Morgunblaðið - 07.01.2003, Blaðsíða 32

UMRÆÐAN
32 ÞRIÐJUDAGUR 7. JANÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
HINN 27. desember sl. birtist í
Morgunblaðinu grein undir yfir-
skriftinni „Bætt vinnubrögð á vá-
tryggingamarkaði – mikilvægt hlut-
verk miðlara.“ Höfundurinn er
Andrés Magnússon, framkvæmda-
stjóri Samtaka verslunarinnar – FÍS.
Vegna þessara skrifa vil ég ekki láta
hjá líða að hreyfa við nokkrum atrið-
um sem leiðrétt gætu þann mikla
misskilning sem greinarhöfundur
hefur á starfsemi á vátrygginga-
mörkuðum og þá sérstaklega hér á
Íslandi.
Þroskaðir
vátryggingamarkaðir
Andrés segir það einkenni margra
„þroskaðra“ vátryggingamarkaða, að
mikill meirihluti vátryggingavið-
skipta fari fram fyrir milligöngu vá-
tryggingamiðlara. Nefnir hann Bret-
land sem dæmi um slíkt. Kjarni máls
er sá, að í ýmsum þróuðum ríkjum,
sem við berum okkur saman við, fer
sala vátrygginga fram á svipaðan
hátt og hér á landi, þ.e. hún er að
mestu í höndum vátryggingafélag-
anna sjálfra. Sums staðar hafa mál þó
æxlast á þann veg, að sala vátrygg-
inga fer að miklu leyti fram fyrir
milligöngu miðlara. Er Bretland
vissulega dæmi um slíkt. Hvor leiðin
sem farin er segir á hinn bóginn ekk-
ert um það, hvort vátryggingamark-
aður telst „þroskaður“ eða ekki.
Eins og mörg erlend vátrygginga-
félög hafa flest íslensku vátrygginga-
félaganna markað sér þá stefnu að
reka sölustarfsemi sína sjálf, þ. á m.
félag mitt. Fyrir því liggja góð og gild
rekstrarleg rök, sem taka bæði mið af
hagsmunum neytenda og félagsins.
Það er nefnilega svo, að rekstrar-
kostnaður vátryggingafélaga er yfir-
leitt hærri í þeim ríkjum, þar sem sal-
an fer fram fyrir milligöngu miðlara
en í þeim ríkjum, þar sem salan er í
höndum félaganna sjálfra. Kemur
þetta glögglega fram í opinberum
skýrslum Hagstofu ESB. Þannig var
kostnaðarhlutfall vegna skaðatrygg-
inga í Bretlandi 32,4% á árinu 1999,
en kostnaðarhlutfallið hér á landi ein-
ungis 21,3%. Þá er það mat mitt að
erfitt sé að reka vátryggingafélag þar
sem sams konar tryggingar eru seld-
ar bæði með rekstri söludeilda og í
gegnum miðlara vegna mismunandi
kjara starfsfólks söludeildanna og
miðlaranna. Þessar staðreyndir ráða
því fyrst og fremst, að Tryggingamið-
stöðin hf. hefur ekki samið við vá-
tryggingamiðlara um sölu á vátrygg-
ingum fyrir félagið. Eru þá ótalin
önnur bein og óbein jákvæð áhrif
þess, að félagið hafi sölu- og markaðs-
mál á eigin höndum.
Ágreiningur í
vátryggingaviðskiptum
Í grein sinni segir Andrés m.a. efn-
islega, að margir kvarti undan vinnu-
brögðum íslensku vátryggingafélag-
anna, og tilkoma vátryggingamiðlara
yrði til að auka ánægju með þjón-
ustuna og gera hana gagnsærri. Vá-
tryggingar geta vissulega sýnst
fremur flókin þjónusta. Því kapp-
kosta vátryggingafélögin að hafa
hæft starfsfólk í þjónustu sinni, sem
getur ráðið neytendum heilt við val
vátrygginga og leiðbeint þeim komi
til tjóns. Vátryggingafélögin og sam-
tök þeirra hafa fyrir löngu, m.a. í
samstarfi við stjórnvöld og samtök
neytenda, hlutast til um að koma á fót
vandaðri og skjótvirkri leið til að
leysa úr ágreiningsefnum, sem upp
kunna að koma varðandi tjón og bóta-
skyldu félaganna. Er hér átt við
starfrækslu úrskurðarnefnda, sem að
verulegu leyti eru kostaðar af vá-
tryggingafélögunum. Fullyrði ég, að
tilhögunin í þeim efnum standi jafn-
fætis því besta, sem í öðrum ríkjum
tíðkast. Óhjákvæmilegt er þó að upp
geti komið ágreiningur um uppgjör
tjóna og ekki er starfsfólk íslenskra
vátryggingafélaga óskeikult frekar
en aðrir, en miðað við þann gífurlega
fjölda tjóna, sem til kasta vátrygg-
ingafélaganna koma hér á landi, er
það ánægjulegt hversu fáum málum
er vísað til hinna almennu dómstóla
til úrlausnar. Það segir meira en
mörg orð um samskipti vátrygginga-
félaga og neytenda.
Ég fæ með engu móti séð, að aukin
umsvif vátryggingamiðlara muni
bæta stöðuna að þessu leyti. Vá-
tryggingamiðlarar hafa selt einstak-
lingum og rekstraraðilum hér á landi
vátryggingar fyrir innlend og erlend
félög. Sýnist þar ekki síður geta kom-
ið upp ágreiningsmál. Í því sambandi
má nefna nýlegan dóm Hæstaréttar,
þar sem erlent vátryggingafélag
hafnaði að greiða bætur vegna báts,
sem hafði sokkið. Samkvæmt skil-
málum Tryggingamiðstöðvarinnar
hefði það tjón verið bótaskylt, en
þessi erlenda vátrygging var seld fyr-
ir milligöngu íslensks miðlara. Einnig
má nefna tregðu erlends vátryggj-
anda að greiða sinn hluta bóta vegna
þess tjóns, sem varð í brunanum
mikla í Faxafeni í ágústmánuði sl.
Samkeppni á íslenskum
vátryggingamarkaði
Andrés telur í grein sinni að skort
hafi á samkeppni á íslenskum vá-
tryggingamarkaði. Í þessum efnum
er ég Andrési algjörlega ósammála
og tel að umbjóðendur sem hann
starfar fyrir viti betur. Íslensk vá-
tryggingafélög eru í harðri sam-
keppni innbyrðis sem og við erlend
vátryggingafélög og vátrygginga-
miðlarar eru virkir þátttakendur í
þeirri samkeppni. Að halda því fram
að félög hafi samráð sín á milli og
engin eða lítil samkeppni sé á íslensk-
um vátryggingamarkaði er misskiln-
ingur og ég vona að Andrés sem og
aðrir sama sinnis átti sig á því.
Vinnubrögð á íslenskum
vátryggingamarkaði
Eftir Gunnar
Felixson
„Að halda því
fram að félög
hafi samráð
sín á milli og
engin eða lítil
samkeppni sé á íslensk-
um vátryggingamarkaði
er misskilningur og ég
vona að Andrés sem og
aðrir sama sinnis átti sig
á því.“
Höfundur er forstjóri
Tryggingamiðstöðvarinnar hf. og
formaður Sambands íslenskra
tryggingafélaga.
Á ÞESSUM tíma fyrir réttum 20
árum voru konur í óða önn að skrifa
nýjan kafla í sögu íslenskra stjórn-
mála. Tvær konur höfðu árið áður
verið kjörnar í borgarstjórn Reykja-
víkur af lista Kvennaframboðs og
aðrar tvær í bæjarstjórn Akureyrar.
Framundan voru kosningar til Al-
þingis og allt á suðupunkti í þessari
nýju stjórnmálahreyfingu. Átti nú
þegar að stíga næsta skref og bjóða
fram kvennalista til Alþingis? Við
þekkjum svarið. Ævintýrið sem
breytti mörgu í íslenskum stjórnmál-
um var rétt að hefjast.
Gegn persónupólitík
Síðan er mikið vatn til sjávar
runnið og enda þótt vissulega örli á
ýmsu úr hugmyndafræði Kvenna-
listans í stjórnmálum nútímans hef-
ur a.m.k. einn meginþáttur algjör-
lega verið fyrir borð borinn. Það var
hin stefnufasta áhersla á málefni en
alls ekki persónur. Persónupólitík
var eitur í beinum kvennalista-
kvenna og gegn henni beindust bæði
skráðar og óskráðar reglur. Kvenna-
listakonur kusu sér aldrei formann,
þær deildu markvisst með sér hlut-
verkum og verkefnum, þær skiptust
meðvitað á um að koma fram í fjöl-
miðlum og tala fyrir málefnum
hreyfingarinnar og þær settu sér
reglur um hámarkstíma sem hver
kjörinn fulltrúi gæti setið á Alþingi
eða í sveitarstjórn. Markmiðið var að
vinna gegn atvinnumennsku í stjórn-
málum og lengi vel tókst að halda
þeirri stefnu til streitu.
Mér hefur oft orðið hugsað til
þessara frjóu og skapandi tíma nú
síðustu daga þegar gjörvallur stjórn-
mála- og fjölmiðlaheimurinn hefur
snúist um eina persónu, okkar gömlu
góðu kvennalistakonu, Ingibjörgu
Sólrúnu. Hún var önnur tveggja sem
settust í borgarstjórn fyrir Kvenna-
framboðið árið 1982 og sat þar næstu
6 árin, kom síðan á þing fyrir
Kvennalistann 1991 og sat þar til
ársins 1994 þegar hún var boðin
fram sem borgarstjóraefni R-listans.
Alla tíð síðan hefur hún verið per-
sónugervingur R-listans og það svo
mjög að margir eiga bágt með að
nefna nöfn annarra borgarfulltrúa
en hennar. Þannig er komið fyrir
þeirri hugsjónavinnu gegn persónu-
pólitíkinni sem stunduð var með mis-
jöfnum árangri þó á dögum Kvenna-
listans.
Sá veldur miklu
sem upphafinu veldur
En Kvennalistinn stóð líka í
margra huga fyrir úthugsaða hug-
myndafræði og heiðarleg vinnu-
brögð og allt þetta fékk okkar ágæta
Ingibjörg Sólrún í nesti með sér inn í
borgarstjórastarfið. Nú er hún
bendluð við svik og óheiðarleika í
garð kjósenda og í garð samstarfs-
aðila sem fólu henni hlutverk sam-
einingartáknsins og létu sér ekki til
hugar koma að njörva þyrfti hvert
hugsanlegt framtíðarspor niður í
skrifaðan sáttmála. Sínum augum
lítur hver á silfrið og ég trúi því að
hvorki svik né óheiðarleiki hafi verið
í huga Ingibjargar Sólrúnar þegar
hún tók umdeilt skref til framboðs
fyrir nokkrum dögum. Þar réðu aðr-
ar forsendur og aðrir eiginleikar en
einnig óskiljanlegt vanmat.
Ingibjörg Sólrún er meira en í
meðallagi greind og klók og hefði átt
að gera sér grein fyrir viðbrögðum
samstarfsfólks í R-listanum. Þau eru
að minni hyggju afskaplega skiljan-
leg þótt ég vildi óska að þau hefðu
verið öðru vísi og leitt til annarrar
niðurstöðu en nú blasir við. Vissu-
lega hefur Ingibjörg Sólrún brugðist
trausti þeirra sem fólu henni farar-
stjórn R-listans og hafa staðið þétt
að baki hennar. Í viðbrögðum þeirra
felst ekki ótti eins og þau Össur vilja
vera láta, heldur fyrst og fremst rétt-
lætiskennd, vonbrigði og auðvitað
nokkur reiði og reyni nú hver að
setja sig í þeirra spor. Sá veldur
miklu sem upphafinu veldur.
Enginn héraðsbrestur
Nú er það að sönnu enginn héraðs-
brestur þótt Ingibjörg Sólrún stígi
upp úr stól borgarstjóra og skiljan-
legt að hún sé orðin þreytt á stöð-
unni. Alltof algengt er að menn hangi
of lengi í starfi sem þeir eru orðnir
leiðir á og baráttuglöð kona eins og
Ingibjörg Sólrún vill keppa að nýjum
vinningum. Hún er metnaðarfull,
hugmyndarík og rökföst og á sann-
arlega erindi í landsmálin burtséð
frá afstöðu hennar til einstakra mála.
En mikið vildi ég að þau vettvangs-
skipti hefði borið öðru vísi að.
Allt þetta mál snýst fyrst og
fremst um trúnað og traust og því
miður hafa slík hugtök og meiningin
að baki þeirra beðið hnekki. Nú eru
margir reiðir og sárir, aðrir von-
sviknir og leiðir. Við skulum vona að
málefnin hafi sigur að lokum.
Málefnin sigri að lokum
Eftir Kristínu
Halldórsdóttur
„Vissulega
hefur Ingi-
björg Sólrún
brugðist
trausti
þeirra sem fólu henni
fararstjórn R-listans og
hafa staðið þétt að baki
hennar.“
Höfundur er framkvæmdastjóri VG.
ÞESSI orð gætu verið einkunn-
arorð síðustu ára því fjárnám og
gjaldþrot hafa aukist verulega og af-
leiðingarnar hafa verið fátækt að
lokum. Hvers vegna verða fjárnám
og gjaldþrot? Það eru til ýmsar
ástæður fyrir því og nefni ég hér fá-
einar, en þó veigamiklar.
Neyslulán
Einfaldlega vegna þess að fólk
steypti sér út í allt of mikla neyslu,
langaði mjög mikið í stærra hús-
næði, nýjan bíl, betra rúm og allt
miklu flottara. Ég tel að mörg séum
við allt of oft óforsjál og látum glepj-
ast af gylliboðum raðgreiðslusamn-
inga og annarra kauptilboða. Í
mörgum tilvikum eru aðrir einnig
ábyrgir fyrir kaupunum. Annað-
hvort með því að þeir skrifa undir
lán vegna vörukaupa vina sinna og
vandamanna eða þá að þeir eru
ábyrgir fyrir uppáskriftum vegna
greiðslukorta. Neysluhyggja okkar
er allt of mikil og allt of fáir leggja
peninga til hliðar, sem kallað er að
spara. Ráð við þessu er að við ger-
umst forsjálli og kaupum ekki nokk-
urn hlut nema við eigum fyrir hon-
um eða að minnsta kosti þó nokkuð
upp í kaupverðið.
Flestir Íslendingar eru nokkuð
skuldugir og þegar vextir eru mjög
háir er auðvitað erfitt að standa í
skilum og einnig eru dæmi þess að
verðbótaþátturinn hafi skrúfað lánin
svo mikið upp að skuldararnir hafa
ekki með nokkru móti getað greitt
þau upp og þess vegna hafa þeir orð-
ið gjaldþrota og jafnvel vinir þeirra
og vandamenn um leið vegna þess að
þeir skrifuðu upp á lánin. En skuld-
irnar geta verið til orðnar vegna ým-
issa annarra ástæðna en ég gat um
áðan.
Námslán
Námslán eru orðin mörgum það
íþyngjandi að þeir sjá jafnvel eftir
því að hafa „asnast“ í þetta óarð-
bæra nám, sem ekki var hægt að
stunda án þess að taka námslán.
Mjög brýnt er að við endurskoðum
allt námslánakerfið með þá sýn fyrir
augum að mennt sé máttur alls sam-
félagsins og ekki aðeins þess sem í
námið fer.
Fyrirtækjalán
Þá eru þeir líka til sem hafa stofn-
að í bjartsýni og trausti til fyrir-
tækja sem ekki var grundvöllur fyrir
eða þá að þolinmótt fjármagn var
ekki fyrir hendi. Ég þekki til nokk-
urra eigenda smárra fyrirtækja sem
berjast í bökkum og bönkum. Ein-
asta fyrirgreiðslan sem þeir fá er yf-
irdráttur, sem kostar óhemjumikið,
þannig að í mjög mörgum tilvikum
er framtíð margra fjölskyldu- og
smáfyrirtækja vonlaus. Það er ekki
nema von að til séu menn sem
treysta sér til þess að kaupa banka
án þess að borga nokkuð út fyrr en
þeir hafa keypt bankann, með
skuldabréfi eða tékka sem er
„geymdur er fram yfir helgi“. Ráð
við þessu er aukinn skilningur á
rekstri smáfyrirtækja og framboð á
„þolinmóðara“ fjármagni auk þess
sem betri ráðgjöf verði veitt þegar
lagt er af stað með fyrirtækið. „Ráð-
gjafarstöð fyrirtæka“ er ekki síður
nauðsynleg en Ráðgjafarstöð heim-
ilanna. Vonir og draumar margra
sem fóru út í fyrirtækjarekstur hafa
snúist í mörgum tilvikum upp í mar-
tröð skuldaranna og í mörgum til-
fellum þeirra sem „urðu“ að skrifa
upp á lánin svo allt myndi reddast. Í
flestum tilvikum þegar menn hafa
stofnað til fyrirtækja úr rústum ann-
arra er alls ekki ásetningur um
svindl heldur frekar það að reyna að
bjarga því sem bjargað verður.
Lág laun
Allt þetta orsakar fátækt. Þó er
það einnig augljóst að mikill fjöldi
fólks er á svo lágum launum og býr
við svo lítið atvinnuöryggi að óhjá-
kvæmilegt er að fátækt skapist af
því. Reglusamt fólk rétt skrimtir og
hefur neyðst til að leita ásjár hjálp-
arstofnana. Hver eru laun þessa
fólks og hverjir geta lifað af þeim?
Atvinnuleysi
Að ekki sé nú talað marga at-
vinnulausa, en atvinnuleysi er fylgi-
fiskur hins harðsvíraða samfélags
sem stjórnvöld hafa unnið kappsam-
lega að á undanförnum árum. Ljóst
er að vaxandi atvinnuleysi verður
stærri og stærri orsök aukinnar fá-
tæktar hér á landi.
Aukin barátta og fínt fólk
Verkafólk, starfsmenn verkalýðs-
félaga og pólitískir fulltrúar launa-
fólks hljóta að blása ákafar í her-
lúðra gegn vaxandi atvinnuleysi,
misrétti og fátækt í landinu. Við eig-
um að vita það að launabaráttan er
barátta sem aldrei tekur enda. Það
þýðir ekkert að setja vonina á mol-
ana er falla af borðum ríka fólksins
sem alltaf er í fréttunum og fínum
þáttum af því að það er svo gaman
og fínt að tala við svoleiðis fólk.
Vinstri stefna
Gleymum því aldrei að það var og
er vegna vinstri stefnu og sjónar-
miða sem okkur tókst að skapa hér
gott þjóðfélag almennrar velferðar á
síðustu öld. En núverandi ríkisstjórn
vegur skuggalega nærri þessu kerfi
og ráðið við því er einfaldlega að
skipta um ríkisstjórn við næstu
kosningar. Að öðrum kosti er stór
hætta á því að hún rústi endanlega
velferðarkerfi íslenska samfélagsins.
Gjaldþrot –
fjárnám – fátækt
Eftir Karl V.
Matthíasson
Höfundur er alþingismaður.
„Það þýðir
ekkert að
setja vonina
á molana er
falla af borð-
um ríka fólksins …“