Morgunblaðið - 18.09.2002, Blaðsíða 27

MORGUNBLAÐIÐ MIÐVIKUDAGUR 18. SEPTEMBER 2002 27
nnig mik-
ga deyja
æmi. Sem
u 10 mán-
200 kenn-
sem var
undan. Í
deyja ár-
tskrifaðir
g orð um
amþróun í
regur úr
ka barátt-
kkru leyti
verið lögð
emendur í
rnig hægt
xti
mis
áhrif á
gvöxtur í
rar Afríku
mi er um-
rifa sjúk-
spáð að
göflugasta
minni á
ði verið ef
áhrifa alnæmisins hefði ekki gætt.
Á fundi SÞ um sjálfbæra þróun
sem lauk í Jóhannesarborg í byrjun
þessa mánaðar var bent á að fram-
kvæmdaáætlun fundarins tæki ekki
nægilega mikið tillit til áhrifa al-
næmis á Afríku. Samkvæmt fram-
kvæmdaáætluninni á að fækka
þeim sem búa við fátækt í heiminum
um helming til ársins 2015. Sams-
konar markmið er sett um aðgang
að drykkjarvatni og að hreinlætis-
aðstöðu. Ef ríki Afríku eiga að geta
náð þeim markmiðum sem sett eru í
framkvæmdaáætluninni verður
hagvöxtur í ríkjunum að aukast um
3,5% á ári fram til ársins 2015. Sú
spurning vaknar hversu raunhæft
er að ríkin nái þessu markmiði þeg-
ar tekið er tillit til þeirrar þungu
byrðar sem þau bera af völdum al-
næmisfaraldursins.
Verulegur árangur
hefur náðst í Úganda
Útbreiðsla alnæmisins hefur auk-
ist ár frá ári í flestum ríkjum í sunn-
anverðri Afríku. Ekkert bendir því
til annars en að ástandið eigi enn
eftir að versna. Árangur í barátt-
unni gegn sjúkdómnum hefur hins
vegar náðst í einstökum ríkjum. Ár-
angurinn í Úganda er sérstaklega
eftirtektarverður. Fyrir um 10 ár-
um benti flest til þess að Úganda
væri á sömu leið og margar aðrar
þjóðir í sunnanverðri Afríku. Árið
1992 voru 29,4% þeirra sem komu á
heilsugæslustöðvar í höfuðborginni,
Kampala, HIV-smitaðir. Um 80% af
gleðikonum í landinu voru smitaðar.
Síðan hefur ástandið lagast mikið.
Aðeins um 10% þeirra sem koma á
heilsugæslustöðvar eru smitaðir og
hlutfall smitaðra meðal gleðikvenna
er komið niður í 28%. Aðeins um 5%
íbúa landsins á aldrinum 15-49 ára
eru nú smitaðir af HIV-veirunni.
Þessum góða árangri má fyrst og
fremst þakka að stjórnvöld í Úg-
anda hafa tekið sjúkdóminn föstum
tökum og haldið uppi kröftugum
áróðri. Sérstök samþykkt mun hafa
verið gerð í ríkisstjórn landsins
þess efnis að ráðherrar stjórnarinn-
ar yrðu í hvert einasta sinn sem þeir
héldu ræðu á opinberum vettvangi
að minnast á alnæmið og varnir við
sjúkdómnum. Áróðurinn hefur ekki
síst beinst gegn óábyrgri kynlífs-
hegðun. Afar mikil áhersla hefur
verið lögð á að fá fólk til að nota
smokka en það hefur skilað góðum
árangri. Kannanir hafa einnig sýnt
að stúlkur í Úganda byrja að stunda
kynlíf nærri einu ári síðar núna en
þær gerðu fyrir einum áratug.
kuð af
æmis
f
nir í
rðri
sína úr
anda
is.
Reuters
í ríkjum
rið kraf-
meðferð.
egol@mbl.is
ur ekk-
ð gátum
ástúð og
sinn
neskja.
ið feim-
óla og
að hann
on-
eiddu
m.a. til þess að hann varð ofbeld-
ishneigður. Hann dó í nóvember á
síðasta ári.“
Öll fjölskyldan með alnæmi
Það eru til margar hörmung-
arsögur af lífi alnæmissjúklinga í
S-Afríku. Nágrannar Emmu eign-
uðust barn fyrir nokkrum vikum.
Barnið fæddist mikið veikt og við
rannsókn lækna kom í ljós að það
var með alnæmi. Ólíklegt er talið
að það lifi nema nokkrar vikur.
Strax og í ljós kom hvað amaði að
barninu voru foreldrar þess send-
ir í blóðprufu. Rannsókn leiddi í
ljós að þeir voru báðir HIV-
jákvæðir. Móðirin hefur átt afar
erfitt með að sætta sig við þessa
niðurstöðu.
„Hún bara grætur og grætur.
Mér skilst að hún sé búin að gráta
frá morgni til kvölds í fjórar vik-
ur. Hún er að missa barnið sitt og
heldur sjálf að hún muni deyja
innan nokkurra vikna. Maðurinn
hennar veit að þeir sem eru HIV-
jákvæðir geta lifað eðlilegu lífi án
þess að veikjast af alnæmi, en hún
virðist ekki trúa honum,“ sagði
Emma.
veca Dahl
inn hafi
nn lést.
SAGA vopnaeftirlits Samein-uðu þjóðanna (SÞ) í Írak,sem kann nú að hefjast áný eftir að Írakar létu á
mánudagskvöld undan síauknum
þrýstingi frá Bandaríkjamönnum
og SÞ um að heimila það, hefur ein-
kennst af lygum, hörðum ásökunum
og vopnuðum átökum. Hvorki írösk
stjórnvöld né eftirlitsmenn SÞ hafa
alveg hreinan skjöld eftir átta ára
deilur um afvopnun.
Bandaríkjamenn voru fljótir til að
segja að samþykki Íraka við því á
síðustu stundu að eftirlitsmenn SÞ
fái að koma til landsins væri ekkert
nema „brella sem myndi duga
skammt“. Og fyrrverandi yfirmaður
vopnaeftirlits SÞ, Richard Butler,
fagnaði yfirlýsingu Íraka en varaði
jafnframt við því að íröskum stjórn-
völdum væri ekki treystandi.
Butler, sem var yfirmaður af-
vopnunarnefndar SÞ (UNSCOM),
sagði að Írakar hefðu áður reist
„lyga- og blekkingamúr“ til að koma
í veg fyrir eftirlit, og kynnu að reyna
að gera það enn á ný. UNSCOM,
sem Saddam Hussein Íraksforseti
kallaði „njósnahreiður“ áður en eft-
irlitsmennirnir fóru frá Írak 1998
rétt áður en Bandaríkjamenn og
Bretar hófu loftárásir á landið,
komst að þeirri niðurstöðu að Írak-
ar hefðu hvað eftir annað logið til
um og vikið sér undan því að greina
satt og rétt frá vopnabúri sínu.
Samstarf við Ísraela
En Írakar, sem reyna eftir
fremsta megni að halda sjálfstæði
sínu, áunnu sér nokkurn stuðning er
vísbendingar komu í ljós um sam-
starf sumra eftirlitsmanna við
Bandaríkin og Ísraela. Kofi Annan,
framkvæmdastjóri SÞ, varð að við-
urkenna opinberlega að Írakar
hefðu nokkuð til síns máls og UNS-
COM var leyst upp.
Hans Blix, yfirmaður nýju vopna-
eftirlitsdeildar SÞ, Eftirlits- og
staðfestingarráðsins (UNMOVIC),
sem stofnað var samkvæmt ályktun
1284 í desember 1999, sagði að eft-
irlitsmenn gætu hafið störf með
hálfs mánaðar fyrirvara. „Fyrst
þyrftum við að ná verklagssam-
komulagi við Íraka um hvernig eft-
irlitinu yrði háttað. Síðan myndum
við senda framvarðasveit,“ sagði
Blix við þýska blaðið Frankfurter
Allgemeine Zeitung.
„Eftir um það bil mánuð yrði
hægt að ná saman nógu stórum
hópi. En fyrstu athuganir gætu far-
ið fram innan hálfs mánaðar.“ En
Blix sagði að það myndi taka meira
en þrjár vikur að ganga úr skugga
um hvort Írakar ættu ennþá ger-
eyðingarvopn, vegna þess að „þetta
er svo stórt land og það þarf að
kanna rúmlega 700 staði“.
Bandaríkjastjórn lét ekki af
þrýstingi á Íraka þrátt fyrir að þeir
lýstu sig reiðubúna til að bjóða eft-
irlitsmönnum til landsins. „Þetta er
kænskubragð af hálfu Íraka, sem
vonast til að geta með þessu komið
sér hjá afgerandi aðgerðum örygg-
isráðs SÞ. Þessi brella mun duga
skammt,“ sagði talsmaður Banda-
ríkjastjórnar, Scott McClellan. „Það
er kominn tími til að öryggisráðið
láti til skarar skríða.“
George W. Bush Bandaríkjafor-
seti krefst ennþá „nýrrar, raun-
hæfrar ályktunar öryggisráðs SÞ
sem raunverulega bregst við þeirri
ógn sem Saddam Hussein er við
írösku þjóðina, heimshlutann, og
heiminn allan“, sagði McClellan.
Ekki ástæðulausar áhyggjur
Með vísan til þess sem áður hefur
orðið þykja mörgum sérfræðingum
skiljanlegar þær áhyggjur Banda-
ríkjamanna að það muni ekki leysa
allan vanda að vopnaeftirlitsmenn
fái að koma aftur til Íraks. Þær fáu
staðreyndir sem hægt hefur verið
að finna í því moldviðri fullyrðinga
og andmæla sem geisað hefur sýna
fram á, að eftirlitsmennirnir voru
fjarri því að geta gengið úr skugga
um að gereyðingarvopnum Íraka og
langdrægum eldflaugum þeirra
hefði verið eytt, en það var megin-
skilyrðið fyrir því að refsiaðgerðum
gegn Írökum yrði hætt.
UNSCOM starfaði oft við skelfi-
legar aðstæður og Írakar skutu
jafnvel á starfsmenn nefndarinnar,
sem komust að því að Íraksstjórn
hafði ekki gert fyllilega grein fyrir
möguleikum sínum á smíði eld-
flauga með yfir 150 km drægi. UNS-
COM grunaði einnig að Írakar
hefðu ekki eytt öllum slíkum vopn-
um.
Alþjóðakjarnorkumálastofnunin
fann engar vísbendingar um það,
síðla árs 1998, að Írakar hefðu fram-
leitt kjarnavopn, þrátt fyrir að reka
umfangsmikla kjarnavopnaáætlun,
eða gætu yfirleitt framleitt slík
vopn. En UNSCOM játaði að hafa
ekki getað gert grein fyrir efna- og
lífefnavopnaáætlunum Íraka.
Eftirlitsmenn töldu að Írakar
hefðu fyllt hleðslur eldflauganna
með banvænu VX-taugagasi og ekki
gert grein fyrir 200 tonnum af efn-
um sem notuð eru til að búa til VX.
Írakar neituðu því að hafa hlaðið
eldflaugar með taugagasi, en viður-
kenndu að hafa framleitt 3,9 tonn af
því. UNSCOM komst að þeirri nið-
urstöðu að upplýsingar sem Írakar
veittu um framleiðslu, hernaðarlega
notkun og eyðingu á efnavopnum
væru óáreiðanlegar og ekki væri
hægt að staðfesta þær. Blix hefur
látið í ljósi hvað mestar áhyggjur af
sýklavopnum og segir, að í fjarveru
eftirlitsmanna kunni staða mála í
Írak að hafa breyst.
ReutersSaddam Hussein Íraksforseti brosmildur á fundi með helstu ráðgjöfum sínum í Bagdad á mánudaginn.
Vopn, lygar
og eftirlit
Svik, prettir og átök einkenna sögu vopnaeftirlits
SÞ í Írak, og því kunna Bandaríkjamenn að
hafa nokkuð til síns máls er þeir segjast lítið
mark taka á loforðum Íraka um að eftirlits-
mönnum verði hleypt inn í landið.
Dubai. AFP.
STIKLAÐ á stóru í sögu átaka
Íraka við Sameinuðu þjóðirnar
(SÞ) vegna vopnaeftirlits í landinu
síðan Persaflóastríðið var háð:
1990:
2. ágúst. Íraski herinn ræðst inn í
Kúveit. Fjórum dögum síðar sam-
þykkja SÞ harðar refsiaðgerðir
gegn stjórnvöldum í Bagdad.
1991:
3. apríl. SÞ leggja fram skilyrði
fyrir algerri uppgjöf Íraka í Persa-
flóastríðinu samkvæmt ályktun
687, sem felur m.a. í sér algera
eyðingu allra gereyðingarvopna.
UNSCOM stofnað í maí til að
fylgjast með afvopnuninni.
23. september. Kjarnorkueftirlits-
nefnd heimsækir Bagdad. Írakar
halda mönnunum í fjóra daga og
leggja hald á gögn er þeir höfðu
aflað um kjarnorkuáætlun Íraka.
1992:
5.–26. júlí. Íraksstjórn neitar eft-
irlitsmönnum um aðgang að land-
búnaðarráðuneytinu.
1993:
11. júní–19. júlí. Alvarlegar deilur
SÞ og Íraksstjórnar um staðsetn-
ingu myndavéla í verksmiðjum þar
sem framleiddar eru langdrægar
eldflaugar.
26. nóvember. Íraksstjórn fellst
skilyrðislaust á ályktun örygg-
isráðs SÞ nr. 715 um langtímaeft-
irlit með afvopnun þeirra.
1996:
8.–11. mars. Íraksstjórn bannar
vopnaeftirlit í fyrsta sinn í þrjú ár.
22. júní. Írakar fallast á skilyrð-
islaust vopnaeftirlit.
1997:
22. júní. Eftir fjölda kvartana frá
UNSCOM hótar öryggisráðið frek-
ari refsiaðgerðum.
23.–29. október. Írakar reka úr
landi Bandaríkjamenn sem starfa
hjá UNSCOM, og saka þá um
njósnir. Öryggisráðið hótar nýjum
refsiaðgerðum verði Írakar ekki
samvinnuþýðir.
19.–20. nóvember. Írakar tilkynna
að UNSCOM fái að koma aftur til
landsins eftir að Rússar hafa milli-
göngu um samkomulag.
21. nóvember. Írakar meina UNS-
COM um aðgang að byggingum í
eigu forsetans.
1998:
12. janúar. Írakar banna allt eft-
irlit UNSCOM undir forystu
Bandaríkjamannsins Scotts Rit-
ters, og segja hann njósnara fyrir
Bandaríkjastjórn.
20. febrúar. Kofi Annan heldur til
Bagdad og hefur milligöngu um
samkomulag á síðustu stundu og
kemur þannig í veg fyrir loftárásir
Bandaríkjamanna og Breta.
23. febrúar. Írakar og SÞ skrifa
undir samkomulag er kveður ekki
á um neinar takmarkanir við eft-
irliti SÞ með öllum vopnaverk-
smiðjum og -geymslum, en gerir
ráð fyrir að diplómatar séu í fylgd
með eftirlitsmönnum í húsum
Íraksforseta. Bandaríkjamenn
áskilja sér „einhliða rétt“ til hern-
aðaraðgerða ef Írakar fari ekki að
samkomulaginu.
5. ágúst. Írakar hætta allri sam-
vinnu við UNSCOM og Alþjóða-
kjarnorkumálastofnunina.
5. nóvember. Öryggisráðið sam-
þykkir ályktun þess efnis að Írak-
ar skuli hefja aftur samvinnu við
UNSCOM.
14.–16. desember. Starfsmenn
UNSCOM hverfa frá Írak eftir að
hafa lokið eftirliti, og greina frá því
að Írakar hafi ekki verið fyllilega
samvinnuþýðir.
17.–19. desember. Bandaríkjamenn
og Bretar hefja aðgerðina Eyði-
merkurrefinn, sem felur í sér loft-
árásir á Írak. Þarlend stjórnvöld
segja 73 hafa fallið fyrir þeim 450–
500 eldflaugum sem skotið var á
landið.
1999:
27. júní. Annan viðurkennir að
ásakanir Íraka um að eftirlitsmenn
hafi stundað njósnir eigi við nokk-
ur rök að styðjast.
30. september. Írakar segjast
munu samþykkja langtímaeftirlit
en krefjast þess að refsiaðgerðum
verði algerlega hætt.
17. desember. UNMOVIC stofnað í
stað UNSCOM.
2000:
26. janúar. Írakar lýsa því yfir að
þeir muni ekki starfa með
UNMOVIC.
2001:
31. maí. UNMOVIC reiðubúið að
halda til Íraks til þess að kanna
hvort Írakar hafi komið sér upp
gereyðingarvopnum síðan UNS-
COM hætti eftirliti.
20. desember. Yfirmaður UNMO-
VIC segir það „mjög líklegt“ að
Írakar hafi endurvakið vopnaáætl-
anir sínar.
2002:
18. mars. Írakar segjast myndu
heimila vopnaeftirlit ef tiltekið
væri hvaða staði eigi að skoða og
hversu lengi eftirlitið eigi að
standa.
16. ágúst. UNMOVIC hafnar skil-
yrðum Íraka.
Átökin um vopnaeftirlit
Nikósíu. AFP.