Morgunblaðið - 07.01.2003, Blaðsíða 25

MENNTUN
MORGUNBLAÐIÐ ÞRIÐJUDAGUR 7. JANÚAR 2003 25
STEFNA stjórnvalda í vísind-um var til umræðu á rann-sóknastefnu Reykjavík-urAkademíunnar á
föstudaginn, þar sem m.a. var spurt
hvert stefni með uppbyggingu há-
skóla á landinu. Átökin í umræðunni
voru um samkeppni milli háskólanna,
skólagjöld, grunnmenntun og fram-
haldsmenntun þar sem rannsóknir
eru stundaðar, og síðast en ekki síst
hvernig veita megi meira fé til þess-
ara menntastofnana. Allir vilja
byggja upp háskólanna, en áhöld eru
um aðferðina til að gera það. Segja
má að bæði ríkisháskólarnir og sjálfs-
eignaháskólarnir séu að reyna að
finna sig betur í umhverfi samkeppni
og markaðslögmála.
Búast má við að BA-próf fái í fram-
tíðinni þá stöðu sem stúdentspróf
gegnir núna og að framhaldsmennt-
unin öðlist meira gildi. Aukinni þörf
fyrir háskólamenntað fólk er talin
augljós, en vinna þurfi stíft gegn
tregðu stjórnvalda að auka framlög til
háskóla. Vilji er hjá atvinnulífinu að
styðja við háskólana t.d. með því að
kosta starfsmenn í nám eða greiða
fyrir rannsóknir.
Staða vaxandi fjölda fræðimanna
utan háskólanna kom ekki til um-
ræðu..
„Hálfur“ skóli í rannsóknum
Stefán Arnórsson, prófessor við
Háskóla Íslands, sagði að háskólarnir
átta hér á landi sinni aðallega grunn-
menntun og að í raun mætti segja að
aðeins „hálfur“ háskóli sinni rann-
sóknum (Háskóli Íslands).
„Yfirvöld líta á háskóla sem
kennslustofnanir,“ sagði hann, „það
sést best af því hvernig fjárveitingum
er háttað.“ Stefán sagði að HÍ gæti
stundum hvorki útvegað aðstöðu né fé
til að háskólamenn gætu sinnt rann-
sóknum. „Orsök alls þessa er sú að
stjórnvöld taka ákvarðanir við lágt
þekkingarstig þegar um fjárveitingar
til rannsókna er að ræða,“ sagði hann
og vill hverfa frá núverandi kerfi um
fjárveitingar hins opinbera.
Menntamálaráðuneytið reiknar út
fjárþörf Háskóla Íslands og annarra
skóla á háskólastigi með reiknilíkani.
Fjárþörf ákvarðast af svokölluðum
þreyttum (að þreyta próf) einingum
nemenda þar sem þeir eru skráðir.
Deildir í Háskóla Íslands, eins og guð-
fræðideild og heimspekideild, hafa
lent í nokkrum erfiðleikum sökum
þessa. Á ráðstefnunni kom fram að í
kerfinu væri lögð meiri áhersla á
magn en gæði og að verulega hallaði á
rannsóknarþáttinn. Páll Skúlason,
rektor HÍ, sagði að reiknilíkan um
rannsóknarþáttinn væri í bígerð.
Kolbrún Halldórsdóttir alþingis-
maður vill láta endurskoða reiknilík-
anið, því það virkaði augljóslega ekki
nógu vel. Stefán Baldursson, skrif-
stofustjóri menntamálaráðuneytis,
sagði lítillega frá reiknilíkaninu og að
slík kerfi væru sífellt í skoðun.
Tómas Ingi Olrich sagði að í
menntamálaráðuneytinu væri hafin
vinna við að gera heildstæða úttekt á
fjárstreymi til kennslu og rannsókna.
„Í fyrsta áfanga þeirrar vinnu er ætl-
unin að leiða í ljós hvort ástæða sé til
að endurskoða núverandi fyrirkomu-
lag á skiptingu fjárveitinga til há-
skólastigsins,“ sagði hann.
Óraunhæf spá
Ólafur Örn Haraldsson alþingis-
maður sagðist vilja gera það að
grundvallaratriði í stjórnarsáttmála
að auka fé til vísinda, og að sérstak-
lega þyrfti að huga að rannsóknum.
Háskólamenntuðu fólki muni fjölga
mjög á næstu tíu árum og að stjórn-
málamenn verði að bregðast við.
Ólafur Proppé, rektor Kennarahá-
skóla Íslands, sagði að ekki virtist lík-
legt að framlög ríkisins til háskóla á
Íslandi myndu hækka verulega á
næstu árum, því í greinargerð með
fjárlagafrumvarpi ríkisstjórnarinnar
fyrir 2003 væri ekki gert ráð fyrir
fjölgun háskólanemenda í spá sem
nær til 2007. Hann taldi á hinn bóginn
ekki líklegt að þessi spá stæðist og
benti á að ekki væri nóg að skoða
stærðir aldursstiga í þessu skyni. „Í
vaxandi mæli munu einstaklingar
nánast á öllum aldri sækjast eftir há-
skólanámi. Af þeim stúdentum sem
t.d. hófu grunnnám við KHÍ haustið
2002 voru innan við 10% nýstúdenta
frá skólaárinu á undan.“
Ólafur Proppé velti einnig skóla-
gjöldum ríkisskóla fyrir sér sem
standa ættu straum af hluta kostn-
aðar við háskólanám, og taldi að huga
þyrfti vandlega að þeim afleiðingum
sem þau hefðu í för með sér. Þau
gætu t.d. orðið þau að ríkið dragi úr
framlögum sínum. Páll Skúlason
sagðist búast við umræðu á næstu
misserum um skólagjöld vegna meist-
ara- og doktorsnáms við HÍ.
Ólafur Proppé sagði að ef innleiða
ætti formlega samkeppni ríkishá-
skóla og sjálfseignarháskóla þyrfti að
sjá til þess að keppt yrði við sama
borð hvað rekstrarumhverfi snerti til
að jafnræði beggja yrði tryggt. „Mik-
ilvægt er að fá óháðan aðila á borð við
Ríkisendurskoðun, Samkeppnisstofn-
un eða viðurkennda endurskoðendur
til að gera úttekt á rekstrarskilyrðum
og starfsumhverfi háskóla.“
Ari Edwald, framkvæmdastjóri
Samtaka atvinnulífsins, sagði að
áhersla atvinnulífsins væri að skil-
greina þyrfti svigrúm til skólagjalda
fyrir aukna þjónustu og leita beri
nýrra leiða hvað snertir rekstrarform
skóla. Hann sagði áhrif af samkeppni
augljóslega jákvæð og að kostnaðar-
þátttaka nemenda vinni á móti offjár-
festingu. Hann sagði að samkvæmt
könnun SA vildi allur þorri fyrirtækja
koma að kennslu, rannsóknum eða
stjórnun háskóla, og um helmingur
þeirra vill auka framlög til rannsókna
og menntunar, verði skattafrádráttur
aukinn vegna slíkra framlaga.
Háskólar þurfa tíma
Guðfinna Bjarnadóttir, rektor Há-
skólans í Reykjavík, sagði að sam-
starf skólans við atvinnulífið væri
mikilvægt og að skólagjöldin væru
m.a. notuð til að bæta aðstöðu nem-
enda. Hún sagði að skólinn væri í þró-
un. „Háskólinn í Reykjavík er í gerjun
og það er ekki tími til að setja á hann
asklok,“ sagði hún að hann hefði verið
stofnaður til að verða fyrsta flokks
háskóli. Hún vill öflugt framhaldshá-
skólanám og rannsóknir og vera í
góðri samvinnu við atvinnulífið.
Páll Skúlason sagði að Háskóli Ís-
lands væri ekki sem slíkur í sam-
keppni við aðra háskóla á landinu,
heldur væri samkeppni milli ein-
stakra deilda. Hann sagði að stefna
stjórnvalda væri ekki nægilega skýr,
og að stjórnvöld gerðu sér ekki næga
grein fyrir aukinni fjölbreytni. Þau
þyrftu einnig að spyrja sig hvað það
fæli í sér að vera rannsóknarháskóli.
HÍ vilji ekki höggva að rekstrar-
grundvelli sjálfseignastofnana, held-
ur aðeins tryggja eigin grundvöll í
samkeppni við erlendar og innlendar
menntastofnanir.
Viðskiptaleg verðmæti
Fram kom einnig að samkeppnin
milli háskólanna verði sennilega ein-
ungis á ákveðnum sviðum því nokkrir
þeirra eru þjóðskólar og hafa það
hlutverk að kenna og stunda rann-
sóknir á fyrirfram ákveðnum sviðum,
hver þeirra hafi sína köllun. Þannig
hefði HÍ m.a. rannsóknir sem köllun,
KHÍ kennaramenntun, Háskólinn á
Akureyri hefði landsbyggðina. Og
Landbúnaðarháskólinn, ,Tæknihá-
skólinn hvor sína. Skjálfseignastofn-
anirnar; Listaháskóli Íslands hefði
listir, og til vill mætti segja að Við-
skiptaháskólinn á Bifröst og Háskól-
inn í Reykjavík hefðu samkeppni og
markaðinn sem köllun.
Að lokum: Tomas Ingi Olrich sagði
í ávarpi sínu að nýtt vísinda- og
tækniráð myndi m.a. sækja stefnu
sína til háskólanna og atvinnulífsins.
„Við þurfum sérstaklega að einbeita
okkur að því að gera sem mest við-
skiptaleg verðmæti úr þeirri miklu
uppbyggingu þekkingar, sem hér hef-
ur átt sér stað,“ sagði hann.
Háskólamenntun/ Á næstu misserum verður sennilega tekist á um skólagjöld, rannsóknir, samkeppni og
rekstrarfé íslenskra háskóla. Gunnar Hersveinn sat fjölsótta rannsóknastefnu ReykjavíkurAkademíunnar um
hvert stefni í málefnum háskóla á Íslandi. Óljóst er hvort stefnan í háskólamálum sé skýr eða óskýr.
Ljós og
óljós stefna
háskóla
guhe@mbl.is
 Búast má við að BA-próf fái þá
stöðu sem stúdentspróf gegnir.
 Gera þarf sem mest viðskiptaleg
verðmæti úr þekkingunni.
Morgunblaðið/Sverrir
Umræða um stefnu háskólanna og fjármögnun þeirra virtist vera mjög knýjandi á ráðstefnunni.
 „Háskóli í hvert kjördæmi – hvert stefnir
með uppbyggingu háskóla í landinu?“ var yf-
irskrift rannsóknarstefnu sem Reykjavík-
urAkademían hélt föstudaginn 3. janúar. Spurt
var um framtíðarstefnu m.a. vegna þess að
fjöldi nemenda á háskólastigi hér á landi hefur
fjórfaldast frá árinu 1977 og frá árinu 1980
hefur fjöldi þeirra sem útskrifast úr háskólum
hér á landi tvöfaldast. Ríflega átján hundruð
manns útskrifast árlega úr háskólunum sem
starfræktir eru í landinu. Fram til 1971 var Há-
skóli Íslands eini skólinn sem útskrifaði nem-
endur á háskólastigi. Árið 2000 voru háskól-
arnir í landinu átta.
Hvert stefnir í málefnum háskóla á Íslandi?
Er rétt að fjölga skólunum enn eða eru menn
með því að dreifa takmörkuðum fjármunum og
kröftum of mikið?
 Tómas Ingi Olrich, menntamálaráðherra
flutti ávarp. Stefán Arnórsson prófessor í Há-
skóla Íslands talaði um rannsóknir og háskóla.
Ólafur Proppé rektor Kennaraháskóla Íslands
fjallaði um rekstrarskilyrði háskóla. Ari Ed-
wald framkvæmdastjóri Samtaka atvinnulífsins
velti fyrir sér háskólamenntun og atvinnulífinu.
 Í pallborði sátu Ólafur Örn Haraldsson
varaformaður menntamálanefndar Alþingis,
Kolbrún Halldórsdóttir fulltrúi vinstri-grænna í
menntamálanefnd, Guðfinna Bjarnadóttir rekt-
or Háskólans í Reykjavík, Páll Skúlason rektor
Háskóla Íslands og Stefán Baldursson skrif-
stofustjóri í menntamálaráðuneytinu.
Fundarstjóri var Erna Indriðadóttir.
Háskóli í hvert kjördæmi?
ÓLAFUR PROPPÉ
 „Ekki er ólíklegt
að um 14 þúsund ein-
staklingar stundi nú
háskólanám á Íslandi.
Í greinargerð með
fjárlagafrumvarpinu
fyrir 2003 er gert ráð
fyrir að þessir há-
skólanemendur sam-
svari tæplega 9 þúsund „ársnemendum“.
Tæplega 85% „ársnemenda“ stunda nám
við ríkisháskóla og rúmlega 15% við sjálfs-
eignarháskóla. Ef reiknað er með að skóla-
gjöld við ríkisháskólana yrðu að meðaltali
kr. 150.000 á „ársnemanda, sem er að ein-
hverju leyti sambærilegt við skólagjöld við
sjálfseignarháskóla, er um að ræða upp-
hæð sem mundi nema um 1,1 milljarði
króna“.
TÓMAS
INGI OLRICH
 „Við þurfum að
búa yfir mikilli þekk-
ingu almennt til að
efla með þjóðinni við-
bragðsflýti og aðlög-
unarhæfni við sí-
breytilegum
aðstæðum í alþjóðlegu
viðskiptaumhverfi. [...] Við höfum svarað
þessum þörfum með því að stórefla
menntakerfið hér á landi og sérstaklega
háskólastigið hin síðari árin, en jafnframt
að halda áfram að sækja til annarra þjóða
þekkingu og reynslu. Við höfum gengið
lengra en flest önnur Evrópuríki í því verki
að byggja framtíð okkar á menntun, vís-
indum og menningu. Við höfum líka gengið
lengra en flest önnur ríki í þeirri viðleitni
að bjóða sem flestum, óháð búsetu og aldri,
aðgang að námi og sérstaklega að há-
skólanámi.“
STEFÁN
ARNÓRSSON
 „Í Háskóla Ís-
lands hefur ríkt og
ríkir enn sérkennileg
staða gagnvart rann-
sóknum. Annars veg-
ar er vilji fyrir því
innan skólans að þar
séu stundaðar rann-
sóknir en hins vegar skortur á skipulagi, í
víðustu merkingu þess orðs, til þess að svo
geti orðið nema þá fyrir atbeina ein-
staklinga innan skólans.
Núverandi kerfi er þannig: 1. Starf er
auglýst. Valinn er hæfasti einstaklingurinn
úr hópi umsækjenda hvað tekur til rann-
sóknarferils. 2. Háskóli Íslands útvegar
hvorki aðstöðu né fé til að hinn nýráðni
geti stundað rannsóknir. 3. Afleiðingarnar
eru þær að Háskóli Íslands getur ekki gert
neinar kröfur á starfsmanninn um árangur
í starfi hvað varðar rannsóknir.
Orsök alls þessa er sú að stjórnvöld taka
ákvarðanir við lágt þekkingarstig þegar
um fjárveitingar til rannsókna er að
ræða.“
ARI EDWALD
 „Skilgreina þarf
svigrúm til skóla-
gjalda fyrir aukna
þjónustu og leita ber
nýrra leiða hvað
snertir rekstrarform
skóla.“
„Kostnaðarþátttaka
nemenda vinnur á móti offjárfestingu.“
„Rekstrarumgjörð ríkisins getur verið
til trafala í samkeppni um mannauð.“
„Ekki hægt eða æskilegt að „stýra“
námsvali.“
„Æskilegt að uppbygging náms mótist á
grundvelli framboðs og eftirspurnar og að
samkeppni ríki á milli aðila.“
„„Alvöru“ rannsóknir geta farið fram
víðar en áður.“
„Allur þorri fyrirtækja vill koma að
kennslu, rannsóknum eða stjórnun há-
skóla, og um helmingur þeirra vill auka
framlög til rannsókna og menntunar, verði
skattafrádráttur aukinn vegna slíkra
framlaga.“ (Setningar af glærum Ara.)
Skoðanir á háskólamálefnum