Morgunblaðið - 06.02.2003, Síða 24

LISTIR
24 FIMMTUDAGUR 6. FEBRÚAR 2003 MORGUNBLAÐIÐ
ÁRIÐ 1993 skrifaði bandaríski
listfræðingurinn Donald Kuspit
grein sem hann nefndi „The Decad-
ence or cloning and coding of the
avant-garde“, þar sem hann fjallar
um kraftaverkamenn og falsspá-
menn í myndlist. Dæmisaga sem
Kuspit notar sér til stuðnings er úr
Gamla testamentinu og segir frá því
þegar Móses fór til fundar við
faraóa Egyptalands til að fá þjóð
sína leysta úr ánauð. Til að sanna að
hann gengi á guðs vegum lagði hann
staf sinn frá sér sem í allra augsýn
breyttist í snák. Gerðu fakírar
faraóans hið sama en snákur Móses-
ar át snáka þeirra upp til agna. Varð
þá öllum ljóst að Móses hefði framið
raunverulegt kraftaverk á meðan
fakírarnir sköpuðu innantóma sjón-
blekkingu. Með dæmisögunni er
Kuspit að benda á að sumt sem við
teljum vera myndlist kann að vera
innihaldslaus blekking eins og
slöngur fakíranna. Kallar Kuspit
slík verk gervi-framúrstefnulist
(psuedo avant-garde).
Ástæðan fyrir þessum skrifum
Kuspits var gagnrýni á kóperingar
listamanna sem heyrðu undir svo-
kallaða „appropriation art“ eða
„eignarnámslist“ eins og Gunnar B.
Kvaran listfræðingur hefur með
ágætum þýtt yfir á íslenska tungu.
Eignarnámslist er einskonar endur-
vinnsla á eldri listaverkum sem
rekja má til „hardcore“-popplistar
Andy Warhols og Roy Lichtensteins
og hugmyndalistar Marcel Du-
champs. Í víðu samhengi voru lista-
menn á borð við Jeff Koons, Haim
Steinbach og Peter Halley nefndir í
sambandi við eignarnámslistina, en
þau allra hörðustu voru listamenn
eins og Sherry Levine og Mike
Bidlo sem fengust við beinar kóper-
ingar.
En hvernig skoðar maður kóper-
ingar án þess að sjá þær sem inni-
haldslausa hermilist? Svarið má
finna í sögulegri grein, „The Art-
world“, eftir heimspekinginn Arthur
C. Danto sem birtist í tímaritinu
Journal of philosophy árið 1964. Þar
nefnir hann Brillokassa bandaríska
popplistamannsins Andy Warhols
sem upphaf að nýrri heimspekilegri
sýn á listina sökum þess að enginn
sjáanlegur munur er á einstöku
listaverki og fjöldaframleiddum
Brillokassa. „Munurinn,“ segir
Danto „liggur í ákveðinni kenningu
um list.“ Með öðrum orðum er það
þekking áhorfandans á listasögu og
samtímalist sem aðgreinir Brillo-
kassa Warhols frá fjöldafram-
leiddum Brillokassa. Og jafnframt
er það spurning um tíma. Þ.e. hve-
nær erum við tilbúin til að sjá eitt-
hvað sem list sem áður var ekki
mögulegt. Þannig má einnig skoða
eignarnámslist Levine og Bidlos,
nema að þar er ekki sjáanlegur mis-
munur á listaverki og öðru lista-
verki.
Helgidómur módernismans
Síðastliðinn laugardag var opnuð
sýning í Listasafni Íslands undir
nafninu „Mike Bidlo; ekki Picasso,
ekki Pollock, ekki Warhol“, og sam-
anstendur hún af kóperingum Bidl-
os síðastliðinna 16 ára á verkum
listamannanna þriggja. Robert Ros-
enblum listfræðingur hefur líkt
Mike Bidlo við munk sem helgar sig
tilbeiðslu. En altari Bidlos geymir
ekki krossa eða brosandi Búdda-
líkneski heldur listasögu 20. aldar-
innar. Í rúm 20 ár hefur listamað-
urinn unnið með „helgidóm“
módernismans og gengið í smiðju
listamanna eins og Picasso, Matisse,
Klein, Warhol, Pollock, Duchamp
o.fl. Verkin sín kallar hann svo
„Ekki (nafn listamannsins)“ og
bendir þannig á eftirmyndina, líkt
og Rene Magritte gerði snemma á
síðustu öld þegar hann málaði mynd
af pípu og skrifaði undir „Þetta er
ekki pípa“.
Víst er að sýning á kóperingum
Bidlos hefði verið í betri takti við al-
þjóðlega myndlistarumræðu ef hún
hefði komið hingað til lands fyrir 10
árum þegar eignarnámstökur voru
enn hitamál. Jafnvel Bidlo sjálfur
hefur verið að kveðja munkalífið ef
marka má nýjasta stórvirki hans í
listinni, „The Fountain drawings“,
en það eru 3.254 teikningar af pissu-
skál Marcel Duchamps sem hann
sýndi í Galerie Bruno Bischofberger
í Zürich. Sú sýning var jafnframt í
fyrsta sinn í um 20 ár sem listamað-
urinn sýndi ekki kópéringar, heldur
voru allar myndirnar tilbrigði við
pissuskálina. Ég efast ekki um að
einhverjir sem kynnast eignarnáms-
tökum í fyrsta skiptið í Listasafni
Íslands geti orðið fyrir vitsmuna-
legri uppljómun. En fyrir mitt leyti
hefur tíminn snúist gegn Bidlo. Um-
ræðan er úr sér gengin og þar sem
kóperingarnar bæta engu við sjón-
rænt gildi fyrirmyndanna hanga
þær á heimspekinni einni saman. Án
umræðunnar eru verkin veik og
hallast ég að því að Donald Kuspit,
maðurinn sem ég var eitt sinn alger-
lega ósammála, kunni eftir allt sam-
an að hafa haft margt til síns máls.
Fábrotið landslag
Auk eignarnámslistar Bidlos voru
opnaðar tvær aðrar sýningar í lista-
safninu um helgina. Önnur þeirra
byggist á málverkainnsetningu eftir
Claude Rutault, en sýningar Rut-
aults og Bidlo eru samstarfsverkefni
á milli Listasafns Íslands, Lista-
safnsins í Bergen og Astrup Fearn-
ley-safnsins í Ósló. Þriðja sýningin
er á verkum eftir Rögnu Róberts-
dóttur og nefnist hún „Á mörkum
hins sýnilega“. Sýningarnar þrjár
eru kynntar undir yfirskriftinni „Á
mörkum málverksins“. Ekki er ég
alveg reiðubúinn að kyngja því að
Ragna sé að fást við mörk málverks-
ins í listsköpun sinni og reyndar
ekki Mike Bidlo heldur. Það má þó
alltaf teygja ólík verk í einhverja átt
til að fella þau inn í þema, en mér
finnst verk Rögnu ekki þess eðlis að
þeim ætti að vera stýrt sérstaklega í
átt að málverkinu. Hitt er svo annað
mál að hún vinnur í vissri hefð sem
rekja má til málverksins. Er það
nokkuð ljóst þegar maður gengur
upp tröppur listasafnsins þar sem
eftirmynd Bidlos af athafnarmál-
verki eftir Jackson Pollock blasir við
manni að neðanverðu, en að ofan-
verðu birtist vikurveggur Rögnu
Róbertsdóttur. „Athöfn“ Rögnu
felst þó ekki í því að sletta málningu
eins og fyrirrennari hennar Jackson
Pollock gerði. Ferlið er öllu hægara
og felst í því að sækja vikurinn, sem
í þessu tilfelli er fenginn úr Heklu,
sía hann og þvo og að lokum að líma
kornin á afmarkaðan flöt á veggn-
um. Listakonan fæst því við lands-
lagshefðina á „alkemíska“ vísu, þ.e.
að taka efnið úr samhengi sínu og
breyta gildi þess. Á sýningunni eru
tvö myndverk, sitt hvorum megin á
vegg í miðju sýningarrýminu. Vik-
urverkið nefnist„ Hraunlandslag“,
en hitt verkið, sem er veggur þakinn
glersalla, nefnist „Tjarnarlandslag“
og snýr út að glugga og að ísi lagðri
tjörninni. Ragna hefur tileinkað sér
fábrotið myndmál þar sem nakinn
efniviðurinn nýtur sín til fulls. Verk-
in taka breytingum eftir því
birtumagni sem sleppur inn í rýmið,
vikurinn virkar misþéttur eftir stað-
setningu áhorfandans og ljósbrot
glitra á glersallanum með heillandi
sjónarspili sem minnir oft á frosinn
foss.
Rými sem málverk
Frakkinn Claude Rutault var sá
listamaður sem fékk hvað mesta um-
fjöllun hjá íslenskum fjölmiðlum
þegar stórsýningin „Tími – fresta
flugi þínu“ var á Kjarvalsstöðum árið
2000, ekki vegna þess að útilistaverk
hans í undirgöngunum við Flugvall-
arveg þótti betra en önnur verk,
heldur vegna þess að það varð fyrir
barðinu á skemmdarvörgum. Ís-
lenskir listunnendur hafa nú annað
tækifæri til að sjá verk eftir Rutault
í Listasafni Íslands og nefnist það
„Málverkið í sama lit og veggurinn“.
Rutault er af kynslóð evrópskra
listamanna sem hafa lengi unnið með
mínimalískt myndmál á hugmynda-
legum forsendum. Snemma á átt-
unda áratug síðustu aldar voru þess-
ir listamenn að teygja málverkið frá
afmörkuðum fletinum og út í rýmið.
Slíkar tilraunir voru reyndar gerðar
fyrr á öldinni, hjá meðlimum de stijl-
listhópsins í Hollandi, rússnesku
konstruktivistunum og Bauhaus í
Þýskalandi, en listamenn eins og
Rutault, Imi Knoebel og Gulio Paol-
ini hófu að nota efniviðinn sem not-
aður var til málunar, þ.e. striga,
trönur og blindramma, sem
„objekta“. Mikilvægur þáttur í mál-
verkainnsetningum Rutaults er að
þær byggjast eingöngu á rituðum
fyrirmælum listamannsins sem
starfsmenn safna og gallería þurfa
að fara eftir við uppsetningu verk-
anna. Fyrirmælin gefa starfsfólkinu
rými til að vera skapandi í uppsetn-
ingunni svo að endanleg útfærslan er
ekki endilega sú sem Rutault sá fyrir
sér.
Á Listasafni Íslands er innsetn-
ingin þrískipt. Veggir eru málaðir í
hvítu, gulu og svörtu og á þeim
hanga málverk í sama lit. Strigar á
blindramma liggja eins og hráviði
um allt gólf, þeir eru ómálaðir þar
sem gólfið er ómálað. Á nokkrum
veggjum hangir ljósmynd eða póst-
kort með myndum af eldri listaverk-
um sem vísa í hefðina sem sjálfur
listamaðurinn hefur verið að vinna
sig frá. Ástæðan fyrir myndunum er
mér ekki ljós, og satt að segja finnst
mér það ekki skipta nokkru máli því
ég fann mig ekki knúinn til að skilja
verkið á nokkurn hátt. Hér er það
skynræn upplifunin sem skiptir máli
en ekki skilgreiningin eða rökhugs-
unin.
Málverk og
ekki málverk
MYNDLIST
Listasafn Íslands
Safnið er opið alla daga nema mánudaga
frá klukkan 11–17. Sýningunni lýkur 16.
mars.
ÝMSIR MIÐLAR
MIKE BIDLO
RAGNA RÓBERTSDÓTTIR
CLAUDE RUTAULT
Ekki Warhol (Brillokassar), heldur Bidlo (Brillokassar).
Hraunlandslag Rögnu Róbertsdóttur.
Málverkainnsetning eftir fyrirmælum Claude Rutault.
Jón B.K. Ransu