starfa með börnum.
Þetta sé sérstaklega alvarlegt þar
sem svo algengt er að gerandinn
tengist fjölskyldunni.
Þurfum að taka á
vandamálinu í heild
Hrefna segir að ekki megi gleyma
því hversu mikilvægt það sé að ger-
endur fái einnig aðstoð við sín
vandamál. „Þeir þurfa auðvitað að fá
meðferð líka því annars halda þeir
bara áfram uppteknum hætti. Ef við
gerum ekkert nema fordæma mis-
notkuninna tökum við þátt í því að
halda þessu leyndu. Við verðum að
opna umræðuna án þess að for-
dæma þetta, því það er eitthvað að
hjá einstaklingum sem gera svona,“
segir Hrefna. Hún bendir t.d. á að
hópmeðferð hafi reynst vel hjá ung-
um gerendum og að í Bandaríkjun-
um séu menn t.d. dæmdir í meðferð.
„Þetta er það stórt vandamál að ég
sé ekki annað en að samfélagið þurfi
að veita þessa þjónustu til þess að
breyta þessu.“
Hrefna leggur áherslu á að lífið sé
ekki ónýtt þótt maður hafi verið
misnotaður í æsku. Nauðsynlegt sé
að vinna úr vandamálunum og halda
áfram að lifa. Markmiðið með rann-
sókninni hafi verið að sýna stærð
þolendahópsins og eðli misnotkun-
arinnar þannig að samfélagið geti
tekið ábyrgð á henni. „Það er svo oft
talað um að þetta sé áreitni en ekki
gróft ofbeldi. Ég á von á því að rann-
sóknin geti sýnt fram á þessar af-
leiðingar og hvað samfélagið gerir í
raun lítið í þeim.“
Hún segir jákvætt
hversu mikið umræðan
hefur aukist um kyn-
ferðislega misnotkun á
undanförnum árum og
aukið hefur verið við þjónustu
þeirra barna sem lenda í þessu
áfalli. „Það sem við eigum eftir að
gera er að bæta við þjónustu fyrir
þolendur til að vinna með afleiðing-
arnar. Fólk þarf að takast á við
þetta kannski á síðari stigum í lífinu
og þá þjónustu vantar,“ segir
Hrefna.
slegri misnotkun gagnvart börnum á Íslandi
er stúlka
og tíundi
engur
hver stúlka og tíundi hver
misnotkun fyrir 18 ára ald-
fnu Ólafsdóttur félagsráð-
sdóttur að hún vildi leggja
rðarúrræði en nú er gert,
g gerendur.
   
 
" # $    
 & & % "
 !  "
 

% " 
!*$
+ 
!
+$
 & 


$



(")
*"+
,"-
+"-
-".
)*".
)+"*
))",
("(
+("(
)"*
,"-
,"-
,"-
)"/
+"-
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
*"-
*"-
(")
),"(
*"-
(")
*."(
*"-
*"-
),"(
),"(
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
("/
*"/
,"1
*")
(")
).",
)+"-
)+"-
("/
+-",
)"-
,"1
,"1
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
0
),,", 0 ),,", 0 ),,", 0
!  " # $  
12   

+ 
!
+$
 & +*"1
**"-
)/"(
))".
),"(
,"1
0
0
0
0
0
0
1"*
**"*
+,"1
+,"1
)+".
2"+
0
0
0
0
0
0
+("-
**"(
)/"2
/"+
),"+
0
0
0
0
0
),,", ),,", ),,",0 0 0

nina@mbl.is
Kynferðis-
brotamenn í
öllum stéttum
ÞEGAR Robert Mugabe,forseti Zimbabwe, fluttiræðu á leiðtogafundiSameinuðu
þjóðanna um sjálf-
bæra þróun, sem
haldinn var í Jóhann-
esarborg í S-Afríku
fyrr í þessum mán-
uði, klöppuðu margir
innilega fyrir honum
þegar hann ræddi
um þá stefnu sína að
taka land af hvítum
bændum og úthluta
því til blökkumanna.
Ekki fór á milli mála
að þessi stefna nýtur
umtalsverðs fylgis í
Afríku þrátt fyrir að
hún hafi haft afar
neikvæð áhrif á efna-
hagslíf Zimbabwe.
Krafa blökkumanna um aðgang
að landi er alls ekki bundin við
Zimbabwe. Víða í sunnanverðri
Afríku er þessari kröfu haldið
hátt á lofti þótt hvergi hafi verið
gripið til þeirra aðferða sem Mu-
gabe hefur gripið til. Að nokkru
leyti má skýra aðgerðir Mugabe
með pólitísku ástandi í landinu.
Efnahagsástand í landinu hefur
versnað í stjórnartíð hans og
gagnrýni á hann heima fyrir hef-
ur aukist. Margir íbúar Zimbabwe
eru hins vegar ánægðir með þá
stefnu að taka land af hvítum
bændum og úthluta því til blökku-
manna. Með þessu er Mugabe líka
að nokkru leyti að beina athygl-
inni frá öðrum vandamálum sem
steðja að landsmönnum.
Hvítir bændur í Namibíu
beittir þvingunum
Sam Nujoma, forseti Namibíu,
hefur stutt stefnu Mugabe og
hann gagnrýndi Breta og Evrópu-
sambandið í ræðu sinni í Jóhann-
esarborg fyrir að beita Zimbabwe
efnahagsþvingunum. Nujoma hef-
ur ekki tekið upp stefnu Mugabe í
Namibíu, en hann hefur hins veg-
ar beitt hvíta bændur í landinu
vissum þvingunum. Nokkrir tugir
hvítra bænda eiga jarðir í Nami-
bíu en búa í Suður-Afríku. Nu-
joma hefur sett lög í landinu sem
gera það að verkum að þessir
bændur verða annaðhvort að yf-
irgefa jarðir sínar eða gerast rík-
isborgarar í Namibíu. Þeir bænd-
ur sem ekki hafa áhuga á að flytja
til Namibíu fá greitt fyrir jarðir
sínar í samræmi við matsverð, en
matsverðið er langt undir raun-
verði.
Í S-Afríku eru aðstæður að
sumu leyti svipaðar og í Zim-
babwe að því leyti að stór hluti
landsins er setinn af hvítum
bændum. Mjög sterk krafa er
meðal margra íbúa landsins um
að landi verði úthlutað til land-
lausra blökkumanna.
Ekki staðið við loforð um
úthlutun á landi í S-Afríku
Þegar stjórn blökkumanna tók
við völdum í S-Afríku árið 1994
gaf hún fyrirheit um að 30% af
landi yrði úthlutað til blökku-
manna á næstu fimm árum.
Christopher John Williams, fram-
kvæmdastjóri TRAC, sem eru
samtök sem berjast
fyrir hagsmunum
sveitanna í Mpu-
malanga-héraði í S-
Afríku, segir að ekki
hafi verið staðið við
þetta loforð. Frá
árinu 1994 til dags-
ins í dag hafi aðeins
innan við 2% af landi
í Mpumalanga skipt
um eignarhald.
Landbúnaður er
mikilvægasta at-
vinnugrein héraðs-
ins, en Williams seg-
ir að nærri
helmingur íbúanna
sé landlaus. Um 150
þúsund búi á jörðum
bænda án þess að eiga nokkurn
rétt til landsins og um 1,7 millj-
ónir búi á landi sem sé í eigu rík-
isins.
Williams segir að margvíslegur
vandi skapist af þegar fólk á ekki
landið sem það býr á. Fólkið um-
gengst ekki landið með sama
hætti og ef það ætti það sjálft.
Það getur ekki tekið ákvarðanir
til framtíðar vegna óvissunar um
hvort það fái að búa áfram á land-
inu. Ekki er ráðist í fjárfestingar
og nýting fjármuna verður ekki
eins og best verður á kosið. Þetta
ástand er því hemill á nauðsyn-
legar framfarir í lanbúnaði.
Williams er mjög gagnrýninn á
stjórnvöld í S-Afríku. Hann segir
að allt of litlum fjármunum sé
varið í að kaupa upp jarðir. Marg-
ir hvítir bændur séu hins vegar
tilbúnir til að selja jarðir sínar,
m.a. vegna þess að ekki ríki sami
stöðugleiki í s-afrískum landbún-
aði eftir að stjórnvöld afnámu all-
an opinberan stuðning við bænd-
ur. Fjármagn, sem úthlutað sé til
kaupa á landi, dugi hins vegar
ekki nema til að kaupa 5–8 jarðir í
Mpumalanga á ári.
Gera kröfu til lands sem
hvítir bændur tóku af þeim
Williams segir að lagaflækjur
hafi einnig átt sinn þátt í að tefja
ákvarðanir á þessu sviði. Hann
nefnir sem dæmi að árið 1933 var
ákveðið að stækka Kruger-þjóð-
garðinn, sem er stærsti og þekkt-
asti þjóðgarður í S-Afríku.
Blökkumenn sem bjuggu á svæð-
inu voru fluttir á brott og komið
fyrir á landi utan við garðinn.
Blökkumennirnir fengu bréf frá
breska konunginum um að þetta
nýja land tilheyrði þeim um aldur
og ævi. Um 1954 ákvað stjórn
hvíta minnihlutans í S-Afríku hins
vegar að úthluta þessu landi, sem
blökkumennirnir höfðu fengið til
eignar 20 árum áður, til fátækra
hvítra bænda. Blökkumönnunum
var aftur gert að taka sig upp og
þeim var „sturtað“ á enn annað
svæði eins og Williams kemst að
orði. Núna gera afkomendur þess-
ara blökkumanna kröfu um að
þeir fái landið sem Bretakonung-
ur hét þeim fyrir um hálfri öld.
Þetta land er hins vegar gríð-
arlega verðmætt og hvítu bænd-
urnir sem þar búa eru að sjálf-
sögðu ekki tilbúnir til að sleppa
því.
Williams segir að þetta dæmi sé
eitt af mörgum. Land hafi verið
tekið af blökkumönnum til afnota
fyrir hvíta bændur, námavinnslu,
iðnað eða aðra starfsemi. Ekki sé
einfalt að snúa þróuninni við.
Stjórnvöld hafi leitast við að bjóða
blökkumönnum bætur eða útveg-
að þeim land annars staðar en
hann segir að úrbætur á þessu
sviði gangi afar hægt.
Reynslan af úthlutun
á landi er misjöfn
Ein af ástæðum þess að stjórn-
völd í S-Afríku hafa farið sér
hægar á þessu sviði en fyrirheit
voru gefin um árið 1994 er sú að
tilraunir með að úthluta landi
hafa ekki alltaf gefist nægilega
vel. Williams viðurkennir að
mörg verkefni á þessu sviði hafi
ekki gengið eins vel og vonast
var eftir. Hann segir að ástæðan
fyrir því sé ekki síst vanþekking.
Það sé ekki nægilegt að láta
blökkumenn fá land, það verði
líka að kenna þeim að nýta það.
Hann segir að nokkrir blökku-
menn í Mpumalanga-héraði hafi
lagt í verulega fjárfestingu við
að rækta tómata á landi sem
þeir fengu úthlutað. Þeir hafi
hins vegar ekki gert sér grein
fyrir að landið var áður notað til
að rækta tóbak og að slíkt land
er óhæft til ræktunar á tómöt-
um. Hann segir að ef þessir
menn hefðu fengið leiðbeiningar
um ræktun hefði mátt koma í
veg fyrir að þeir hefðu tapað á
fjárfestingu sinni.
Vaxandi óþolinmæði
Williams segir að mikillar og
vaxandi óþolinmæði gæti meðal
landlausra íbúa Mpumalanga.
Hann segir að ef stjórnvöld komi
ekki til móts við réttmætar kröfur
íbúa héraðsins sé ekki ólíklegt að
það komi til óeirða. Hann segist
þó ekki sjá fyrir að svipað ástand
skapist í héraðinu og Zimbabwe,
en telur t.d. að það geti komið til
þess að íbúar sem búa á landi í
eigu ríkisins taki það til sín án
þess að leita lögformlegra leiða.
„Við viljum fara að lögum en þol-
inmæði fólks er takmörkunum
háð,“ segir Williams.
Landlausir íbúar Mpumalanga
létu til sín taka meðan á fundi SÞ
um sjálfbæra þróun stóð í Jó-
hannesarborg. Fyrir fundinn
efndu þeir til mótmæla við John
Voster-lögreglustöðina í Jóhann-
esarborg. Um 70 mótmælendur
voru handteknir en látnir lausnir
þremur dögum síðar.
Samtök landlausra voru líka
áberandi á mótmælafundi sem
efnt var til 31. ágúst, en þá gengu
þúsundir manna í gegnum Alex-
andra-hverfið í Jóhannesarborg
og að Sandton-hverfinu þar sem
ráðstefna SÞ var haldin.
Landlausir Afríku-
búar krefjast lands
Í Suður-Afríku er sterk
krafa um að landi verði
úthlutað til landlausra
íbúa landsins, en
stjórnvöld hafa ekki
staðið við gefin loforð í
þeim efnum. Egill
Ólafsson kynnti sér
kröfur landlausra íbúa í
Mpumalanga-héraði
um aðgang að landi.
Christopher
John Williams
egol@mbl.is
Morgunblaðið/Egill
Landlausir íbúar Mpumalanga-héraðs í S-Afríku vöktu athygli á kröf-
um sínum í mótmælagöngu sem farin var í tengslum við fund Samein-
uðu þjóðanna um sjálfbæra þróun í Jóhannesarborg.