Morgunblaðið - 07.01.2003, Blaðsíða 16

16 ÞRIÐJUDAGUR 7. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Eyjólfur Sveinsson knúinn til að selja
Þegar kemur fram á haustið 2001, er orðið
deginum ljósara að Eyjólfi muni ekki takast að
koma neinu skikki á sín mál og að hann og fjár-
festar á hans vegum verði að hverfa úr Íslands-
banka.
Um þetta voru þeir í Íslandsbanka og þeir
Jón Ásgeir Jóhannesson og Þorsteinn Már
Baldvinsson sammála. Tveir fundir voru haldnir
um málið með þessum aðilum síðla árs 2001, til
þess að ganga frá því hvernig að því yrði staðið
að kaupa Eyjólf og félaga út. Þeir Jón Ásgeir og
Þorsteinn Már þurftu á samráði og samvinnu
við Íslandsbanka að halda í þessum efnum, því
raunar voru vanskil Eyjólfs Sveinssonar og
þeirra fjárfesta sem höfðu komið að kaupunum
með honum í upphafi með slíkum hætti, að Ís-
landsbanka var í raun stætt á því að leysa til sín
bréf FBA Holding, en ákvörðun var tekin í
bankanum um að fara samningaleiðina við þá
Jón Ásgeir og Þorstein Má.
Þetta kostaði mikil og hörð átök við Eyjólf,
sem lyktaði á þann veg að Eyjólfur Sveinsson
var neyddur til þess að selja sinn hlut og félaga
sinna í Íslandsbanka hinn 31. desember 2001,
þeim Jóni Ásgeiri Jóhannessyni og Þorsteini Má
Baldvinssyni. Hinn 4. janúar 2002 sagði Eyjólf-
ur sig úr bankaráðinu, því einungis á þann hátt
komst hann hjá því að sérstök skýrsla um fjár-
mál hans og félaga sem honum tengdust væri
útbúin í Íslandsbanka og send Fjármálaeftirlit-
inu.
Þeir Jón Ásgeir og Þorsteinn Már keyptu
4,12% hlut Eyjólfs Sveinssonar og félaga í Ís-
landsbanka á genginu 4,3. Nafnverð hlutar Eyj-
ólfs var 412 milljónir króna, sem jafngildir því að
hann hafi fengið 1.770 milljónir króna fyrir sinn
hlut.
Þar með var formlega byrjað að kvarnast úr
Orca-hópnum, þótt samvinnu hópsins sem slíks
hafi að meira eða minna leyti verið lokið löngu
fyrr og hún aldrei verið markviss né náin nema
milli þeirra Jóns Ásgeirs og Þorsteins Más, en
þeirra samstarf hélt og gekk vel fram til 20.
ágúst sl. þegar þeir seldu allt sitt í Íslandsbanka
og Straumi.
Talaði Jón Ólafsson upp verðið?
Raunar var Jón Ólafsson fyrir áramótin
2001–2002 farinn að hugleiða að selja sinn hlut í
Íslandsbanka, annaðhvort allan hlutinn eða
verulegan. Hann vissi sem var, að hann var eng-
inn aufúsugestur í Íslandsbanka, sem eigandi og
bankaráðsmaður. Hann beið hins vegar eftir því
að verðið hækkaði.
Svo gerðist það í ársbyrjun 2002, nánar til-
tekið hinn 4. janúar, að upplýst var um tilboð
sem Gunnari Jónssyni, lögmanni Jóns Ólafsson-
ar, hefði borist frá indverskum kaupsýslumanni,
Raj Basu, sem hefði viljað kaupa hlut Orca í Ís-
landsbanka. Tilboðið var sagt hafa borist 30.
desember 2001 í tölvupósti fyrir milligöngu
bandaríska lögfræðifyrirtækisins Seyfarth
Shaw í Atlanta og það á að hafa verið lögmaður
fyrirtækisins, Jack B. Albanese, sem bauð fyrir
hönd fjárfesta í 18% hlut Orca gengið 4,8, eða
1,832 milljarða að nafnverði, sem að markaðs-
virði var um 8,8 milljarðar króna.
Flestir voru og eru enn þeirrar skoðunar að
Jón Ólafsson hafi fengið þennan indverska
kunningja sinn, Raj Basu, í lið með sér til þess
beinlínis að tala upp verðið á Íslandsbanka.
Þessu hefur Jón Ólafsson alltaf neitað og fullyrt
að um raunverulegt tilboð hafi verið að ræða.
Jón Ásgeir var ávallt sannfærður um hið gagn-
stæða.
Hver sem sannleikurinn er í þeim efnum, þá
er það eigi að síður staðreynd, að gengi bréfa í
Íslandsbanka fór hækkandi og helgina fyrir að-
alfund Íslandsbanka hinn 9. mars í fyrra, var
upplýst að Jón Ólafsson hefði selt sinn hlut í
Orca á genginu 5 fyrir um þrjá milljarða króna.
Menn eru sammála um að Jón hafi selt á góðu
verði og sloppið nokkurn veginn á pari frá fjár-
festingu sinni, jafnvel ríflega það. Kaupþing
hafði milligöngu um kaupin á hlut Jóns Ólafs-
sonar og seldi svo Nóatúnsfjölskyldunni eða
Saxhóli, eignarhaldsfélagi fjölskyldunnar, hlut-
inn, sem var réttur fjórðungur í Orca S.A.
Vöknuðu upp við vondan draum
Hálfum mánuði fyrir aðalfund Íslandsbanka í
vetur sem leið, vakna ákveðnir fulltrúar eigenda
bankans upp við vondan draum, einkum fulltrú-
ar lífeyrissjóðanna, þegar þeir sjá að Orca-hóp-
urinn ræður líklega yfir um 30% eignarhlut í
bankanum og þeir sem standa að meirihlutanum
í bankaráði Íslandsbanka ráða yfir öðrum 30%,
þannig að við blasir að úrslitin í sambandi við
kjör í bankaráð og hvernig meirihlutinn verði
skipaður muni ráðast af hinum almenna hlut-
hafa á aðalfundinum, verði ekkert að gert. Aðrir
stjórnendur bankans höfðu um hríð gert sér
ljósa grein fyrir því hvert stefndi, en töldu sig
einfaldlega ekki geta aðhafst neitt í málinu.
Á þessum tíma, þ.e. um tveimur vikum fyrir
aðalfund Íslandsbanka sem haldinn var mánu-
daginn 11. mars sl., var ekki alveg ljóst hvernig
greidd yrðu atkvæði með tæplega 5% eignarhlut
Hannesar Smárasonar í Íslandsbanka, en í þeim
vangaveltum sem menn höfðu uppi um þessa
hluti var þessi tæplega 5% hlutur Hannesar og
co. þó talinn með þeim hlut sem Orca réð yfir og
að honum meðtöldum teldist Orca ráða yfir um
30% hlut.
Ein ástæða þess að menn töldu að Orca gæti
fengið atkvæði Hannesar var sú að á árinu á
undan hafði verið talsvert um samstarf og sam-
band á milli Hannesar, Jóns Ásgeirs Jóhann-
essonar, Þorsteins Más Baldvinssonar og
Bjarna Ármannssonar auk þess að Hannes
hafði í upphafi keypt sig inn í Íslandsbanka, með
það fyrir augum að starfa með Orca-hópnum,
eins og skýrt er frá fyrr í þessari grein.
Svo gerist það að átta framboð koma fram til
bankaráðskjörs, þar á meðal framboð Hregg-
viðs Jónssonar, sem kom fram í byrjun mars-
mánaðar. Það var Hannes Smárason, að höfðu
samráði við Bjarna Ármannsson, sem fékk vin
sinn Hreggvið til þess að bjóða sig fram og sagði
við Hreggvið að hann yrði þar með málsvari hins
almenna hluthafa, en ekki í valdablokk með ein-
um eða neinum. Þetta gerði Hannes án þess að
hafa um það samráð við Kára Stefánsson.
Hreggviður gat vel hugsað sér að fara inn í
bankaráðið undir þeim formerkjum að vera
fulltrúi hins almenna hluthafa.
Síðar frétti Hreggviður að Jón Ásgeir Jó-
hannesson hefði merkt Orca-hópnum framboð
hans til bankaráðs og teldi að hann myndi ótví-
rætt mynda blokk með Orca og þar með meiri-
hluta í bankaráði, sem m.a. varð til þess að
Hreggviður ákvað að draga framboð sitt til
baka. Auk þess fékk Hreggviður mjög afdrátt-
arlaus skilaboð fyrir milligöngu fjölda manns
um að það félli ekki í pólitískt kram stjórnar-
ráðsins, ef hann yrði til þess að fella sitjandi
meirihluta bankaráðs Íslandsbanka.
Áður en Hreggviður dró framboð sitt til baka,
stefndi í hatrömm átök um bankaráðsmeirihlut-
ann í Íslandsbanka og má segja að settur hafi
verið á laggirnar eins konar gjörgæsluhópur
áhrifamanna sem reyndi fyrirfram að hafa áhrif
á niðurstöðuna, kæmi til kosninga til bankaráðs-
ins.
Ekki síst var reynt að hafa áhrif á Hreggvið
Jónsson og fá hann til að draga framboð sitt til
baka.
Reyndar voru mismunandi sjónarmið að baki
slíkum umleitunum: Ákveðnir menn töldu að
Davíð Oddssyni, formanni Sjálfstæðisflokksins,
myndi alls ekki hugnast að fyrrverandi forstjóri
Norðurljósa og náinn samstarfsmaður Jóns
Ólafssonar gæti orðið oddamaður í bankaráði
Íslandsbanka, myndað meirihluta með Orca-
hópnum og þannig náð undirtökum í Íslands-
banka og var Hreggviði greint frá slíkum við-
horfum; aðrir lögðu sig í líma við að upplýsa
Hreggvið um að hann hefði látið plata sig í fram-
boð á fölskum forsendum, því honum væri ekki
ætlað það hlutverk að vera málsvari hins al-
menna hluthafa, heldur hefðu þeir Jón Ásgeir
og Þorsteinn Már þegar merkt sér hann. Hvort
bæði sjónarmiðin eða einungis annað réðu því að
Hreggviður skipti um skoðun, skal ósagt látið,
en alltjent dró hann framboð sitt til baka.
Hreggviður hefur alla tíð sagt að ástæða þess,
að hann dró framboð sitt til baka, hafi verið sú,
að hann hafi verið fenginn til þess að fara í fram-
boð á fölskum forsendum. Hann hafi aldrei ætl-
að sér að taka þátt í neinni blokkarmyndun í
bankaráðinu.
Stjórnarfundur í TM var haldinn nokkrum
dögum fyrir aðalfund Íslandsbanka í vor, eða
nánar tiltekið þriðjudaginn 5. mars, degi áður en
Hreggviður dró framboð sitt til baka. Ákveðnir
menn í stjórn TM töldu sig vita að von væri á til-
lögu á fundinum frá Jóni Ásgeiri Jóhannessyni
og Hreini Loftssyni þess efnis að Gunnar Fel-
ixson, forstjóri TM, færi ekki með atkvæði TM á
aðalfundi Íslandsbanka, en atkvæði TM höfðu
jafnan verið notuð til þess að styðja Kristján
Ragnarsson, formann LÍÚ og formann banka-
ráðs Íslandsbanka.
Áform þeirra Jóns Ásgeirs og Hreins voru
þau að tryggja að Hreggviður næði kjöri en
Kristján Ragnarsson væri felldur og það mun-
aði um minna en hlut TM í Íslandsbanka, því
hann var 4,31% þegar þetta var.
Mikill titringur var í stjórn TM vegna þess-
arar fyrirhuguðu tillögu, því Þorsteinn Már var
enn í stjórn Tryggingamiðstöðvarinnar og menn
töldu sig vita, að ef Jón Ásgeir eða Hreinn Lofts-
son legðu slíka tillögu á annað borð fram, þá
myndi Þorsteinn Már styðja hana hvað sem vin-
áttu hans við Gunnar Felixson liði. En þessi til-
laga var ekki borin upp, heldur samþykkt að
Gunnar Felixson færi með atkvæði TM á aðal-
fundi Íslandsbanka. Ástæða þess að tillagan var
ekki borin upp var sú, að Þorgeir Baldursson,
stjórnarmaður í TM, hafði áður lýst því yfir að
hann myndi sitja hjá kæmi fram slík tillaga og
því hefði hún fallið á jöfnu hefði komið til at-
kvæðagreiðslu í stjórninni.
Fimm af sjö úr bankaráði Íslandsbanka gáfu
kost á sér til áframhaldandi setu, en það voru
þeir Kristján Ragnarsson, formaður bankaráðs-
ins, Víglundur Þorsteinsson stjórnarformaður
BM Vallár, Einar Sveinsson, framkvæmdastjóri
Sjóvár-Almennra, Helgi Magnússon, fram-
kvæmdastjóri Hörpu-Sjafnar, og Jón Ásgeir Jó-
hannesson, stjórnarformaður Baugs. Þeir sem
að auki gáfu kost á sér voru þeir Gunnar Jóns-
son lögmaður, Hreggviður Jónsson, fyrrverandi
forstjóri Norðurljósa, og Þorsteinn Már Bald-
vinsson, forstjóri Samherja.
Jón Ólafsson, stjórnarformaður Norðurljósa
gaf ekki kost á sér til endurkjörs, að líkindum
vegna þess að hann sætti skattarannsókn á
þessum tíma og taldi því ekki við hæfi að hann
sæktist eftir endurkjöri í bankaráð á sama tíma.
Fimmtudaginn 21. febrúar sl. gerði skattrann-
sóknastjóri húsleit í höfuðstöðvum Norðurljósa
og í kjölfar þess gekk Jón Ólafsson á fund Krist-
jáns Ragnarssonar, formanns bankaráðs Ís-
landsbanka, og tjáði honum að hann myndi ekki
sækja fundi bankaráðsins á meðan á skattrann-
sókninni stæði og að hann gæfi ekki kost á sér
aftur í bankaráðið, nema hann væri laus frá því
máli. Svo var auðvitað sjálfhætt fyrir Jón Ólafs-
son eftir að hann hafði selt megnið af bréfum
sínum rétt fyrir aðalfundinn í marsmánuði 2002.
Einar Örn Jónsson, framkvæmdastjóri Sax-
hóls, sóttist ekki heldur eftir kjöri í bankaráð Ís-
landsbanka, en hann hafði tekið sæti Eyjólfs
Sveinssonar, framkvæmdastjóra Frjálsrar fjöl-
miðlunar, um áramót, þegar Eyjólfur seldi sinn
hlut í Orca S.A. og sagði sig úr bankaráðinu.
Þeir voru því átta um hituna, þar til Hreggviður
Jónsson dró framboð sitt til baka.
Hleypti áformunum í uppnám
Það var svo miðvikudaginn 6. mars sl. sem
Hreggviður Jónsson hleypti áformum Orca-
hópsins í algjört uppnám, með því að draga
framboð sitt til bankaráðs til baka. Þar með
máttu þeir Jón Ásgeir og félagar sjá á bak
mögulegum 5% stuðningi atkvæða Hannesar
Smárasonar og mögulegum 4,31% stuðningi TM
á einum og sama sólarhringnum, sem í einu vet-
fangi gerði vonir þeirra um að ná undirtökunum
í Íslandsbanka að engu.
Eftir að Hreggviður dró framboð sitt til baka,
var sjálfkjörið í bankaráðið og ráðandi meiri-
hluti hélt velli, því framboð til bankaráðs verður
að hafa borist fimm dögum fyrir aðalfund. Þar
með var þessi yfirtökutilraun Orca-hópsins á Ís-
landsbanka úr sögunni.
Þetta gerðist áður en Fjármálaeftirlitið svipti
fulltrúa Orca-hópsins í bankaráði Íslandsbanka,
þá Jón Ásgeir Jóhannesson og Þorstein Má
Baldvinsson, atkvæðisrétti í ráðinu, en það gerð-
ist aðeins nokkrum klukkustundum fyrir aðal-
fundinn, hinn 11. mars í fyrra. Þann dag kl. 11.13
sendi Íslandsbanki svohljóðandi tilkynningu til
Kauphallar Íslands: „Fjármálaeftirlitið hefur í
dag ákveðið, með vísan til 12. gr. laga nr. 113/
1996, um viðskiptabanka og sparisjóði, sb. 10.
gr. sömu laga, að hlutum FBA Holding S.A. í Ís-
landsbanka-FBA hf. fylgi ekki atkvæðisréttur.
Ákvörðunin tekur gildi nú þegar. Hefur FBA
Holding S.A. verið tilkynnt um ákvörðunina og
ástæður hennar. Fjármálaeftirlitið leggur fyrir
Íslandsbanka-FBA að grípa til viðeigandi ráð-
stafana vegna þessa.
Fjármálaeftirlitið mun taka framangreinda
ákvörðun sína til endurskoðunar jafnskjótt og
gripið hefur verið til úrbóta af hálfu FBA Hold-
ing S.A. og annarra hlutaðeigandi aðila, sem
Fjármálaeftirlitið metur nægjanlegar.“ Fjár-
málaráðuneytið beitti fyrir sig 10. grein laganna
um viðskiptabanka og sparisjóði, þegar þetta
var ákveðið, en eins og kemur fram, fyrr í þess-
ari grein, þá fjallar sú grein laganna um eftirlit
Fjármálaeftirlitsins með virkum eignarhlutum í
viðskiptabönkum og sparisjóðum. Þeir Þor-
steinn Már og Jón Ásgeir voru og eru ósáttir við
það að hafa ekki fengið að nýta andmælarétt, áð-
ur en þeir voru sviptir atkvæðisrétti í ráðinu og
töldu að gróflega hefði verið brotið á þeim.
Þegar þetta var nam eignarhlutur FBA Hold-
ing S.A. í Íslandsbanka 15,553%.
Raunar fengu þeir félagar Jón Ásgeir og Þor-
steinn Már aldrei aftur atkvæðisréttinn, og sátu
því fram á haust í bankaráði Íslandsbanka, án
þess að hafa atkvæðisrétt. Fullyrt er að almenn-
ir hluthafar í Íslandsbanka hafi haft samband
við einstaka fulltrúa meirihlutans í bankaráði Ís-
landsbanka í sumar, til þess að þrýsta á um að
kallaður yrði saman hluthafafundur, sem kysi
nýtt bankaráð, því fjölmargir almennir hluthaf-
ar töldu að það væri ekki verjandi, að þeir Jón
Ásgeir og Þorsteinn Már sætu í bankaráði mán-
uðum saman án þess að hafa þar atkvæðisrétt.
Formleg krafa tilskilins eignarhlutar í bankan-
um um slíkan hluthafafund kom þó aldrei fram
og meirihlutinn í bankaráði ákvað að verða ekki
við óformlegum óskum einstakra hluthafa.
Orrustan tapaðist rétt fyrir aðalfund
Skýringin á ákvörðun Fjármálaeftirlitsins um
að svipta þá Jón Ásgeir og Þorstein Má atkvæð-
isrétti í bankaráði Íslandsbanka er talin vera sú,
að Orca S.A. var með ákveðin málefni sín í meiri
og minni óreiðu og félagið hafði aldrei skilað inn
endurskoðuðum ársreikningi, að því undan-
skildu að fyrir árið 1999 skilaði félagið inn árs-
reikningi til Fjármálaeftirlitsins, en félagið
starfaði aðeins í fimm mánuði það ár. Enn hefur
engum ársreikningi verið skilað inn fyrir árin
2000 og 2001, þótt ítrekað hafi verið gengið eftir
slíkum reikningsskilum. Ástæðan fyrir því að
Orca bar að skila inn endurskoðuðum ársreikn-
ingum fyrir félagið var sú, að þótt um eignar-
haldsfélag væri að ræða, þá átti það svo stóran
hlut í íslenskum viðskiptabanka, Íslandsbanka-
FBA, að félaginu var einfaldlega skylt að skila
slíkum skýrslum, en virkur eignarhlutur í við-
skiptabanka miðast við 10% samanber 10. grein
laga um viðskiptabanka og sparisjóði frá því í
júlí 1996, eins og skýrt var hér að framan. Auk
þess var um veruleg vanskil FBA Holding S.A.
að ræða í Íslandsbanka, eins og áður greinir.
Þótt þeir Orca-menn gerðu lítið úr því í vor að
Fjármálaeftirlitið svipti þá atkvæðisrétti og
segðust mundu fá atkvæðisréttinn á nýjan leik,
innan fárra daga, þá varð sú aldrei raunin. Hið
sanna er að þeir Jón Ásgeir og Þorsteinn Már
sátu áfram sem fastast í bankaráði Íslands-
banka fram í ágústmánuð 2002 án þess að end-
urheimta atkvæðisréttinn og við sölu á öllum
eignarhlut sínum í Íslandsbanka sögðu þeir sig
úr bankaráðinu, enn án þess að mega greiða at-
kvæði í bankaráði Íslandsbanka. Þeir Jón Ás-
geir Jóhannesson og Þorsteinn Már Baldvins-
son töpuðu því þessari orustu um Íslandsbanka
laust fyrir aðalfund bankans í mars sl.
En þetta var varnarsigur þeirra sem höfðu
ráðið ríkjum í Íslandsbanka og knúinn fram á
síðustu stundu með því að Hreggviður Jónsson
dró framboð sitt til baka. Ómögulegt er að segja
til um það hvernig hefði farið við bankaráðskjör,
ef kosið hefði verið. En eins og fram kemur í
þriðju grein, um baráttuna um Tryggingamið-
stöðina, sem birt verður hér í blaðinu á morgun,
var þeim Jóni Ásgeiri og Þorsteini Má samt sem
áður engin uppgjöf í huga.
agnes@mbl.is
Á morgun
Áhrifamenn tryggðu að
yfirráð í TM væru áfram
í Vestmannaeyjum
Hafa ber í huga, þegar hugað er að versnandi skuldastöðu ein-
staklinga innan Orca-hópsins við Íslandsbanka, að árið 2000, allt
frá 28. mars, var afar erfitt ár á fjármálamörkuðum. Eftir þann
dag byrjaði Nasdaq-markaðurinn að síga, Íslandsbanki-FBA tap-
aði umtalsverðum fjárhæðum á kaupunum á deCODE og skulda-
bréf og hlutabréf sigu í verði. Orca-hópurinn hafði keypt megnið
af sínum bréfum í FBA á lánum, að stórum hluta í erlendri mynt,
þannig að skuldir hans jukust stórlega við þessa óheillavænlegu
þróun eða að minnsta kosti um einn milljarð króna og á sama
tíma fór gengi bankans lækkandi frá degi til dags. Við samein-
ingu bankanna í apríl 2000 fengu þeir í Orca-hópnum eins og
aðrir eigendur FBA kauprétt á hluta af bréfum FBA í deCODE,
sem bankinn hafði keypt fyrir 3 milljarða á genginu 15 dollarar,
eins og fram kom í fyrstu grein, þannig að Orca-hópurinn tapaði
um 400 milljónum króna bara á þeim kaupum. Að vísu seldi FBA
þegar í stað um tveggja milljarða virði af bréfum sínum í deCODE
á góðu gengi. Árið 2001 var sömuleiðis mjög erfitt á fjár-
málamörkuðum og á mánuðunum apríl, maí, júní 2001 versnaði
skuldastaða þeirra í Orca svo verulega, vegna erlendra skulda,
að þá brustu í raun og veru forsendur fyrir svo skuldsettum
kaupum, eins og kaup hópsins höfðu verið í FBA einu og hálfu ári
áður.
Í lok marsmánaðar 2001 tilkynnir Seðlabanki Íslands að hann
sé hættur að miða við vikmörk krónunnar og að hún verði nú lát-
in fljóta. Krónan seig um 10% á árinu 2000 og á árinu 2001 um
önnur 15%, þannig að hún féll um fjórðung á innan við tveimur
árum.
Þetta fall krónunnar kom geysilega þungt niður á hinum skuld-
setta Orca-hópi, með svo mikinn hluta skulda sinna í erlendum
myntum.
Aðdragandi mikilla vanskila