Morgunblaðið - 06.01.2003, Qupperneq 12

FRÉTTIR
12 MÁNUDAGUR 6. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
TALNINGA-
VOGIR
Síðumúla 13, sími 588 2122
www.eltak.is

Léttu þér vinnuna
í talningunni!

Auðveld í notkun

Vog á fínu verði
Hafðu samband eða
skoðaðu www.eltak.is
áhrif hennar á hornfirskt mannlíf.
„Það er verið að skoða hvort
möguleiki sé á að fá fjármagn frá
Bandaríkjunum til að koma þessu í
kring,“ segir Björn. „Það eru marg-
ir sem hafa áhuga á þessu þótt þeir
láti lítið á sér kræla, en ég veit að
það stendur ekki á þeim ef þetta
næst í gegn.“
Hann bendir á að það hljóti að
kosta mikið fé að fjarlægja þessi
miklu mannvirki og að það ætti að
vera hægt að fá hluta þess fjár til að
byggja svæðið upp. Hann segir að
lítið sjái á mannvirkjunum eftir
þann þann áratug sem þau hafi
staðið án viðhalds. Þetta sé traust-
lega byggt og úr vönduðu efni og
ekki þurfi mikið að halda þeim við.
„Það var nú herinn sem kom
þjóðinni út úr moldarkofunum á
sínum tíma og það er allt í lagi að
minnast þess og leyfa þessum
mannvirkjum að standa,“ segir
Björn Emil Traustason.
Björn er alinn upp að hluta til á
Langanesi, skammt frá ratsjárstöð-
inni á Heiðarfjalli. Hann segir
bandarískan herlækni hafa bjargað
lífi sínu þegar hann var tveggja
ára. Hann veiktist og var gefið
pensilín en versnaði heldur við það.
Þá var þeim stutta gefið enn meira
pensilín en barnið veiktist þá enn
meira.
Að lokum var brugðið á það ráð
að fara með hann til herlæknisins í
ratsjárstöðinni. Sá kom fljótlega
auga á að snáðinn var með ofnæmi
fyrir pensilíni og greip til sinna
ráða. „Ég var nær dauða en lífi,“
segir Björn sem nýlega hefur feng-
ið vitneskju um þetta atvik.
„Gamalt drasl
sem þarf að rífa“
Brynjúlfur Brynjólfsson bjó á
Horni, í nágrenni við ratsjárstöðina
um tíma fyrir um áratug og hafði
mannvirkin fyrir augunum alla
daga. Hann vill þau á bak og burt.
„Þetta er bara gamalt drasl sem
þarf að rífa,“ segir Brynjúlfur, „og
svo er þetta ljótt.“
Hann bendir einnig á kostnaðinn
við að friða svo stór mannvirki og
segist efast um að hægt verði að fá
FRÁ því að Ratsjárstofnun hóf
rekstur nýrrar ratsjárstöðvar á
Stokksnesi fyrir áratug hafa mann-
virki í eigu Bandaríkjahers staðið
auð og ónotuð á nesinu. Margir
hafa horn í síðu þessara mannvirkja
og vilja þau á burt. Ástæðan er
einkum mengunarhætta, en skað-
leg byggingarefni eins og asbest
voru notuð í byggingarnar. Vilji er
fyrir því hjá íslenskum og banda-
rískum stjórnvöldum að láta fjar-
lægja öll önnur mannvirki á Stokks-
nesi en þau sem tilheyra núverandi
ratsjárstöð Ratsjárstofnunar. Þar
vegur þyngst skaðabótaskylda
vegna hugsanlegrar mengunar sem
upp gæti komið.
Nú er byrjað að rífa bygging-
arnar, sorphaugar hafa verið
hreinsaðir, allt asbest fjarlægt og
búið er að rífa á bilinu 5 til 10 bygg-
ingar, þar á meðal íþróttahús,
keiluhöll, rem reyndar hafði aðeins
tvær brautir, og fleiri byggingar.
Eftir standa fjórir radarskermar,
tveir þeirra gríðarstórir, og tvær
radarkúlur. Ýmsar tengibyggingar
sem hýsa stjórnstöðvar, spennistöð,
dísilrafstöðvar og fleira standa enn.
Einnig standa uppi svefnskálar sem
hýstu alla þá sem þarna unnu eða
hátt á annað hundrað manns.
Heilbrigðiseftirlit Austurlands
hefur fagnað því að sorphaugar á
Stokksnesi verði gerðir hættulausir
en ítrekar mikilvægi þess að húsin
verði fjarlægð hið fyrsta vegna fok-
hættu. Bæjarstjórn Hornafjarðar er
einnig hlynnt hreinsun á svæðinu.
Margir vilja
friða mannvirkin
En það eru margir sem ekki vilja
að þessi gríðarmiklu mannvirki
verði fjarlægð. Þeirra á meðal er
Björn Emil Traustason, verk-
smiðjustjóri og bæjarfulltrúi á
Höfn. Hann segist hafa fengið
áhuga á að friða mannvirkin á
Stokksnesi þegar hann fór að
kynna sér sögu þeirra. Hann sér
fyrir sér að gera svæðið aðgengi-
legt fyrir ferðamenn, koma upp
stríðsminjasafni og jafnvel gistiað-
stöðu. Þarna verði hægt að kynna
sér sögu ratsjárstöðvarinnar og
peninga í það. „Svo eru menn að
tala um að byggja hótel þarna.
Þetta er hernaðarsvæði og fæst
örugglega aldrei lyfi til slíks
þarna,“ segir Brynjúlfur Brynjólfs-
son.
Arnþór Gunnarsson sagnfræð-
ingur frá Höfn er einn þeirra sem
hefur áhuga á að varðveita mann-
virkin á Stokksnesi. Hann segir þau
ekki aðeins snerta sögu Hafnar,
heldur snerti þau sögu kalda stríðs-
ins, ekki bara á Íslandi heldur í
heiminum öllum. Arnþór segir
mikla vakningu hjá sagnfræðingum
að skoða kalda stríðið; ekki bara
pólitísku hliðina, heldur fremur
hinn mannlega þátt og hvernig
þetta tímabil setti svip sinn á dag-
legt líf fólks. Hann bendir á að auð-
velt sé að nálgast mannvirkin á
Stokksnesi enbæði á Straumnes-
fjalli og Heiðarfjalli standa leifar af
hliðstæðum stöðvum sem eru illa
farnar af veðri og vindum. Arnþór
segir að það sé í raun nóg að leyfa
kúlunum og skermunum að standa
sem minnisvarða um þetta tímabil í
sögu mannkynsins.
Það sé fágætt fyrir stað eins og
Höfn að eiga mannvirki sem vísi út
fyrir héraðið og langt út í heim. Að
auki eru fjöllin ægifögur, brimið við
klettótta ströndina heillandi og sel-
ir algengir á klöppunum. Staðurinn
hafi því upp á margt að bjóða.
Í ratsjárstöðinni á Stokksnesi
starfaði á annað hundrað Banda-
ríkjamanna og var hver ekki nema
eitt til tvö ár við störf. Stöðin var
starfrækt í rúma þrjá áratugi og
því gríðarlegur fjöldi bandarískra
hermanna sem átti viðdvöl í H-3
stöðinni, eins og hið opinbera heiti
hennar var.
Minnast Íslandsáranna
Margir af þessum fyrrverandi
starfsmönnum ratsjárstöðvanna á
Íslandi halda enn sambandi og nýta
til þess Netið. Á slóðinni http://
www.usradarsitesiceland.org/ má
fræðast um lífið í ratsjárstöðv-
unum, skoða myndir og lista yfir
nöfn þeirra sem staðsettir voru hér
á landi. Á vefnum kemur fram að
vistin á Stokksnesi var með bæri-
legasta móti. Hermennirnir kunnu
að meta náttúrufegurðina og höfðu
tækifæri til að stunda gæsaveiðar
og renna fyrir silung í Þveitinni.
Einnig má sjá að í apríl á þessu
ári verða sérstök hátíðarhöld í
Dayton í Ohio til að minnast þess að
fimmtíu ár eru frá því frá því að
saga bandarískra ratsjárstöðva á
Íslandi hófst. Á vefsíðunni má einn-
fremur sjá að einhverjir her-
mannanna hafa komið á fornar
slóðir á Íslandi og heimsótt sínar
stöðvar. Þarna gæti því leynst tæki-
færi til að laða að þennan hóp fólks
á svæðið.
Morgunblaðið/Sigurður Mar
Hluti þeirra mannvirkja sem deilt er um hvort séu þess virði að halda í.
Björn Emil
Traustason
Brynjúlfur
Brynjólfsson
Arnþór
Gunnarsson
Bandaríska ratsjárstöðin á Stokksnesi
Hornafirði. Morgunblaðið.
Aukinn áhugi
á að friða
mannvirkin
FYRIRHUGAÐ er að reisa 20 hæða
nýbyggingu að Smáratorgi 3 í Kópa-
vogi á næstu árum, suðaustan við
verslunarmiðstöðina Smáratorg þar
sem verslanirnar Elkó, Rúmfata-
lagerinn og Bónus eru meðal annars
til húsa. Það er Smáratorg ehf. sem
hyggst standa að framkvæmdunum
en áætlaður kostnaður við þær er í
kringum tveir milljarðar króna.
Að sögn Agnesar Geirsdóttur,
framkvæmdastjóra Smáratorgs ehf.,
er um að ræða lokaáfanga í uppbygg-
ingu núverandi svæðis Smáratorgs
ehf. „Húsið er fyrirhugað sem versl-
unar-, skrifstofu- og þjónustubygg-
ing, sem ætti að styðja við starfsemi
að Smáratorgi 1,“ segir hún. „Fyrsta
hæðin er áætluð sem verslunarhluti,
þar sem yrðu stórverslanir í 1.500–
2.500 fermetra einingum, og við suð-
austurendann á aðalbyggingunni er
gert ráð fyrir 19 hæða turnbyggingu
þannig að þakhæðin verður alls 20
hæðir. Í turnbyggingunni verða síðan
skrifstofur, þjónustustarfsemi og
jafnvel hótel.“ Byggingin verður alls
tæplega 20 þúsund fermetrar að
stærð en þar af er fyrsta hæðin áætl-
uð rúmir fjögur þúsund fermetrar.
Hún mun standa milli Smáratorgs og
Smáralindar, eða „í beinni línu frá
veitingastaðnum McDonalds“, eins og
Agnes orðar það.
Það er Smáratorg ehf. sem stendur
að byggingunni. „Það á eftir að gera
ýmis útboð en við áætlum að kostn-
aðaráætlun verði eitthvað í kringum
tvo milljarða króna. Við stefnum að
því að byrja á byggingunni árið 2004
og það taki um tvö ár að reisa hana.“
Agnes segir ákveðið kynningarferli
nú framundan vegna hússins. „Hags-
munaaðilar á svæðinu hafa sex vikur
til að koma með athugasemdir áður
en þetta fer aftur fyrir bæjarstjórnina
og svo fer þetta í almenna auglýs-
ingu,“ segir hún.
Hönnuðir nýbyggingarinnar eru
arkitektastofan Arkís.
Sigurður Geirdal, bæjarstjóri í
Kópavogi, segir að almennt hafi
mönnum litist vel á hugmyndina. „Við
teljum að svona bygging geti orðið
ákveðið kennileiti sem renni enn
fremur stoðum undir að þarna sé mið-
stöð verslunar og þjónustu á höfuð-
borgarsvæðinu,“ segir hann. „Húsið
er fallegt, þetta er ekkert voðalegt
bákn heldur einfaldlega hátt og mér
finnst tími til kominn að menn brjótist
út úr þessu tíu hæða marki. Þannig að
þetta á bara að styrkja það umhverfi
sem þarna er.“
Hann segir byggingunni síður en
svo ofaukið í þá verslunarflóru sem
fyrir er á höfuðborgarsvæðinu og
bendir á að verslanir verði einungis á
fyrstu hæð hússins. „Það á eftir að
byggja mikið þarna í viðbót. Það er
stór opin lóð ofan við Smáralind og
það er líka lóð austan við götuna
þannig að þetta mun heldur aukast en
hitt.“
Nýja turnbyggingin verður staðsett á milli Smáralindar og Smáratorgs eða
suðaustan af hinu síðarnefnda.
20 hæða ný-
bygging við
Smáratorg