Morgunblaðið - 07.03.2003, Blaðsíða 32

32 FÖSTUDAGUR 7. MARS 2003 MORGUNBLAÐIÐ
Hallgrímur B. Geirsson.
Styrmir Gunnarsson.
Framkvæmdastjóri:
Ritstjóri:
STOFNAÐ 1913
Útgefandi: Árvakur hf., Reykjavík.
Aðstoðarritstjórar:
Karl Blöndal, Ólafur Þ. Stephensen.
Fréttaritstjóri:
Björn Vignir Sigurpálsson.
ÓKEYPIS LEIKSKÓLI?
Vinstrihreyfingin – græntframboð hefur í kosninga-áherzlum sínum kynnt þá
hugmynd að ríkið leggi til allt að
1.800 milljónum króna í sameig-
inlegt átaksverkefni þess og sveit-
arfélaga um að koma á ókeypis
leikskóla í áföngum. Jafnframt
greiði hver fjölskylda aðeins leik-
skólagjöld fyrir eitt barn í senn
frá og með árinu 2004.
Tilgangur þessara hugmynda er
augljóslega a.m.k. öðrum þræði að
bæta hag barnafjölskyldna, en
gera verður ráð fyrir að á bak við
þær liggi jafnframt það sjónarmið,
að leikskólinn sé orðinn hluti af
skólakerfinu og þar af leiðandi eigi
skólaganga í leikskóla að vera
„ókeypis“ – með öðrum orðum á
kostnað skattgreiðendanna – rétt
eins og í grunnskóla.
Viðhorf til leikskólans hafa
vissulega breytzt mjög á undan-
förnum árum og áratugum. Það er
ekki lengur litið svo á að leik-
skólar leysi eingöngu úr þörf for-
eldra fyrir barnagæzlu, heldur sé
það mikilvægt og jafnvel nauðsyn-
legt fyrir þroska barna að þau fari
í leikskóla. Stjórnvöld hafa mark-
að þá stefnu að leikskólinn sé hluti
af menntakerfinu og gerð hefur
verið sérstök námskrá fyrir leik-
skóla. Kröfur foreldra á hendur
leikskólunum um kennslu og und-
irbúning fyrir grunnskólann fara
aukinheldur sívaxandi og mörgum
þykir enn sá tími illa nýttur, sem
börnin verja í leikskólanum, enda
er fólk á aldrinum tveggja til sex
ára mjög móttækilegt fyrir alls
konar lærdómi.
Við þetta bætist að góð þjónusta
leikskóla er öðrum þræði jafnrétt-
ismál; hún gerir báðum foreldrum
kleift að nýta krafta sína á vinnu-
markaðnum í trausti þess að börn
þeirra séu í öruggum höndum og
fáist við þroskandi viðfangsefni.
Morgunblaðið hefur áður látið í
ljós þá skoðun, að í ljósi alls þessa
eigi að stefna að því að allir, sem
vilja, eigi að geta komið börnum
sínum í leikskóla. Sú er því miður
ekki raunin. Í mörgum sveitar-
félögum, ekki sízt þeim stærstu, til
að mynda Hafnarfirði og Reykja-
vík, eru langir biðlistar eftir leik-
skólaplássi. Blaðið hefur sömuleið-
is sagt að þetta skjóti nokkuð
skökku við, þar sem leikskólinn sé
eina skólastigið, sem innheimti há
skólagjöld af foreldrum.
Spyrja má hvort það eigi ekki að
vera forgangsatriði að tryggja öll-
um börnum leikskólavist, áður en
farið er út í að bjóða leikskóla-
pláss án endurgjalds. Slíkt ætti þó
að koma til greina, einkum og sér í
lagi ef þróunin verður sú að ís-
lenzk börn hefji í raun skólagöngu
sína fyrr en nú gerist. Þannig er
það víða í nágrannalöndum okkar
þar sem börn hefja nám t.d. fjög-
urra ára, þótt skólaskylda hefjist
einhverjum árum síðar. Slíkt gæti
stuðlað að því að nýta betur þann
tíma, sem unga fólkið er hvað mót-
tækilegast fyrir lærdómi, og stuðl-
að að því að fólk lyki bæði grunn-
og framhaldsskólanámi fyrr en nú
gerist.
Hins vegar er vafasamt að ríkið
eigi að standa í fjármögnun leik-
skólans. Þjónusta af þessu tagi á
heima hjá sveitarfélögunum, rétt
eins og grunnskólinn, þannig að
vinstri-grænir hefðu kannski frek-
ar átt að taka þetta mál upp fyrir
sveitarstjórnarkosningarnar í
fyrra.
Og þótt vinstri-grænir taki
væntanlega ekki undir það ber
auðvitað að leita nýrra leiða til að
svara eftirspurn eftir þjónustu
leikskóla með því að hvetja til þess
að einkaaðilar setji þá á stofn.
Sveitarfélögin geta áfram fjár-
magnað þjónustuna af fé skatt-
greiðenda að hluta eða öllu leyti,
en ekkert er því til fyrirstöðu að
veiting þjónustunnar sé í höndum
einkaaðila. Slíkt stuðlar að fjöl-
breytni, samkeppni og betri nýt-
ingu fjármuna skattgreiðenda.
HEITT EÐA KALT?
Í fljótu bragðist virðist ekki veramikill munur á því hvort kakó-
dufti er blandað út í heita mjólk eða
kalda mjólk. Það kann hugsanlega
að vera smekksatriði í huga sumra
en varla er eðlismunur á heitu og
köldu kakói. Það vekur því furðu að
af einhverjum ástæðum er kakó, sem
mælt er með að blandað sé út í heita
mjólk, skattlagt öðruvísi en kakó,
sem mælt er með að blandað sé út í
kalda mjólk. Kakóið fyrir heitu
mjólkina eða vatnið ber 14% virð-
isaukaskatt en kakóið fyrir köldu
mjólkina 24,5% virðisaukaskatt.
Þetta kemur fram í samantekt,
sem unnin hefur verið af Samtökum
verslunar og þjónustu. Þar eru tínd
til fleiri dæmi. Innflutt frosið græn-
meti í neytendapakkningum ber 30%
vörugjald en ef grænmetið er nið-
ursoðið er ekkert vörugjald lagt á
vöruna. Jafnvel kartöflumús er ekki
það sama og kartöflumús. Ef hún er
í duftformi ber hún 14 króna kíló-
gjald en sé hún flutt inn í flögum eru
engin aðflutningsgjöld.
Það er erfitt að sjá nokkra heil-
lega hugsun eða skynsemi í þessum
dæmum. Misræmi sem þetta þjónar
vart nokkrum tilgangi. Hvers vegna
eiga þeir sem drekka kakóið sitt kalt
eða snæða kartöflumús í duftformi
að greiða meira í opinber gjöld en
þeir sem drekka kakóið heitt og
snæða kartöflumús í flöguformi? Og
varla er það eitthvert markmið
stjórnvalda að ýta neytendum með
neyslustýringu úr frosnu grænmeti
yfir í niðursoðið.
Er nokkuð því til fyrirstöðu að
þessi gjöld verði samræmd, niður á
við, heimilunum í landinu til hags-
bóta?
NÚ Í vikunni lagði ég fram frumvarp til
laga um þriðju kynslóð farsíma. Í frum-
varpinu er gert ráð fyrir að úthlutað
verði allt að fjórum tíðnum að loknu út-
boði gegn 190 milljón króna gjaldi, sem
þó fer lækkandi með aukinni útbreiðslu.
Þegar umræður hófust um þriðju kyn-
slóð farsíma voru uppi miklar vænt-
ingar. Víða í Evrópu sáu menn í hyll-
ingum möguleika þess að nýta hina nýju
tækni til gagnaflutninga og myndsend-
inga. Jafnframt gerðu menn sér vonir
um miklar tekjur af úthlutun tíðna. Í
mörgum löndum var efnt til uppboða á
tíðnum og kepptust símafyrirtækin um
að bjóða ótrúlega háar fjárhæðir í leyf-
in. En tæknin hefur látið standa á sér.
Þessi nýja kynslóð farsíma með öllum
þeim möguleikum til samskipta um far-
símanetið er ekki farin að mala gull fyr-
ir eigendur símafyrirtækjanna og end-
urgreiða stofnkostnað og leyfisgjöld þar
sem uppboð leiddu til mikilla útgjalda.
Á Fjarskiptaþingi 2001 gerði ég grein
fyrir þeirri afstöðu minni að úthluta
ætti tíðnum fyrir þriðju kynslóð farsíma
á Íslandi með útboði þar sem áhersla
yrði á að tryggja útbreiðslu á þjónust-
unni í okkar stóra dreifbýla landi. Fara
ætti þá leið sem kölluð hefur verið „feg-
urðarsamkeppni“, þar sem útboðs-
aðferð er beitt og símafyrirtækin látin
keppa um bestu lausnirnar gegn föstu
gjaldi. Með þeirri leið var fyrst og
fremst hugsað um að tryggja hagsmuni
símnotenda en ekki að nota skattlagn-
ingu á leyfum í þágu ríkissjóðs.
Ýmsar þjóðir, svo sem Danir, Bretar
og Þjóðverjar, hafa valið þá leið að hafa
uppboð á farsímaleyfum. Þegar upp-
boðsleiðin er valin er eingöngu keppt
um verð en engin trygging er fyrir því
hver útbreiðsla þjónustunnar verður.
Almennt útboð er hins vegar heppi-
legasta aðferðin til að ná fram yfirlýst-
um markmiðum m
ráðherra um háma
hagkvæmrar farsí
sú leið sem farin e
önnur rök hníga a
1. Mikil reynsla
hér á landi.
2. Með því að ák
yrði og aðferðir vi
tryggja hlutlægni
3. Það er ekki sk
bjóðendur séu flei
– eins og er í uppb
4. Með því að he
útbreiðslu er hagk
að komast hjá óar
ingum þrátt fyrir m
Við mat á tilboð
fremst litið til útbr
Aukin útbreiðsla – læ
Eftir Sturlu
Böðvarsson
„…fyrst og fremst hugsað um
að tryggja hagsmuni símnot-
enda en ekki að nota skatt-
lagningu á leyfum í þágu rík-
issjóðs.“
ÞÓTT maður vaxi upp úr skónum sínum
þýðir það ekki að þeir séu þar með ónýtir
eða dugi ekki til göngu. Þeir gagnast
manni hins vegar ekki lengur því það er
vont að vera í of þröngum skóm. Þetta
virðist Stefán Már Stefánsson, prófessor
í lögum, eiga erfitt með að skilja. Hann
segir að samningurinn um Evrópska
efnahagssvæðið (EES) sé lífvænlegur til
frambúðar og í fullu gildi. Í hans augum
eru engar blikur á lofti. Það er rétt hjá
Stefáni að samningurinn er auðvitað í
gildi en hann áttar sig ekki á því að hann
passar ekki lengur á EFTA-fótinn.
Eftir nær áratuga reynslu af EES-
samningnum er það samdóma álit
manna að undirritun EES-samningsins
hafi verið ótvírætt framfaraspor fyrir ís-
lenskt þjóðarbú og virkað sem vítamín-
sprauta á efnahagslíf þjóðarinnar. Strax
frá upphafi var vitað að samningurinn
hefði í för með sér ýmsa galla en síðan
hafa komið í ljós ýmsir ágallar sem ekki
sáust fyrir við samningsgerðina. Vitað
var að Íslendingar hefðu mjög takmörk-
uð áhrif á þær lagagerðir sem verða að
lögum á Ísland. Samkvæmt samningnum
getur Ísland hafnað að taka tiltekna
lagagerð í landslög. Síðar hefur komið í
ljós að hér er aðeins um formlegt neit-
unarvald að ræða því við beitingu þess
yrði um leið grafið undan meginforsendu
samningsins um einsleitni á öllu svæðinu
og gæti það leitt til þess að samningurinn
falli úr gildi á því svið sem viðkomandi
reglugerð nær til. Ennfremur hefur slík
höfnun ekki aðeins gildi fyrir viðkomandi
ríki heldur einnig fyrir hin EFTA-ríkin í
EES. Þar með væri allur EES-
samningurinn kominn í uppnám. Neit-
unarvaldinu hefur af þessum sökum
aldrei verið beitt og innan EES hefur því
verið líkt við kjarnorkusprengju; það sé
gott að eiga hana en afar óskynsamlegt
að nota hana. Pólitískt er það því svo gott
sem ógerlegt fyrir EES ríki að neita að
staðfesta reglugerðir frá ESB. Keðju-
verkun færi í gang og getur enginn með
nokkru móti séð fyrirfram fyrir endann á
þess háttar uppákomu.
Samkvæmt EES-samningnum á
framkvæmdastjórn ESB að tala máli
EFTA-ríkjanna innan stofnana ESB.
Samningurinn byggist á skipulagi ESB
eins og það var árið 1992. Síðan hefur sú
grundvallarbreyting orðið á starfsemi
Evrópusambandsins að dregið hefur úr
völdum framkvæmdastjórnarinnar og
mikil valdatilfærsla átt sér stað til ráð-
herraráðsins og að hluta til Evrópu-
þingsins. Að þessum stofnunum hafa
EES-ríkin enga aðkomu. Þessar breyt-
ingar á innri gerð ESB hafa dregið veru-
lega úr möguleikum EES-ríkjanna til að
hafa áhrif á Evrópulöggjöfina sem þó
gildir á öllu EES-svæðinu eftir sem áður.
Aukið vægi Evrópuþingsins og ráð-
herraráðsins hefur
iðara reynist að fá
ina til að tala máli
gagnvart ráðherra
unum þar sem hún
fyrir því en áður a
sjónarmiðum og áh
EES-samningu
tveggja jafnrétthá
byggðist á gagnkv
legum hagsmunum
leg staða samning
óbreytt en pólitísk
stoðarinnar hefur
urinn var gerður m
sex EFTA-ríkja, s
mikilvægasti mark
bandsríkjanna. Ef
EFTA-ríkjanna; A
Svíþjóð gengu úr E
samningnum hefu
breyst. Gagnkvæm
þar með niður og h
eins og olnbogabar
unni. Áður voru in
milljónir manna se
meiri viðskipti við
ESB hefur ekki le
af samningnum og
skipta nú orðið litl
Í alltof þröngum skó
Eftir Eirík Bergmann
Einarsson
„Með aukinni framþróun ESB t
nýrra viðfangsefna nær EES-
samningurinn heldur ekki jafn
vel yfir samstarfið milli Íslands
og ESB.“
ÍSLENDINGASÖGUR eru ríkar af frá-
sögnum þar sem erjur eru útkljáðar með
vígaferlum. Andstæðingar börðust og
menn voru vegnir, en þeir sem hófu að-
för lýstu jafnan vígum á hendur sér og
stóðu þannig ábyrgir gerða sinna. Ein-
ungis bleyður vógu úr launsátri og skriðu
síðan í felur.
Því er þetta nefnt hér að sá fréttamið-
ill sem nú stendur fyrir aðför að forsætis-
ráðherra landsins, í þeim tilgangi að gera
hann ótrúverðugan, starfar í skjóli
óþekktra eigenda. Meðan ekki hefur ver-
ið upplýst hverjir eru eigendur blaðsins
og hver tengsl þess eru við stjórn-
málaflokka verður ekki önnur ályktun
dregin en að vegið sé að forsætisráð-
herra úr launsátri.
Í upphafi kosningabaráttunnar ákvað
Samfylkingin að fylgja ákveðinni línu,
sem hefur vakið athygli manna. Stefnan
var gefin í umdeildri ræðu Ingibjargar
Sólrúnar Gísladóttur í Borgarnesi þar
sem dylgjur og hálfkveðnar vísur voru
settar fram beinlínis í þeim tilgangi að
sverta Sjálfstæðisflokkinn og sér-
staklega formann hans. Málefnin voru
látin lönd og leið, slúðrið tók völdin. Sam-
fylkingin treysti sér ekki í málefnalega
umræðu um stöðu og þróun íslensks
samfélags, sem í tíð ríkisstjórna Davíðs
Oddssonar hefur náð árangri sem tekið
er eftir meðal annarra þjóða. Má þar
m.a. nefna að skv. mati alþjóðlegra stofn-
ana er jöfnuður hvergi meiri, þjóð-
artekjur á mann m
ist, spilling minnst
frjálsari en hér á la
Sameinuðu þjóðan
174 þjóðum þegar
að búa.
Andstæðingar S
leggja nú allt kapp
völdum eftir alþing
Vegna málefnafátæ
ið að beina spjótum
Oddssyni forsætis
raun þvingaður til
eftir síðustu helgi.
Vegið úr launsátri
Eftir Ástu
Möller
„Trúverðugleiki forsætis-
ráðherrans hefur ekki beð-
ið hnekki eins og þeir sem
vógu úr launsátri vonuðust
eftir.“